Bazı Mutasavvıfların Tanrı/İlâh Anlayışı ve Muhâsibî’nin “er-Riâye” Adlı Eseri Bağlamında Allah’ın Hakları

Yıl 2015, Sayı: 31, 51 - 73, 11.12.2015

Bülent Akot

Öz

Bu makale iki bölümden müteşekkildir. Birinci
bölümde bazı mutasavvıfların Tanrı/ İlâh
anlayışı öz bir şekilde verilmiştir. İkinci Bölümde ise Hâris el-Muhâsibî’nin
meş- hur eseri olan er-Riâye li Hukukillah bağlamında muhasebe eksenli
Allah’ın hakları ele alınmaktadır. Muhâsibî, Allah’ın haklarını anlatarak kulun
sorumluluklarına temas eder. Ona
göre de bu hakların iyi bilinmesi Allah’ın tanınıp, bilinmesini kolaylaştıracaktır.
O, insanın Allah anlayışını, onun kendi nefsini tanımasıyla ilişkilendirmektedir.
Bu yaklaşı- ma göre Allah’ı anlamak, insanın kendi sorumluluklarını ve hatalarını
anlamasıyla başla- maktadır. Allah’ın anlaşılmasında hareket noktasını insanın
Allah’a karşı sorumluluklarını
yerine getirip hakkını gözetmesinde görür.

Anahtar Kelimeler

Sufi, Muhâsibî, Riâye, Allah, nefs, haklar

Some Sufi’s Understandings of God and Allah’s Rights in Muhasibi’s “Riâye”

Öz

This article is composed of
two parts. In the first part we examine sufi’s
understandings. In the second chapter, the contexs of Allah’s rights, which is the subject of
the book named “er-Riâye li Hukukillah” by Muhasibi are dealt with. To describe Allah’s rights, Muhasibi addresses the responsibilities of Allah’s slave. According to him knowing of Allah is connected with well knowing
of these rights.
Understanding of Allah is related with knowing human his
self. According to this approach understanding of Allah begins with
understanding of human regarding his responsibilities and his failures. The
starting point of understanding Allah is to fulfill his responsibilities
towards Allah.

Anahtar Kelimeler

Sufi, Muhasibi, Riâye, God, self, rights

Kaynakça

• Abdulhamit, İrfan, İslâm’da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları, çev. Mustafa Saim Yeprem, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2011.
• Armstrong, Karen, Tanrı’nın Tarihi, çev. Oktay Özel, Hamide Koyukan, Ayraç Yayınları, Ankara, 1998.
• Ateş, Süleyman, Cüneyd-i Bağdadî, Hayatı, Eserleri ve Mektupları, Sönmez Matbaası, İstanbul, 1969.
• Attar, Feriduddin, Tezkiretu’l-Evliya, çev. Süleyman Uludağ, Erdem Yayınları, İstanbul, 1991. Aydın, Hüseyin, Muhasibi’nin Tasavvuf Felsefesi, Ars Matbaacılık, Ankara, 1976.
• Ay, Mahmut, “Tanrı Tasavvurlarının Politik Tasarımlara Yansıması”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2008.
• Bozkurt, Ömer, “Gazâlî’nin Tanrı Anlayışı”, TYB Akademi Dil, Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 1, (2011).
• Demirli, Ekrem, “İbnü’l-Arabî ve Takipçilerinin Tanrı Anlayışı”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 19, (2008).
• Gazâlî, Muhammed, Tehafütü’l-Felasife, çev. M. Kaya- H. Sarıoğlu, Klasik Yayınları, İstanbul, 2005. Gazâlî, Mişkatu’l-Envar, çev. S. Ateş, Bedir Yay, İstanbul, 1994.
• Gusdorf, Georges, İnsan ve Tanrı, çev. Zeki Özcan, İstanbul, 2000. İbn-i Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye, Kahire, 1994.
• İbn-i Hâllikan, Vefâyâtu’l-Ayan, Beyrut, tsz.
• Kasar, Veysel, “Mesnevi’de Uluhiyet Tasavvuru”, Uluslararası Mevlâna ve Mevlevîlik Sempozyumu Bildirileri-I, Şanlıurfa, 2007.
• Kehhâle, Rıza, Mu’cemu’l Müellifin, Beyrut, 1993.
• Kelâbâzî, Ebu Bekr Muhammed b. İshak Buharî, et-Ta’arruf li-Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf, Şam 1986.
• Kelâbâzî, Doğuş Devrinde Tasavvuf, çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul, 1992, ss.195-196.
• Kuşeyrî, Abdulkerim, Risale, Daru’l-Kutubi’l-Hadise, Mısır, tsz.
• Muhâsibî, Hâris, Kitâbu’r-Riâye li Hukûkillâh, ed.Margaret Smith, London, 1940. Muhâsibî, er-Riâye, Kalp Hayatı, çev. Abdulhâkim Yüce, Işık Yayınları, İstanbul, 2004, Muhâsibî, er-Riâye, Nefs Muhasebesinin Temelleri, çev. Şahin Filiz-Hülya Küçük, İnsan Yayınları, İstanbul, 2004.
• Özarslan, Selim, “Hacı Bektaş-ı Veli’nin Uluhiyet Anlayışı”, Fırat Üniv. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 16:2, (2011).
• Sülemî, Abdurrahman, Tabakatu’s-Sufiyye, Maktebeti’l-Hanci, Kahire, 1986. Uysal, Muhittin, Tasavvuf Kültüründe Hadis, Yediveren Kitap, Konya, 2001.
• Yapıcı, Asım, İslâm›da Tövbe ve Dinî Yaşayıştaki Rolü, Beyan Yayınları, 1997. Ziriklî, el-A’lam, Beyrut, 1987.