Psycho-Social Negative Reflections of Salafi Understandings of Religion

Yıl 2021, , 433 - 460, 20.09.2021

Mustafa Sarmış

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.940878

Cited By: 1

Öz

The main claim of this article is that Salafi religious understandings lead to many negative psychological and sociological (psycho-social) consequences. At the same time, these elements are not only related to Salafism and Salafi groups, but also they are generally related to the belief elements of most Muslim individuals and groups. In this context the purpose of article is to reveal the mutually affected psycho-social negative features that have emerged in the past and present and may also come to light in the future, even though there are many different features that characterize Salafi thought. In the article, research and evaluation are made through an interdisciplinary method. In this framework, basic informations and discussion topics that will provide comprehension of Salafi understandings of religion of different disciplines are discussed in relation to the research areas of the Sociology of Religion. Firstly, the characteristics and basic attitudes of Salafi religious conceptions that may have negative psycho-social consequences are described, afterwards these attitudes are listed separately and the negative effects they can cause are explained within successive effect framework by presenting cause-and-effect relationship. As a result of the research, it has been seen that the characteristics of Salafi understandings of religion that may have negative consequences are as follows: 1-Disregard of the socio-cultural anthropological approach 2-A constant understanding of faith and religion at the basic level 3-Apparent/literal approach 4-Unity in faith and actions 5-The thought that reason cannot comprehend religious issues 6-The idea that the Qur'an is not created 7-Constructing daily life through religious texts 8-Being limited to the Golden Age 9-The blessing of the language 10-Standing against history and tradition 11-Looking for the solutions to post/modern problems through past 12-Opposition to bid‘ah (innovation) 13-The only truth discourse 14-Absolutisation of religious knowledge 15-Standing against cultural construction 16-Sanctifying religious authorities 17-Mission of tabligh (reaching out) 18-‘Ummah understanding 19-Dār Al-Harb (abode of war) discourse 20-Patriarchal religious discourse 21-Traditional education methods. When these features are analyzed in detail, it is understood that these approaches have factors that may negatively affect individuals and groups in many ways. However, Salafism is approached mostly as a negative structure by considering radical/jihadist Salafi movements in researches prevent us from seeing what kind of serious negative consequences of these understandings of religion have caused in the history of Islam and today, and what kind of problems they may cause in the future. Therefore, it is an important result that these understandings of religion should be carefully examined by believers.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Salafi Understandings of Religion, Salafism, Salafi Groups, Fundamentalism, Psycho-Social Negative Reflections

Selefî Din Anlayışlarının Psiko-Sosyal Olumsuz Yansımaları

Öz

Bu makalenin temel iddiası, Selefî din anlayışlarının psikolojik ve sosyolojik (psiko-sosyal) açıdan birçok olumsuz sonuca yol açtığı, aynı zamanda bu unsurların sadece Selefîlik ve Selefî gruplarla ilgisi olmadığı, dolayısıyla genel olarak çoğu Müslüman birey ve grubun inanç ögeleriyle ilişkili olduğudur. Bu kapsamda makalenin amacı, Selefî düşünceyi karakterize eden birçok farklı özellik olsa da onun din anlayışlarına yönelik geçmiş dönemde ve günümüzde ortaya çıkmış, aynı zamanda gelecekte de gün yüzüne çıkabilecek karşılıklı olarak birbirini etkileyen psiko-sosyal olumsuz özellikleri açığa çıkarmaktır. Makalede interdisiplinler bir yöntem üzerinden araştırma ve değerlendirme yapılmaktadır. Bu çerçevede farklı disiplinlere ait Selefî din anlayışlarının anlaşılmasını sağlayacak temel bilgiler ve tartışma konuları Din Sosyolojisi’nin araştırma alanlarıyla ilişkili bir biçimde ele alınmaktadır. İlk olarak Selefî din anlayışlarının psiko-sosyal açıdan olumsuz sonuçlar doğurabilecek özellikleri ve temel tutumları betimlenmiş, daha sonra bu tutumlar ayrı maddeler hâlinde sıralanarak onların yol açabileceği olumsuz etkiler zincirleme etki çerçevesinde neden-sonuç ilişkisi sunularak açıklanmaya çalışılmıştır. Araştırma neticesinde Selefî din anlayışlarının olumsuz sonuçlar doğurabilecek özelliklerinin şunlar olduğu görülmüştür: 1-Sosyo-kültürel antropolojik yaklaşımın dikkate alınmaması 2-Temel seviyede sabit bir iman ve din anlayışı 3-Zâhirî/literal yaklaşım 4-İman-amel bütünlüğü 5-Aklın dinî konuları kavrayamayacağı 6-Kur’an’ın mahlûk olmaması 7-Dinî metinler üzerinden hayatı inşa etme 8-Asr-ı saâdet dönemiyle sınırlı kalma 9-Dilin kutsanması 10-Tarih ve geleneğe karşı duruş 11-Post/modern sorunlara geçmiş üzerinden çözüm arama 12-Bid’at karşıtlığı 13-Tek hakikatçi söylem 14-Dinî bilginin mutlaklaştırılması 15-Kültürel inşaya karşı duruş 16-Dinî otoriteleri kutsallaştırma 17-Tebliğ misyonu 18-Ümmetçilik anlayışı 19-Dârülharp söylemi 20-Ataerkil dinî söylem 21-Geleneksel eğitim yöntemleri. Bu özellikler ayrıntılı bir şekilde analiz edildiğinde söz konusu yaklaşımların kişi ve grupları birçok yönden olumsuz etkileyebilecek unsurlara sahip olduğu anlaşılmaktadır. Fakat araştırmalarda çoğunlukla radikal/cihatçı Selefî hareketler dikkate alınarak Selefîliğin olumsuz bir yapılanma olarak ele alınması, söz konusu din anlayışlarının İslâm tarihi içerisinde ve günümüzde ne tür ciddi olumsuz sonuçlara yol açtığını ve gelecekte de ne tür sorunları ortaya çıkarabileceğini görmemize engel olmaktadır. Bundan dolayı bu din anlayışlarının inananlar tarafından dikkatle incelenmesi gerekliliği önemli bir sonuç olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Selefî Din Anlayışları, Selefîlik, Selefî Gruplar, Fundamentalizm, Psiko-Sosyal Olumsuz Etkiler

Kaynakça

• Acar, Mustafa. “Radikal Selefi Zihniyete Bir Reddiye”. Muhafazakâr Düşünce 2/6 (2005), 163-196.
• Adam, Raoul J. “Relating Faith Development and Religious Styles: Reflections in Light of Apostasy from Religious Fundamentalism”. Archive for the Psychology of Religion 30 (2008), 201- 231.
• Ahmadi, Akbarshah. Dini Tarihi ve Sosyolojik Boyutuyla Taliban Hareketi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Albayrak, Hafize Şule. Hristiyan Fundamentalizmi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Ali, Mohamed. “Understanding Salafis, Salafism and Modern Salafism”. İslâmiyyât 41/1 (2019), 125-136.
• Altemeyer, Bob - Hunsberger, Bruce. “Authoritarianism, Religious Fundamentalism, Quest and Prejudice”. The International Journal for the Psychology of Religion 2/2 (1992), 113-133.
• Ay, Mahmut. “Tanrı Tasavvurlarının Politik Tasarımlara Yansıması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46/2 (2005), 107-130.
• Aydınalp, Halil. “İntihar Eylemlerinde Dinin Anlamı ve Sınırları”. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 37/2 (2009), 129-146.
• Aydınalp, Halil. “Bir Karşıt Kültür Unsuru Olarak Türkiye’de Çağdaş Tekfircilerin Dini Hayata Bakışı ve Anlamları”. Toplum Bilimleri 7/14 (2013), 27-50.
• Azimli, Mehmet (ed.). Müslümanların Engizisyonu I / Ölümcül Kovuşturmalar. İstanbul: Mana Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Baş, Sema. Türkiye’den DAİŞ’e Katılanlar ve Sempatizanları Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bayram, Aydın. “Büyük Britanya’daki İslâmî Akımlar”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 1/3 (2015), 390-415.
• Beyazyüz, Murat - Alkan, F. Sevinç Göral - Göka, Erol. “Fundamentalizmin Psikolojisi”. Avrasya Dosyası 13/3 (2007), 355-384.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Günümüzde Selefîlik ve İslâmî Hareketlere olan Etkisi”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik. ed. Ahmet Kavas. 485-524. İstanbul: Çınar Matbaası, 2014.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Türkiye’de Radikal Dini-Siyasal Akımlar”. Demokrasi Platformu (Türkiye’de Tarikatlar ve Cemaatler - III) 2/8 (2006), 107-166.
• Bor, Adil. “Geleneksel Medrese Eğitiminin Kur’an Tasavvuru: Tespitler ve Öneriler”. İslam ve Yorum: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. haz. Fikret Karaman. 2/293-311. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı, 2017.
• Cesari, Jocelyne. “Ethnicity, Islam, and les Banlieues: Confusing the Issues”. SSRC (Kasım 2005), 1-8. http://hia.squarespace.com/storage/Ethnicity%20Islam%20and%20les%20banlieues%20-%20Confusing%20the%20Issues%20J.Cesari.pdf Accessed November 2, 2012.
• Çetin, Özer. Rollo May Psikolojisinde Din ve Kişilik. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Demir, Habip. “Çağdaş Şiî Islah Düşüncesinde Selefî Etkiler: Şerîat Senglecî Örneği”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2020), 245-278.
• Demirbilek, Mine - Atalay, Hakan. “Türkiye’de Selefîlik Araştırmalarında Rastlanan Bazı Sorunlar”. Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 448-459.
• Demirli, Ekrem. Şair Sûfîler - Mevlana, Yunus ve Niyazi-i Mısrî Üzerine İncelemeler. İstanbul: Sufi Kitap, 2. Basım, 2018.
• Evkuran, Mehmet. “Bir Kriz Teolojisi ve Toplumsal Hareket Olarak Selefîlik -Selefî İdeoloji ve İslâm Dünyasındaki Etkileri Üzerine Bir Analiz-”. İlahiyat Akademi 1/1-2 (2015), 71-90.
• Güldü, Özgür. “Sağ Kanat Yetkeciliği Ölçeği: Uyarlama Çalışması”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/2 (2011), 27-51.
• Hasanov, Bahram. “Dinî Fundamentalizmi Ayakta Tutan Temel Faktörler”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/3 (2016), 241-258.
• Iannaccone, Laurance. “Why Strict Churches Are Strong”. American Journal of Sociology 99/5 (1994), 1180-1211.
• Işık, Zehra. Modern Kentte Farklı Kadın Dindarlıkları: İstanbul Örneği̇. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• İşcan, Mehmet Zeki. “Tarih Boyunca Selefî Söylem”. İlahiyat Akademi 1/1-2 (2015), 1-14.
• İşcan, Mehmet Zeki. “Selefî Akımların İslâm Algısında Zâhirî-Lafzî Yorumun Yansımaları”. Zâhirî ve Selefî Din Yorumu. ed. Sönmez Kutlu. 125-144. İstanbul: KURAMER, 2019.
• Karaca, Faruk - Hacıkeleşoğlu, Hızır. “Allah Tahayyüleri Ölçeği”. İlted: İlahiyat Tetkikleri Dergisi 54/2 (2020), 67-83.
• Kavas, Ahmet. “Avrupa Selefîliği”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik. ed. Ahmet Kavas. 615-657. İstanbul: Çınar Matbaası, 2014.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Eş’arî Kelam Sisteminde Allah Anlayışı ve Doğurduğu Sorunlar”. X. Kelâm Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve Tanrı Tasavvurları ve Sosyal Hayata Yansımaları Sempozyumu. ed. Ramazan Biçer - Süleyman Akkuş. 107-142. Sakarya: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005.
• Kellecioğlu, Özgür. Psikopolitik Yönden İslamcı Fundamentalizmin İncelenmesi. Ankara: Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kirman, Mehmet Ali. “Sekülerleşme Perspektifinden Dinî ve Seküler Fundamentalizmler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/2 (2008), 274-291.
• Kirman, Mehmet Ali. “Hakikat Tekelciliği ve Dinî Partikülarizm”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2019), 330-346.
• Koca, Ferhat. “İslâm Düşünce Tarihinde Selefîlik: Tarihsel Serüveni ve Genel Karakteristiği”. İlahiyat Akademi 1/1-2 (2015), 15-70.
• Kubat, Mehmet. “Selefî Perspektifin Tarihselliği”. İslami Araştırmalar Dergisi 17/3 (2004), 235-251.
• Laythe, Brian vd. “Religious Fundamentalism as a Predictor of Prejudice: A Two-Component Model”. Journal for the Scientific Study of Religion 41/4 (2002), 623-635.
• Ma’mun, Sukron. “Tablighi Jamaat: An Islamic Revivalist Movement and Radicalism Issues”. Journal of Islamic and Social Studies 5/2 (2019), 145-159.
• Marty, Martin E. - Appleby, R. Scott (ed.). Fundamentalisms Comprehended. Chicago: University of Chicago Press, 1995.
• Murken, Sebastian. “Tanrı’yla İlişki ve Ruh Sağlığı- Bir Modelin Gelişimi ve Deneysel İncelemesi”. çev. Yusuf Macit. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2012), 299-316.
• Nâfi’, Beşîr Mûsâ - Abdu’l-Mevla, İzzuddin - Takıyye, El-Hevvâs (ed.). Arap Dünyasında Selefilik ve Selefi Hareketler. çev. Nurullah Çakmaktaş. İstanbul: Yarın Yayınları, 2016.
• Ok, Üzeyir. “Biyografik Anlatıya Dayalı İnanç Gelişimi Biçimleri ve Nicel Ölçümler”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2012), 121-155.
• Olsson, Susanne. “Proselytizing Islam - Problematizing ‘Salafism’”. The Muslim World 104 (2014), 171-197.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Türk Sufîliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
• Ocak, Hasan. “Klasik İslam Düşüncesinde İki Farklı Tanrı Tasavvuru”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 6 (2018), 125-141.
• Öztürk, Mustafa. “Zâhirî-Literalist Anlayışın İslam Düşüncesindeki ve Çağdaş Selefîlikteki İzdüşümleri”. Zâhirî ve Selefî Din Yorumu. ed. Sönmez Kutlu. 295-332. İstanbul: Kuramer, 2019.
• Palabıyık, M. Hanefi - Çelik, Zeynep - Katırcı, Esra. “Medrese Eğitimi ve Çağdaş Eğitimde Eğitim Anlayışının Mukayesesi”. Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslâmî İlimler (Uluslararası Sempozyum). ed. İsmail Narin. 2/17-43. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Saada, Najwan. “The Theology of Islamic Education from Salafi and Liberal Perspectives”. Religious Education 113/4 (2018), 406-418.
• Sağır, Ayşe Çelik. Türkiye’de Günümüz Dini Köktenciliğinin İdeolojisi: Tevhid Dersleri ve Selefiyye Siteleri Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Saroglou, Vassilis. “Studying Religion in Personality and Social Psychology”. Religion, Personality, and Social Behavior. ed. Vassilis Saroglou. 1-28. New York: Psychology Press, 2014.
• Sancar, Faruk. “Selefîlik Bir Mezhep mi Yoksa Bir Düşünme Tarzı mı? Selefi Düşüncenin Şifrelerine Dair Bir Değerlendirme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/3 (2015), 21-49.
• Sezen, Abdulvahid. “İman Gelişimi-Dinsel Fundamentalizm İlişkisi: Üniversite Öğrencileri Örneği”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2008), 203-232.
• Sezen, Abdulvahid. “Dinsel Fundamentalizm Ölçeğinin Türkçe Çevirisinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2010), 135-247.
• Subaşı, Necdet. “Fundamentalizm, İslam ve Hayat”. İslam Araştırmaları 8/3-4 (1995), 250-262.
• Summers, Frank. “Fundamentalism, Psychoanalysis and Psychoanalytic Theories”. Psychoanalytic Review 93/2 (2006), 329-352.
• Şahin, Hanifi. “İhya Islah Hareketleri ve Selefîlik İrtibatı”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları 9/1 (2016), 1-37.
• Şener, Nazırhan. Türkiye’de Dinin Selefî İnşası. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Tokat, Latif. “Dinin Sembolik Dili”. Milel ve Nihal 6/1 (2009), 75-98.
• Uyanık, Mevlüt. “Dünyada İslamfobia´yı Besleyen Unsur Olarak Neo-Selefi Öğreti ‘Bir Zihniyet Analizi’”. 21. Yüzyılda Sosyal Bilimler 11 (2015), 319-343.
• Volkan, Vamık. “Large-Group-Psychology in Its Own Right: Large-Group Identity and Peace-making”. International Journal of Applied Psychoanalytic Studies 10/3 (2013), 210-246.
• Volkan, Vamık D. Körü Körüne İnanç / Kriz ve Terör Dönemlerinde Geniş Gruplar ve Liderleri. İstanbul: Asi Kitap, 2017.
• Wiktorowicz, Quintan. “Anatomy of the Salafi Movement”. Studies in Conflict and Terrorism 29/3 (2006), 207-239.
• Wood, Simon A. - Watt, David Harrington (ed.). Fundamentalism: Perspectives on a Contested History. Columbia, SC: University of South Carolina Press, 2014.
• Yeşilyurt, Temel. “İslam İmanı Fundamentalizmi Destekler mi?”. Türkiye’nin Güvenliği Sempozyumu. ed. Orhan Kılıç - Mehmet Çevik. 763-770. Elazığ: Fırat Üniversitesi, 2001.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: OTTO Yayınları, 2012.