Attempts of Adding Meanings to the Memorization of the Qurʾān: Eva-luation of the work Hâfiz: Lafzın Hâmili, Mananın Âmili

Yıl 2019, Sayı: 39, 301 - 322, 20.09.2019

Ahmed Ürkmez

https://doi.org/10.5281/zenodo.3456855

Öz

Memorization of the Qur’an is an
extremely valuable phenomenon holding an important place in our culture and
maintaining its actuality. Memorization of the Qur’an has a significant
contribution to the individual's fusion with the divine message and to the
preparation for life, especially in establishing the infrastructure for the
collection of religious sciences. For this reason, academic publications were
made to improve this memorization processes, and the subject was analyzed in
terms of various sciences such as Tafsir, Religious Education and so on. It is
generally accepted that the individual should have knowledge of the meaning of
the divine text memorized, during or after memory.

The work entitled as “Hâfız: Lafzın
Hâmili, Mananın Âmili” published in three volumes by the Presidency of
Religious Affairs is remarkable, since it has the nature of a resource to
strengthen the meaning dimension. The book written by a very high commission
aims to select one verse from each page of the Qur’an and to introduce each
verse to the reader in various aspects, especially in Turkish meaning. However,
the study has significant deficiencies and errors in terms of content and
method; that’s why, this article has been prepared to make a scientific
criticism on the study.

There is a
fixed format of each pages consisting of six-steps, which constitutes the work:
A visual indication of the original locations of the selected verses in the
mushaf, individual writing of the selected verses and their meanings, a red
main title used to pass to the explanation section and the following
subheadings of “Information”, “Message” and “Vocabulary”. Although the regular
implementation of these six steps was positive in terms of providing a
framework for the information presented, this consistency in the figure could
not be sustained in the content, and significant problems were repeated in each
step.

The main
problems observed in the selection of the verses to be analyzed are quotations
of texts that are too long or too short for the student to learn the meaning,
combining the pieces taken from two different verses without any warning and
quoting the same content more than once. In the independent writing of the
selected verses, it can be said that the Arabic typesetting did not reach a sufficient
level and even developed quite far from aesthetic anxiety and sensitivity of
the meaning. The main problems of the main topics used in the transition to the
explanation section are as follows: Moving the expressions to the title as in
the verse without producing an original expression, repeating the similar
contents in the titles, lack of stylistic unity among multiple authors of the
project and using excessively long titles exhausting the reader.

In the “Knowledge” subtitle, where
the meaning of the verses is explained briefly, it is seen that a heavy and
technical language is used, it is insufficient to update the subjects, and the
content cannot be enriched. However, the fact that the memory students are
mostly in the category of children and young people requires that the resources
to be offered for them be prepared in a simple language and presented with
updated content. Moreover, errors made in terms of both hadiths and referring
to poems (istishād) in the sub-heading
“Message”, where the messages extracted from the verse are briefly mentioned,
are discussed in the article.

“Vocabulary”
has a special importance since it is the meeting point of memorization and
meaning studies; however, it contains probably most of the errors and so the
most disappointing part of the book. In this sub-heading, where the short
equivalents of the words and concepts in the verses are given, the common
mistakes are as follows: Not being able to decide how the word should be
written or which form should be taken as basis, not being able to present the
singular or plural form of the word in a certain order, not being able to
behave consistently when sorting multiple words. The common point of these
problems can be determined as “work without standards” in the transfer of
written information. There are also a number of serious problems other than
those mentioned in this sub-heading, which is devoted to the vocabulary,
including the explanation of the word that is not mentioned in the relevant
verse and the loading of different meanings to the same word in different
places.

Another
important dimension that can be added to the above-mentioned six articles
objectified by the examples will be the evaluation of the style of the study in
terms of the target audience. Correcting the style of the work, which was
understood to have occurred through the long-lasting effort of a special team
and presented to the reader with a very high-quality printing, in line with
scientific criticism, can be beneficial for future generations and especially
for hāfiẓs.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Memorization of the Qurʾan, Qurʾan Sciences, Meaning, Criticism

Kur’ân Ezberine Anlam Katma Teşebbüsleri: ‘Hâfız: Lafzın Hâmili, Mananın Âmili’ Eserinin Değerlendirilmesi

Öz

Kuran-ı
Kerîm ezberleme faaliyeti, kültürümüzde önemli yer tutan ve güncelliğini
koruyan son derece değerli bir olgudur. Bireyin ilahi mesajla kaynaşıp hayata
hazırlanmasında, özellikle dini ilimlerin tahsili için altyapı oluşturmasında
Kur’an ezberinin katkısı büyüktür. Bu nedenle hafızlık süreçlerinin geliştirilmesine
yönelik akademik yayınlar yapılmış, konu Tefsir ve Din Eğitimi gibi çeşitli
ilimler açısından tahlil edilmiştir. Hafızlık sırasında veya sonrasında, bireyin
ezberlediği ilahi metnin anlamı hakkında bilgi sahibi olması gerektiği ise genellikle
kabul edilen bir durumdur.

Diyanet
İşleri Başkanlığı tarafından üç cilt hâlinde yayınlanan “Hâfız: Lafzın Hâmili,
Mananın Âmili” adlı çalışma, söz konusu anlam boyutunu güçlendirmeye yönelik
bir kaynak mahiyeti taşıdığı için dikkate değerdir. Üye sayısı hayli fazla bir
komisyon tarafından yazılan kitap, Kur’ân-ı Kerîm’in her sayfasından birer
ayeti seçmeyi ve her ayeti başta Türkçe anlamı olmak üzere çeşitli açılardan
okuyucuya tanıtmayı amaçlamaktadır. Mamafih, çalışmanın içerik ve yöntem
açısından belirgin eksiklik ve hataları bulunmakta olup, ilmî bir tenkidini
yapmak için bu makale hazırlanmıştır.

Eseri
oluşturan sayfaların her birinde değişmeyen altı aşamalı bir format söz
konusudur: Seçilen ayetlerin mushaftaki orijinal yerlerinin bir görsel yardımıyla
belirtilmesi, seçilen ayetlerin ve anlamlarının müstakil yazımları, açıklama
bölümüne geçişte kullanılan kırmızı bir ana başlık, bu başlığın devamındaki
“Bilgi”, “Mesaj” ve “Kelime Dağarcığı” alt başlıkları. Söz konusu altı adımın
düzenli uygulanması, sunulan bilgiye çerçeve teşkil etmesi bakımından pozitif ise
de şekilde sağlanan bu tutarlılık muhtevada sürdürülememiş ve her bir adımda
belirgin problemler tekrar edilmiştir.

Anlamı incelenecek ayetlerin seçiminde gözlemlenen
başlıca problemler, öğrencinin anlamını öğrenmesi amacıyla aşırı uzun veya
aşırı kısa metinlerin alıntılanması, herhangi bir uyarıda bulunulmadan iki
farklı ayetten alınan parçaların birleştirilmesi ve aynı muhtevanın birden
fazla kez alıntılanması gibi hususlardır. Seçilen ayetlerin müstakil
yazımlarında, Arapça dizginin yeterli düzeye ulaşmadığı, hatta estetik kaygı ve
anlam hassasiyetinden oldukça uzak bir biçimde geliştiği söylenebilir. Açıklama
kısmına geçişte kullanılan ana başlıkların temel problemleri arasında, orijinal
bir ifade üretmeksizin ayetteki ifadelerin olduğu gibi başlığa taşınması,
benzer muhtevaların başlıklarda tekrar edilmesi, projenin birden fazla yazarı
arasında genelde olduğu gibi başlıklar özelinde de üslup birliğinin sağlanamaması
ve okuyucuyu yoran aşırı uzun başlıkların kullanılması yer almaktadır.

Ayetlerin
anlamlarının kısaca açıklandığı “Bilgi” alt başlığında ağır ve teknik bir dilin
kullanıldığı, konuları güncellemede oldukça yetersiz kalındığı ve içeriğin
zenginleştirilemediği görülmektedir. Oysaki hafızlık yapan öğrencilerin çoğunlukla
çocuk ve genç kategorisinde olması, kendilerine önerilecek kaynağın sade bir
dille hazırlanmasını ve güncel bir içerikle sunulmasını gerektirmektedir.
Ayetten çıkarılan mesajların kısaca ifade edildiği “Mesaj” alt başlığında gerek
hadis kullanımı gerekse şiirle istişhad bağlamında yapılan hatalar da makalede
ele alınmış bulunmaktadır.

Ezber ve anlam çalışmalarının buluşma noktasını oluşturan
ve bu bakımdan özel önem taşıyan “Kelime Dağarcığı”, kitabın belki de en fazla
hata barındıran ve en çok hayal kırıklığı oluşturan alt başlığıdır. Ayetlerde
geçen kelime ve kavramların kısa karşılıklarının verildiği bu alt başlıkta
sıkça karşılaşılan hatalar şunlardır: Kelimenin nasıl yazılacağına veya hangi
formunun esas alınacağına karar verememek, kelimenin tekil veya çoğul hâlini
belirli bir düzen içinde sunamamak, birden fazla kelimeyi sıralarken tutarlı
davranamamak. Bu problemlerin ortak noktası “yazılı bilgi aktarımında
standarttan yoksunluk” olarak tespit edilebilir. Ayrıca ilgili ayette geçmeyen
kelimenin açıklanması ve aynı kelimeye farklı yerlerde birbirinden farklı
anlamlar yüklenmesi de dâhil olmak üzere, kelime hazinesine ayrılan bu alt
başlığın zikredilenler dışında da bir dizi ciddi sorunu mevcuttur.

Makalede her biri
örneklerle somutlaştırılan yukardaki altı maddeye eklenebilecek bir diğer
önemli boyut ise çalışmanın üslubunun hedef kitle açısından değerlendirilmesi
olacaktır. Özel bir ekibin uzun süren çabasıyla meydana geldiği anlaşılan ve
gayet kaliteli bir basımla okuyucuya sunulan eserin içeriği kadar üslubunun da
ilmi tenkitler muvacehesinde tashihi, gelecek nesiller ve bilhassa hafızlık
talebeleri için yarar sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Hafızlık, Din Eğitimi, Meal, Tenkit, Kur’ân İlimleri

Kaynakça

• Acurrî, Muhammed İbnü’l-Hüseyin. Ahlâku Hameleti’l-Kur’ân ve Ehlih (Kur’ân Öğrencisine Öğütler: Hadislerle Hafızlık Ahlâkı). Çev. Ahmed Ürkmez. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Adıgüzel, Mehmet. “Kur’ân’ı Anlama Olgusu”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fa-kültesi Dergisi 24 (2005): 75-92.
• Akın, Abdullah – Akın, Ahmet. “Kuran Kurslarında Özellikle Hafız¬lık Eği-timine Yönelik Bir Dizi Öneri”. Din Eğitiminde Motivasyon ve Verimlilik Sempozyumu. 27-30. Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ, 2017.
• Albayrak, Halis. “Kur’an’ı Anlamak-Kur’an’ın Ne Olduğunu Anlamak”. I. Kur’an Haftası Kur’an Sempozyumu. 165-176. Ankara: Fecr Yayınları, 1995.
• Bayraktar, M. Faruk. “Hafızlık Eğitiminin Geleneksel Yöntemleri ve Kur’an Kursları”. Tokat’ta Kur’an Günleri X. Kur’an Sempozyumu: Kur’an ve Eğitim. 117-138. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Cebeci, Suat – Ünsal, Bilal. “Hafızlık Eğitimi ve Sorunları”. Değerler Eğitimi Der-gisi 4/11 (2006): 27-52.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’ân’ı Anlamanın Önemi ve Bu Konudaki Çalışma-lar”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000): 193-212.
• Erul, Bünyamin. “İlk Dönem Kur’an Okumaları (Sahabenin Kur’an’ı Anlama Çabaları Üzerine)”. VII. Kur’an Sempozyumu. 23-40. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Fırat, Yavuz. “Kur’ân Öğretimi ve Hafızlık Eğitimi Üzerine Bazı Düşünceler”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23 (2007): 549-568.
• Hocaoğlu, Mustafa. “Okuma ve Anlama Üzerine: Kur’an Tilavetiyle İlgili Bazı Kavram ve Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Din Bilimleri Akademik Araş-tırma Dergisi 12/2 (2012): 207-235.
• Karataş, Ali. “Kur’ân’ı Kur’ân ile Anlama”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 31 (2011): 177-197.
• Komisyon. Hâfız: Lafzın Hâmili, Mananın Âmili. İzmir: DİB Yayınları, 2019.
• Sehâvî, Ali b. Muhammed. Cemâlü’l-Kurrâ ve Kemâlü’l-İkrâ. Nşr. Ali Hüseyn el-Bevvâb. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1987.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Nşr. Yûsuf el-Mer’aşlî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1990.