Kur’an Hükümlerinin Hukuk Sosyolojisi Açısından Değerlendirilmesi -Boşanma Örneği-

Yıl 2013, Sayı: 26, 121 - 150, 15.05.2013

Tuncer Namlı

Öz

Bu
makalede eşlerin boşanmasıyla ilgili Kur’an hükümleri ele alınarak bunların Hz.
Peygamberin sünnetinde ve Müslümanların örfündeki yansımaları izlenmeye
çalışılmıştır. Talâk, tefrik, îlâ ve zıhar gibi boşanmayla ilgili kavramlar semantik
yöntemle incelenirken; bunların sünnet, örf ve teamüller içerisinde uğradıkları
kavramsal değişimler süreç analiziyle yeniden okunmaya çalışılmıştır.
Rivayetler ayetlerle karşılaştırılarak nasların zahirî alanı belirlenmeye
çalışılmış, yapılan tartışmalar üzerinden içtihatların delillerle ve delillerin
gösterdiği hedeflerle uyumu test edilmeye çalışılmıştır. Geleneksel örf ve
telakkilerin naslar karşısında oynadığı olumlu ve olumsuz rollere paralel
olarak kavram ve telakkilerde meydana gelen istihalelerin izi sürülmüştür.
Nasların reel ve ideal önerileriyle örf ve teamüllerin sunduğu veriler birlikte
ele alınarak ahlakî ve sosyolojik temele oturan bir İslam hukuk telakkisinin
imkânı aranmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Ahlak, aile hukuku, talâk, tefrik, îlâ, zıhar ve boşanma

An Essay on Jurisprudential Verses from the Perspective of Sociology of Law -The Case of Divorce-

Öz

The reflections of Koranic
rules in the Prophet’s sunna and Muslims’ conventions have been tried to track
by considering the Koranic rules related with divorcement of spouses in the
present study. While the terms related with divorce such as ‘talak’, ‘convention’
and ‘precedents’ are examined in semantic method, their conceptual changes through
sunna, convention and precedents have been tried to be reexplained via process
analysis. Apparent space of the dogmas have been tried to be determined by
comparing rumors with verses of the Koran, and by these discussions the harmony
of interpretations with evidences and targets referred by evidences has been
tried to be tested. The conversions in concepts and viewpoints paralleled with
positive and negative roles the traditional conventions and precedents play
against dogmas have been tried to track. The probability of Islamic Law
perception based on moral and sociological values has been sought by
considering the data presented by real and ideal proposals of dogmas together
with convention and precedents

Anahtar Kelimeler

Morals, family law, talâk, tefrik, îlâ, zıhar and divorce

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim,”Talâk”, TDV. İslam Ansiklopedisi, c. 39.
• Arpa, Enver, İbn Teymiyye’nin Kur’an Anlayışı, Ankara, 2010, Fecr Yayınevi.
• Atar, Fahrettin, “Muhalea”, TDV. İslam Ansiklopedisi, c. 30.
• Aydın, M. Akif, İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı yayınları, 1985.
• Bardakoğlu, Ali, “Kur’an ve Hukuk”, Kur’an Ve Tefsir Araştırmaları I, İstanbul, 1998.
• Beşer, Faruk, “İslam Fıkıh Kültüründe Kadın Algısının Analizi”, Türkiye V. Dinî Yayınlar Kongresi, Ankara, 2011.
• Buharî, ebu Abdillah Muhammed bin İsmail (H. 194-256) Sahihu’l-Buhar’i, Riyat, Daru’s-Selam Neşri, 2000.
• Cassas, ebu Bekir Ahmed bin Ali er-Razî (Ö. H. 370), Ahkamu’l-Kur’an, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1971.
• Davutoğlu, Ahmet, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları I, İstanbul 1998.
• Döndüren, Hamdi, “Îlâ”, TDV. İslam Ansiklopedisi, c. 22.
• Duman, Zeki, Beyanü’l-Hak, Ankara, Fecr Yayınevi, 2006.
• Ebu Davud, Süleyman bin Eşas es-Sicistani (H. 202-275), es-Sünen, Riyat, Daru’s-Selam Neşri, 2000.
• Fazlur Rahman, İslamî Yenilenme, Ankara, Ankara Okulu Yay. 2000.
• Gökalp, Ziya, “Fıkıh ve İçtimaiyat”, İslam Mecmuası, I/40; “İçtimaî Usul-ü Fıkıh”, I/3; “İçtimaî Usul-ü Fıkıh”, I/3;
• Görmez, Mehmet, Türkiye V. Dini yayınlar Kongresi, Ankara, DİB Yay. 2012.
• Gürkan, Ülker, Sosyolojik Hukuk İlmi, Ankara Üniversitesi Huk. Fakültesi Yauyınları, 1961.
• İbn Atıye, Gazi ebu Muhammed Abdulhak bin Galip el-Endülüsî (Ö. H. 542-6), el-Muharreru’l-Veciz fi Tefsiri’l-Kitabi’l-Aziz, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1971.
• İbn Batuta, Muhammed bin Abdillah et-Tancî (1304-1369), Tuhfetu’n-Nûzzar fi Garâibi’l-Emsar ve’l-Acaibi’l-Esfar (Büyük Dünya Seyahatnamesi, Terc. Muhammed Şerif Paşa, Sadeleştirme Mümin Çevik, İstanbul, Yeni Şafak Kültür Armağanı, tarihsiz.
• İbn Hanbel, Ahmed, el-Müsned el-Kütübü’s-Sitteti ve Şuruhuhâ, c. 20/1, 2, İstanbul, Çağrı yay. 1992.
• İbn Mace, ebi Abdillah Muhammed (H. 209-273), es-Sünen, Riyat, Daru’s-Selam Neşri, 2000.
• İbn Rüşd, ebu’l-Velid Muhammed bin Ahmed (H. 595), Bidâyetü’l-Müçtehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd, İstanbul, Dâr’u-Kahraman, 1985.
• Kazanlı Halim Sabit, “İçtimaî Usul-ü Fıkıh Münasebetiyle” İslam Mecmuası, I/145, II/418.
• Kur’an’ı-Kerim, Mealler şahsıma aittir. Herhangi bir meal kullanılmamıştır.
• Kurtubî, ebu Abdillah Muhammed bin Ahmed el-Ensarî (Ö. H. 671), el-Cami’ li-Ahkami’l-Kur’an, Beyrut, Dar’u-İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 2002.
• Mahmud Esad, “Tesettür’ü-nisvan meselesi hakkında son söz”, Sebilü’r-Reşad, II/sayı 279, s. 289.
• Malik bin Enes, el-Muvatta’ el-Kütübü’s-Sitteti ve Şuruhuhâ, c. 20/1, 2, İstanbul, Çağrı yay. 1992.
• Mansurizade Said, “Şeriat ve Kanun” Daru’l-Fünun Hukuk Fakültesi Mecmuası VIII, s. 604; “Ceva-zın Ahkam-ı Şer’iyyeden Olmadığına Dair”, İslam Mecmuası, yıl ı, sayı 10, s. 295; “Teaddüd-ü Zevcat İslamiyet’te Men’ Olunabilir”, İslam Mecmuası, yıl ı, sayı 8, s. 233.
• Razî, Fahrettin Muhammed bin Ömer (H. 543/1149-606/1220), Mefatihu’l-Gayb, Heyet çevirisi, İstanbul, Huzur Yay. 2002.
• Taberî, ibn Cerir (Ö. H. 310), Camiu’l-Beyan an Te’vil-i Ayi’l-Kur’an, Beyrut, Daru’l-Fikr, 1995.
• Maverdî, Ebu’l-Hasen Ali bin Muhammed el-Basrî (Ö. H. 364-450), en-Nüket ve’l-Uyûn, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1971.
• Mevdudî, ebu’l-Alâ, Tefhimü’l-Kur’an, İstanbul, İnsan yay. 1991.
• Mustafa Sabri, “Din’i-İslam’da Hedef’i-Münakaşa olan Mesailden Teaddüd’ü-Zevcat”, Beyanü’l-Hak, I/226. “Din’i-İslam’da Hedef’i-Münakaşa Olan Mesailden Talâk” Beyanü’l-Hak, I/595 vd, II/628.
• Mustafa Şeref, “İçtimaî Usul-ü Fıkıh Nasıl Teessüs eder?”, İslam Mecmuası, I/162.
• Müslim, ebi’l-Huseyn en Neysaburî (H. 206-261), Sahih, Riyat, Daru’s-Selam Neşri, 2000.
• Nesefî, ebu’l-Berekât Abdullah bin Ahmed (H. 701), Medarikü’t-Tenzil ve Hakaiku’t-Te’vil, (Mecmuatun min et-Tefasir) Beyrut, Matbaatü’l-Amire, 1320.
• Özdeş, Talip, Kur’an ve Cinsiyet Ayrımcılığı, Ankara, Fecr Yay. 2005.
• Öztürk, Mustafa, “Klasik Tefsir Kaynaklarında Kadın İmgesi”, Türkiye V. Dinî Yayınlar Kongresi, Ankara, DİB Yay. 2011,
• Sarmış, İbrahim, Rivayetlerin Ortaya Çıkardığı Olumsuz Kadın Algısı, İstanbul, Düşün Yay. 2010.
• Tirmizî, ebu İsa Muhammed (H. 200-279), es-Sünen, Riyat, Daru’s-Selam Neşri, 2000.
• Topçuoğlu, Hamide, Hukuk Sosyolojisi, Ankara Üniversitesi Huk. Fakültesi Yayınları, 1969.
• Topçuoğlu, Hamide, XX. Yüzyılda Tabiî Hukuk Rönesansı, Ankara, İstiklal Matbaacılık, 1953.
• Yaman, Ahmet, Türkiye V. Dinî Yayınlar Kongresi, Ankara, DİB Yay. 2012.
• Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul, Çelik-Şura Yay. 1993.
• Zemahşerî, Mahmud bin Ömer (V. H. 528), el-Keşşaf an Hakaik-i Gavamizi’t-Tenzil ve Uyûn’l-Ekavil fi Vucuhi’t-Te’vil, Beyrut, Daru’l-Kitabi’l-Arabî, Tarihsiz