İlk Dönem İslam Tarihinde Yargının Kurumsallaşmasında Dört Halifenin Rolü

Yıl 2018, Sayı: 37, 57 - 79, 01.12.2018

Murat Akarsu

Öz

Toplumda
adaletin gerçekleşmesi hukuk kurallarına bağlıdır. Hukuk kurallarının
uygulamaya dönüşmesi için yasama yetkisini elinde bulunduran erk tarafından
yürürlüğe konularak kanun haline getirilmesi gerekmektedir. Kur’ân’ın
emirlerinin bir gereği olarak Medine döneminde hukuk kuralları oluşturulmaya
başlanmış ve bu kurallar ehil sahabeler aracılığı ile uygulamaya geçirilmiştir.Hz.
Ebubekir Rasululullah döneminde uygulamaya konulan düzenlemeler devam ederken Hz.
Ömer dönemi, yargının gelişimi ve kurumsallaşması yönünde en önemli dönüm
noktasıdır. Halife Ömer adalete verdiği değerin bir parçası olarak yargının
gelişmesi yönünde önemli çabalar sarfetmiş, genişleyen sınırlara bağlı olarak
kurulan şehirler başta olmak üzere özel kadılar tayin etmeğe başlamıştır. Hz. Ömer başta yargı teşkilatı olmak
üzere, tüm idari görevlileri dikkatle takip etmiş, onlara adaletin tam olarak
gerçekleşmesi yönünde sürekli olarak bilgilendirici tavsiyeler göndermiştir.
Onun bu tavsiye mektupları hala yargı tarihinde önemli bir konuma sahiptir. Hz.
Ömer sonrası Hz. Osman dönemi ise mekansal anlamda yargının kurum kimliğini
gösterdiği yıllardır. Bu anlamda Hz. Ali de yargının gelişimi yönünde önemli
katkılar yapmıştır.Dört
halife dönemi yargının yürütme ve yasamadan tam olarak ayrıldığı, yargı
bağımsızlığının gerçekleştiği bir dönemdir. Bu dönem de halifeler bile bağımsız
kâdılar tarafından yargılanmış, kararlar kendi aleyhlerine verilmiştir. Buna
rağmen kâdıların bağımsızlığına bir zarar gelmemiş aksine ödüllendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Dört Halife, Yargı Kurumu, İslam’da Yargı

The Institutionalization of the Jurisdiction in the Early Phases -The Cases of Four Rightly Guided Caliphs.

Öz

In society, the realization of justice depends on the rules of law. In order for the rules of law to be implemented into practice, it must be made into a law by the person holding the legislative power. As a requirement of the orders of the Quran, the rules of law began to be established in Medina period and these rules were put into practice by the competent Compan-ions. During the caliphate of Hz. Ebubekir, the arrangements put into practice by Rasulullah continued. Also, the caliphate of Hz. Ömer was the most important turning point in the development and institutionalization of the judiciary. As part of the value that Caliph Omar gave to justice, he made ef-forts to develop the judiciary, and began appointing special cadets to all provinces, in particular the cities established under the wider borders. Hz. Omer closely followed all administrative officials, especially the judiciary, and sent them continuous informative advices on the full realization of jus-tice. His informational letters still hold an important position in judicial history. After Hz. Ömer, the period of the Hz. Osman period showed the in-stitutional identity of the judiciary in spatial terms. In this sense, Hz. Ali also made important contributions towards the development of the judiciary. The period of four caliphs is a period in which judiciary independence is realized, where the judiciary is completely separated from judgement and leg-islation. In this period, even the caliphs stood trial by judges and there were decisions made against them. Despite this, theindepen dence of the judges did not suffer any harm but was rewarded.

Anahtar Kelimeler

Islamic history, four khalifs, Institutionalization of judiciary, judgement in Islam, justice

Kaynakça

• Veki’, Muhammed b. Halef. b. Hayyân. Ahbaru’l-Kudât. 3 Cilt. Beyrut: Alemu'l-Kutub, ty. 2- Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf. Kitâbu’l-Vulât ve Kitâbu’l-Kudât. ed. Rhuvon Guest. Beyrut: 1908.3- Atar, Fahrettin. İslâm’da Adlîye Teşkilatı Ortaya Çıkışı ve İşleyişi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1979.