The Issue of Abū Hurairah Being a Faqîh

Yıl 2020, , 825 - 849, 20.09.2020

Adem Çiftci

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.735998

Öz

It is possible to come across the name of Abu Hurairah in many of Islamic disciplines. Although he came to al-Madinah three years before the death of the Prophet (pbuh) he was the one who transmitted hadiths of the Prophet (pbuh) most among the com-panions. This was sometimes seen odd and caused some accusations. Abu Hurai res-ponded to the criticisms made by some companions about narrating hadiths by insis-ting on his patience and effort for learning hadiths as follows: “I served Allah’s Mes-senger (pbuh) being satisfied with bare subsistence, whereas the muhajirun (immig-rants) remained busy with transactions in the bazar; while the Ansar (helpers) had been engaged in looking after their properties.” In additon, there are some reports about the Prophet’s (pbuh) appreciation for Abu Hurairah’s patience and effort and His prayer for improving his memory. Besides, some companions like ‘Abd Allah b. Omar, Zayd b. Thabit, Talha b. ‘Ubayd Allah stated that Abu Hurairah was competent and an authority in the field of hadith.

One of the disputes around Abu Hurairah is whether he was a faqīh, i.e expert in Islamic law. This issue was brought into question especially by Hanafī jurists within the context of some narrations. Some Hanafī jurists like ‘Isa b. Abân explained the nonuse of Abu Hanifa, Abu Yusuf, Zufar and Muhammad b. Hasan the musarrah and ariyyah hadith which are in conflict with the main rule/qiyas as part of that the transmisser of these hadiths, Abu Hurairah was not a faqih. They argued that the condition of being a faqih (fiqh al-rāwī) is sine qua non for using the ahad hadiths that are in conflict with the main rule/qiyas. When the issue is of concern, the jurists who adopt this opinion give example of musarrah hadith and say that musarrah ha-dith was not used since Abu Hurairah was not a faqih. However, many jurists particu-larly Abu al-Hasan al-Karkhi rejected this opinion and did not accept the condition of being a faqih. Hence, there is no view from the founder imams about the issue. Rat-her, there are some reports that they used hadiths that are in conflict with the main rule/qiyas. Further they used the first part of the musarrah hadith for dating period of the right of option. Another significant point in this issue is that Ibn Mas‘ūd who has an essential role in the formation of understanding of Hanafī school transmitted this hadith. Nevertheless, the chain of Ibn Mas‘ūd is included in Hanafi sources wit-hout mentioning the name of transmitter such as “balaghana” or “ruwiya/yurwa” and his name is never mentioned. Additionally, the tariqs of Ibn al-Omar and Anas b. Malik for the hadith of musarrah is never mentioned in Hanafi sources. Nevertheless, there are some jurists who maintained that Abu Hurairah was one of the faqīh com-panions and objected the idea that he was not a faqīh. Taking into consideration these two approaches, it seems that there is no uniformity within Hanafī school for rejecting or accepting the condition of being a faqīh.

Historical and biographical sources qualify Abu Hurariah as faqīh and mujtahid. Besi-des, Omar al-Khattab sent him to Bahrayn to deal with jurisdictional transactions and later appointed him as governor here. This shows Omar’s reliance on the competence of Abu Hurariah in the field of fiqh. Likewise, there are some fatwas (legal opinion) belong to Abu Hurairah which correspond with fatwas of leading companions or dis-sent them. Taqi al-din al-Subqi collected his fatwas under the title of Fatâwâ Abu Hurai-rah. Unfortunately this book is not extant today. In this study, we give fatwas of Abu Hurairah which we found.

In the light of this information, it is possible to make the following determinations about whether Abu Hurairah was faqīh or not:

i. Abu Hurairah was an authority in hadiths with determination of the companions.

ii. His association with the Prophet (pbuh), his continuity for His conversations and his witnessing the sunnah made Abu Hurairah have a deep tact in religious issues.

iii. There are fatwas belong to him that corresponded with fatwas of leading compa-nions like Omar b. al-Khattab, ‘Ali, Ibn Omar, Zayd b. Thabit, Ibn ‘Abbas who were well-known for having a deep understanding in fiqh or dissented them.

iv. The argument that the founder imams of Hanafī school did not accept some transmissons of Abu Hurairah due to not being a faqīh is not accepted by all of Hanafī scholars. Thus, there is not a uniformity in the school about this issue. 

v. His responses and fatwas for issues related to fiqh support that he was a faqīh.

vi. It should be noted that he can not be compared with the leading faqīhs of the companions such Omar b. al-Khattab, ‘Ali, Ibn Omar, Aisah and Ibn Masʿūd in terms of competence in fiqh.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Abu Hurairah, Hanafī Madhhab, Fiqh al-Rāwī, Musarrah Hadith

Ebû Hüreyre’nin Fakihliği Meselesi

Öz

Ebû Hüreyre ismine İslâmî ilimlerin pek çok alanında rastlamak mümkündür. Hz. Peygamber’in (s.a.v) vefâtından yaklaşık üç yıl önce Medîne’ye gelmiş olmasına rağmen sahâbenin en fazla hadis nakledeni olması, zaman zaman yadırganmış ve çeşitli ithamlara sebep olmuştur. Ebû Hüreyre bazı sahâbîler tarafından hadis nakli konusunda yöneltilen eleştirilere, kendisinin Hz. Peygamber’in yanından ayrılmayıp hadis öğrenme konusunda gösterdiği azim ve gayrete vurgu yaparak “Muhacirler çarşı pazarda ticaretle; Ensar bağ bahçede, mal mülk geçim derdiyle uğraşırken ben karın tokluğuna Hz. Peygamber’in yanından ayrılmıyordum” diyerek cevap vermiştir. Ayrıca Hz. Peygamber’in onun bu azim ve gayretini takdir ettiğine ve hafızasının güçlenmesi için dua ettiğine dair rivayetler kaynaklarda yer almaktadır. Bunun yanı sıra Abdullah b. Ömer, Zeyd b. Sâbit, Talha b. Ubeydullah gibi sahâbîler de Ebû Hüreyre’nin hadis konusunda yetkin ve otorite olduğunu ifade etmişlerdir.

Ebû Hüreyre ile ilgili tartışmalardan bir diğeri ise onun fakih olup olmadığı meselesidir. Bu konu, bazı rivayetleri bağlamında özellikle Hanefî hukukçular tarafından gün-deme getirilmiştir. İsa b. Ebân gibi bazı Hanefî hukukçular Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf, İmam Züfer, İmam Muhammed gibi mezhebin kurucu imamlarının kıyasa/genel kura-la aykırı olan musarrât ve ariyye gibi hadislerle amel etmeme gerekçelerini rivayetle-ri nakleden Ebû Hüreyre’nin fakih olmamasıyla açıklamışlar ve fıkhu’r-râvi şartını kıyasa ya da genel kurala muhalif olan âhâd rivayetlerle amel edilmesi için olmazsa olmaz bir şart olarak ileriye sürmüşlerdir. Bu görüşü benimseyen hukukçular konunun gündeme geldiği yerlerde genellikle musarrat/muhaffele hadisini örnek vermekte ve Ebû Hüreyre fakih olmadığı için bu rivayetle amel edilmediğini iddia etmektedirler. Ancak Hanefî mezhebi içerisinde başta Ebü’l-Hasan el-Kerhî olmak üzere pek çok hukukçu bu iddiayı kabul etmemişler ve fıkhu’r-râvi şartını kabul etmemişlerdir. Nite-kim kurucu imamlardan da bu konuda herhangi bir görüş nakledilmemiştir. Aksine kıyasa ve genel kurala aykırı olan bu tür rivayetlerle amel ettikleri rivayet edilmiştir. Hatta kurucu imamlar, muhayyerliğin süresini belirleyen Ebû Hüreyre’nin naklettiği musarrat hadisinin ilk kısmıyla amel etmişlerdir. Bu konuda dikkat çeken bir diğer husus ise, bu hadisi Hanefî mezhebinin fıkıh anlayışının oluşumunda ve şekillenme-sinde çok önemli bir yere sahip olan İbn Mes‘ûd da rivayet etmiştir. Ancak rivayetin İbn Mes‘ûd tarikine, Hanefî fıkıh kaynaklarında ya “belağana” şeklinde râvi ismi zikredilmeksizin ya da “ruviye”, “yürvâ” şeklinde meçhul sîgayla yer verilmiş ve İbn Mes‘ud’dan hiç bahsedilmemiştir. Ayrıca musarrât hadisinin İbn Ömer ve Enes b. Mâlik tariklerine de Hanefî kaynaklarda yer verilmemiştir. Hanefî mezhebi içerisinde Ebû Hüreyre’nin sahâbenin fakihlerinden birisi olduğunu savunan ve fakih olmadığı yönündeki iddialara karşı çıkan hukukçular da vardır. Bu iki yaklaşım göz önünde bulundurulduğunda fıkhu’r-râvî şartının kabulü ya da reddi konusunda Hanefî mezhebi içerisinde bir yeknesaklığın, homojenliğin olduğunu söylemek mümkün değildir. 

Ebû Hüreyre’den bahseden gerek tarih gerekse biyografi/bibliyografik kaynaklar onu fakih ve müctehid olarak nitelemektedir. Ayrıca Hz. Ömer tarafından Ebû Hüreyre’nin Bahreyn’e kaza ve yargı işleriyle ilgilenmek üzere gönderilmesi ve daha sonra buraya vali tayin edilmesi onun sahip olduğu fıkıh birikimine güvenildiğinin bir göstergesidir. Bunlara ek olarak Ebû Hüreyre’nin sahâbenin önde gelen fakihleriyle birlikte vermiş olduğu onlara muhâlif ya da muvâfık fetva örnekleri de bulunmaktadır. Nitekim Takiyyüddîn es-Sübkî, Ebû Hüreyre’nin fetvalarını Fetâvâ Ebî Hüreyre ismiyle bir cüz halin-de toplamıştır. Ne yazık ki bu eser günümüze ulaşmamıştır. Biz de, Ebû Hüreyre’nin fetvalarından tespit edebildiklerimize çalışmamızda yer verdik. 

Anahtar Kelimeler

Ebû Hüreyre, Hanefî mezhebi, Fıkhu'r-ravi, Musarrât Hadisi, İslam Hukuku

Kaynakça

• Abdulazîz el-Buhârî. Keşfü’l-esrâr an Usûli Fahri’l-İslam el-Pezdevî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2012.
• Abdürrezzâk. Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. el-Musannef. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Acar, H. İbrahim. “İddet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/466-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ağırman, Cemal. “Müksirûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/534.İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût v. dğr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Aynî, Bedreddin. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Emîn Sâlih Şa‘bân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Aynî, Bedreddin. Umdetü’l-kâri‘ şerhu Şahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, 1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhyiddîn el-Hatîb. Kâhire: el-Matbatü’s-Selefiyye, 1400/1980.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim Neşemî. İstanbul: Mek-tebetü’l-İrşâd, 1994.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmud ed-Dîb. Beyrut: Darü’l-Minhac, 2007/1428.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Muhammed. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Dihlevî, Şah Veliyyullâh. el-İnsâf fî beyâni esbâbi’l-ihtilâf. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1986.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş‘as b. İshak es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Sıtkı Cemîl el-Attâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as b. İshak es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as b. İshak es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm el-Herevî. Kitâbü’l-Emvâl. thk. Halil Muhammed Herrâs. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Yûsuf, Yakub b. İbrâhîm. İhtilâfu Ebî Hanîfe ve İbn Ebî Leylâ. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. b.y.: Matbaatü’l-Vefâ, 1357.
• Ebû Yûsuf, Yakub b. İbrâhim. Kitâbü’l-Âsâr. haz. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. Ebû Hanîfe: Hayâtuhu ve asruhu-ârâuhu ve fıkhuhu. Kâhire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Ebü’l-Ali Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahîm Mübârekpûrî, Tuhfetü’l-ahvezî. Dımaşk: Dâru’l-Fikir, ts.
• Emir Padişah. Muhammed Emin b. Mahmûd Buhârî. Teysîrü’t-tahrîr şerhu alâ Kitâbi’t-tahrîr. Mekke-i Mükerreme: Dâru’l-Bâz, ts.
• Hatîb, Muhammed Accâc. Ebû Hüreyre rivâyetü’l-İslâm. b.y.: Mektebetü Vehbe, 1982.
• Hatîb, Muhammed Accâc. es-Sünne kable’t-tedvîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1980.
• Heysemî, Nureddin Ali b. Ebî Bekr. Mecme‘u’z-zevâid ve menbe‘u’l-fevâid. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî en-Nemerî. el-İstizkâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî. Târihu Dımaşk. thk. Muhibbüddin Ebî Saîd Ömer b. Garâme el-Amrî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995/1415.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Musannef. thk. Ebû Muhammed Usâme b. İbrahim b. Muhammed. Kâhire: el-Fâruku’l-Hadîse, 2007.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-İsâbe fî temyizi’s-sahâbe. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethü’l-bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Mahmud Hamid Osman. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. İ‘lâmu’l-muvaki‘în an Rabbi’l-âlemîn. thk. Muhammed Abdüsselam İbrâhim. Beyrut: Dârul’-Kütübi’l-İlmiyye, 1991/1411.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Halil Me’mûn Şîhâ. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1996/1416.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhim b. Muhammed. Fethu’l-ğaffâr bi şerhi’l-Menâr. Mısır: Şerikatü Mektebetü ve Matbaatü Mustafa, 1936.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d b. Menî‘ ez-Zührî. et-Tabakâtu’l-kübrâ. thk. Ali Mu-hammed Ömer. Kâhire: Mektebetü’l-Hancı, 2001.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. et-Tahrîr fi usûli’l-fıkh. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1351.
• İzmirli, İsmail Hakkı. İlm-i Hilâf. haz. Sırrı Fuat Ateş. Konya: Hüner Yayınevi, 2012.
• Kal‘âcî, Muhammed Ravvâs. Mevsû‘atü fıkhi Abdillâh b. Ömer. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1986.
• Kanarya, Bayram. “Ebû Reyye’nin Bazı Temel Hadis Meseleleri İle İlgili İddialarına İbn Yahya’nın Verdiği Cevaplar”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 16 (2016), 150-171.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ebû Hüreyre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/160-167. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kandemir, M. Yaşar. “Abdullah b. Ömer b. el-Hattâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/126-128. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdris. ez-Zehîra. thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali. Şerhu Müsnedi Ebî Hanîfe. thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Kâsânî, Alâüddîn. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1982.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-vüsûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnaût. İstanbul: Ma‘hedü’l-Buhûs ve’d-Dirâsati’l-Arabiyye/IRCICA, 2010.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr b. Muhammed Hasenî İdrîsî. Nizamü’l-hükümeti’n-nebeviyye: et-Terâtibü’l-idâriyye. thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr b. Muhammed Hasenî İdrîsî. et-Terâtibü’l-idâriyye: Hazreti Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar. çev. Ahmet Özel. İstanbul: İz Ya-yıncılık, 1993.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b Ebî Bekr Muhammed b Ahmed. Mevsû‘atü’l-kavâidi’l-fıkhiyyeti’l-mukârene: et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirac, Ali Cum’a Muhammed. Kâhire: Dârü’s-Selâm, 2004.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-mudıyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Kâhire: Dâru’l-Hicr, 1993.
• Leknevî, Abdülali Muhammed b. Nizameddin Muhammed Sehâlevî el-Ensârî. Fevâtihü’r-rahamût bi-şerhi Müsellemi’s-sübût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta‘. Dubâi: Mektebetü’l-Furkân, 2003.
• Mâlik b. Enes. Muvatta‘ rivâyetü Muhahammed b. el-Hasan eş-Şeybânî. thk. Abdülvehhâb Abdullatîf. Kâhire: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1994.
• Muallimî, Abdurrahman b. Yahya el-Yemânî. el-Envârü’l-kâşife limâ fî kitâbi edva ale’s-sünne mine’z-zelel ve’t-tadlîl ve’l-mücâzefe. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, ts.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Halil Me’mûn Şîhâ. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2005.
• Öğüt, Salim. İslam Hukuk Metodolojisinde Haber-i Vâhid’in Kaynak Değeri. İstanbul: Ocak Yayın-cılık, 2003.
• Özafşar, M. Emin-Demir, Mahmut. “Zayıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/157-160. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Özen, Şükrü. “İsa b. Ebân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/480-481. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ebû Reyye, Muhammed. Şeyhu’l-madîre Ebû Hureyre. Kâhire: Dâru’l-Maârif, ts.
• Ebû Reyye, Muhammed. Edvâ’ ale’s-sünneti’l-Muhammediyye ev difâ‘ ‘ani’l-hadîs. Beyrut: Müessese-tü’l-Âlemî, 1957.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes’ud b. Mahmûd el-Buhârî el-Mahbûbî. et-Tavdîh ale’t-Tenkîh. thk. Saîd el-Ebraş. Dımaşk: Mektebetü Merzûk, 2006.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr Temîmî Mervezî. Kavâtıü’l-edille fi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmail eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Serahsî, Şemsüleimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Serahsî, Şemsüleimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Usûl. thk. Ebu’l-Vefa el-Efgânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1973.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Abdülvehhab Abdüllatif. Riyâd: Mektebetü’r-Riyâd, ts.
• Şa‘rânî, Abdülvehhab. Kitâbü’l-Mîzân. thk. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1989.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-Gırnâtî. el-Muvâfakât. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 2006.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. Kitabu’l-Hucce ale ehli Medîne. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. Kitâbü’l-Asl: el-Mebsût. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1990.
• Şeyh, Abdüssettâr. Ebû Hüreyre rivâyetü’l-İslâm ve seyyidü’l-huffâzi’l-esbât. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2003.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. Tabakâtü’l-fukahâ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’r-Râid el-Arabî, ts.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme Ezdî Hacrî Mısrî. Şerhu Me‘âni’l-âsâr. thk. Muhammed Seyyid Ca‘delhak, Muhammed Zührî en-Neccâr. Beyrut: Alemü’l- Kütüb, 1994.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhamed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Halil Me’mûn Şîhâ. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2002. Tsılıgkır, Chamntı. “Hanefîlere Göre Haberin Kıyasa Aykırı Olması Durumunda Râvinin Fakih Olma Şartı”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 21/1 (2010), 69-83.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Yaman, Ahmet. “Abdullah b. Mes‘ûd’un Hanefî Mezhebinin Oluşumundaki Rolü”. Mârife. 4/2 (2004), 9-26.
• Yarba, Rıdvan. “Tartışmalı Bazı Hadisleri ve Fetvaları Bağlamında Ebû Hüreyre’nin Fakihliği Meselesi”. İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe –Sahâbe ve Dirâyet İlimleri- III. ed. Abdul-lah Aydınlı v.dğr. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Yiğit, Metin. Ebû Hanîfe’nin Usûl Anlayışında Sünnet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiratü’l-huffâz. Haydârabâd: Matbaatü Meclisi Dâirati’l-Maârifi’n-Nizamiyye, 1333.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. Hz. Âişe’nin Sahâbeye Yönelt-tiği Eleştiriler. çev. Bünyamin Erul. Ankara: Kitabiyât, 2008.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. haz. Abdülkadir Abdullah el-Ânî. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkâf ve’ş-Şuuni’l- İslâmiyye, 1992.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbu’r-râye li tahrîci ehâdisi’l-Hidâye. Cidde: Müessesetü’r-Reyyân, ts.
• Zürkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülbaki b. Yûsuf. Şerhu’z-Zürkânî alâ Muvattai İmam Mâlik. thk. Taha Abdurrauf Sa‘d. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2003/1424.