Hastalığı Sebebi İle Damgalanan Kişilere Yönelik İnsan Onuruna Yakışır Bakım Konusunda İslam’ın Rolü: İnsan Onuru Kavramı Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 40, 363 - 376, 20.03.2020

Fatumetul Zehra Guldas

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.673310

Öz

İnsan hakları kapsamında bireylerin hak ve özgürlükleri, pek çok uluslararası kuruluş ve yasalar (İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Dünya Sağlık Örgütü) tarafından evrensel yasal düzenlemelerle garanti altına alınmaya çalışılmıştır. Kişisel haklar ve özgürlük, adalet, barış ve sosyal eşitlik gibi birçok saygı normuna ek olarak, insanlık onuru da insanın bir birey olarak sahip olması gere-ken öz değerlerinin başında gelir. Her ne kadar tüm bu normların uluslararası yasal düzenlemeler yoluyla tüm bireyler için geçerli olduğu düşünülse de, pan-demi (HIV/AIDS gibi) veya diğer tehlikeli salgınlar söz konusu olduğunda in-san onurunun niteliği altında bir yaklaşımın tanımlanması genellikle göz ardı edilmektedir. Artan ilgiyle, son yıllarda, başta Dünya Sağlık Örgütü olmak üzere birçok sağlık kurumunun dikkatli çabaları sayesinde insan onurunu dikkate alarak birçok sağlık odaklı yaklaşım geliştirilmiştir. Bununla birlikte, dini tu-tumların bu yaklaşımlara katkısı, özellikle Müslüman topluluklarda, insanların yeterince dini bilgiye sahip olmadıkları ya da belirsiz bir anlayışa sahip oldukları için eksiktir. Bu nedenle bu çalışmada, insan onuru ile ilgili kavramsal bir çerçeve önce insan hakları bağlamında değerlendirilmiş, daha sonra İslam bağlamında tartışılmış ve insan onurunun hem Kuran'da hem de sünnette ne kadar önemli olduğu açıklanmıştır. Daha sonra, insanlık onuru ışığında sağlık hizmetlerinin genel kalitesinin önerileri verilmiştir. Son olarak, insan onuru ve insan onuruna yakışır bakımı temellendiren bileşenler vurgulanıp, gelecek çalışmalar için insan onurunda dinsel yaklaşımın sağlık hizmetlerinde telafi edici bir işlevinin olup olmadığı tartışılmıştır.
Bugün, insan onurunu görmezden gelmenin altında yatan nedenin sosyal algı ve kalıplanmış düşünceler veya gelenek-göreneklerden ziyade, dini açıklamalar ve söylemlerden kaynaklandığı belirtilmektir. Oysa, diğer İbrahimî dinlerde olduğu gibi, İslam dini, insanlık onurunun Tanrı kaynaklı olduğunu söyler ve insanı sadece insan olduğu için değerli olarak görür. Yani İslam'a göre insan doğuştan değerli bir varlıktır. Bununla birlikte, evrensel bir değer olan insan onuru teolojik, sosyolojik ve psikolojik boyutlara sahip bir kavram olduğundan, insan onurunu görmezden gelmek hayati bir döngü söz konusu olduğunda kaçınılmaz sonuçlara yol açacaktır. Özellikle, HIV/AIDS'li insanlar gibi dam-galanmış bireyler için gereken insan onuruna yakışır bakım (decent care), insan onuru dikkate alınmadığı için çeşitli psikolojik ve sosyolojik sorunlara yol açabilir. Örneğin, bu tür bir pandemik hastalığa yönelik saldırgan tutum ve davranışlar göstermek, bu tür hastalıkları olan insanların kendilerine ve başkalarına olan saygısını kaybetmelerine, dışlanmalarına ve sosyal geri çekilmelerine yol açacaktır. İslam'da ise birçok âyet ve hadis, her koşulda insan sağlığının korunmasının ve sürdürülmesinin altını çizmektedir.
Tüm bunlar göz önüne alındığında, bu çalışma, sağlık hizmetlerinde yeni tutumlar geliştirmek için İslam'a göre insan onurunun dört temel bileşenini incelemektedir. Bunlardan birincisi ve en onemlisi ‘yaşama hakkı’dır. Burada, kişinin bireysel ve sosyal haklarına saygı duyulması, kişisel güvenliğin sağlanması, inanç özgürlüğü sisteminin desteklenmesi vb. gibi çeşitli insanlık onuru normları yer almaktadır. Bunlar İslam'da âyet ve hadislerle desteklendiği gibi cinayet, intihar, öldürme veya sakat bırakma gibi eylemler de açıkça yasaklanmıştır. İkincisi, insanların karar verme süreçlerini kontrol altına alma-ları, kendi eylemlerine tabi olmaları ve başkalarının özgürlüklerini veya güven-liklerini tehlikeye atacak bir şey yapmamaları anlamına gelen ‘özgürlük hakkı’ dır. Üçüncüsü, insan onurunun doğal bir hakkı olarak kabul edilen ‘dindarlık hakkı’dır. Burada kastedilen, hiç kimsenin birisini din seçmeye veya dini değiştirmeye zorlama hakkının olmadığı, ve aynı zamanda kimsenin dindarlık haklarından dolayı da yargılanmayacağıdır. Dördüncü ve sonuncusu ‘adalette sosyal eşitlik hakkı’dır. İslam'da insan onuru, her insanın sosyal yaşamında seçim özgürlüğüne dayanır. Bu nedenle İslam, insanların barış, güvenlik ve rahatlık içinde yaşayabilmesi için insan onuruna temelde sorumlu ve koruyucu düzen-lemeler getirmektedir.
Ayrıca, yaşama hakkı, özgürlük hakkı, dindarlık hakkı ve dinin eşit adalet hakkı gibi unsurlar, insanların tüm bireylerin onuruna saygı duyduğu ve her insanın koşulsuz bir değerinin olduğunun kabul edildiği bir inanç sistemi kapsamın-dadır. Bu bileşenler, sağlık durumu özel tedavi gerektiren bireyler için sağlık hizmetlerinde iyi bakımı teşvik eden yenilikçi yaklaşımların ve tekniklerin geliştirilmesinde önemli bir rol oynama potansiyeline sahiptir. Bahsettiğimiz bu insanlık onuru bileşenleri evrensel yasal değerler açısından ortak anlamlara sahip olsa da, insanlık onurunun uygulamadaki yeri kültürel ve sosyal yargılar-dan etkilenebilir. Bu nedenle, sağlık hizmeti sunucularının insan onuruna yakışır bakım sağlayabilmesi için her hastanın dini güvenliği dikkatle incelen-melidir. Kuşkusuz, inanç bağlamında insan onuru kavramı hakkında daha derin bir anlayış ve duyarlılığa sahip olmak, birçok toplumda insana yakışır bakım uygulama ve geliştirme sorumluluğu sağlayacaktır. Buna ek olarak, bu çalışmanın nihai amacı sağlık hizmeti sağlayıcılarının veya uygulayıcılarının damgalanmış insanların onurunu ve sağlıklarını kaybetmeden hayatlarını nasıl yöneteceklerine yardımcı olmak için dini perspektifleri kullanabilmesidir.
Sonuç olarak, bu çalışma dinin insanlık onuru ve salgın hastalıkları ile gelişim-sel durumunu anlamayı amaçlamıştır. Çalışmanın en belirgin sonucu, insan onurunu korumak için dinin özgürlük, yaşam hakları, eşitlik ve güvenli dini yaşam gibi temel bileşenleri hakkında farkındalık yaratmaktır. Farkındalık için daha fazla perspektif yaratmaya yönelik bir adım olarak, insan onuruna önem veren araştırmacıların inanç sistemlerini sağlık hizmetlerinde yenilikçi yak-laşımlar oluşturmak için kullanabileceği önerilmektedir. Bu sayede, insan haklarını ve özellikle insanlık onurunu sağlık bağlamında daha donanımlı hale getirmek mümkün ve görünür olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Sağlık Sorunları, Damgalanan Bireyler, İnsan Onuruna Yakışır Bakım, İnsan Onuru, İslam

The Role of Islam in Decent Care for People with Stigmatized Diseases: An Evaluation via the Concept of Human Dignity

Öz

Individuals’ rights and freedoms within the scope of human rights have been tried to be guaranteed by many international organizations and laws (Universal Declaration of Human Rights, World Health Organization) with universal legal regulations. In addition to many norms of respect, such as personal rights and freedom, justice, peace, and social equality, human dignity is at the forefront of an individual's own value as a human. Although these norms are considered to be applicable to all individuals through international legal regulations, it is often overlooked to identify an approach under the qualification of human dignity when it comes to pandemic (such as HIV/AIDS) or other dangerous epidemics. With the increasing interest, many health-oriented approaches have been developed in recent years by taking into account human dignity, thanks to the careful efforts of many health institutions, especially the World Health Organization. However, the contribution of religious attitudes to these ap-proaches is lacking, especially in Muslim communities either because people do not have enough religious knowledge or have an unclear understanding of it. For this reason, in this study, a conceptual framework related to human dignity was first evaluated in the context of human rights, then it was discussed in the context of Islam and it was explained how important human dignity is in both the Qur'an and the Hadith. And then the suggestions of the general quality of health services in the light of human dignity were given. Finally, the compo-nents that are based on human dignity and decent care are highlighted and it is discussed whether there is a compensatory function in the health sector of human dignity for future studies.
Today, it is noted that the underlying reason for ignoring human dignity today is due to religious explanations and discourses rather than social percep-tion and stereotyped thoughts or tradition-traditions. Whereas, as in other Abrahamic religions, Islam says that human dignity originates from God, and considers human as valuable only because it is human. That is, according to Islam, a human being is a worthy being by birth. Given that, ignoring human dignity will lead to unavoidable consequences when it comes to vital loop since human dignity, which is a universal value, is a concept with theological, socio-logical and psychological dimensions. In particular, decent care required for stigmatized individuals, such as people with HIV/AIDS, can lead to various psychological and sociological problems, as human dignity is not taken into consideration. Likewise, showing offensive attitudes and behaviors towards this kind of pandemic disease will lead people who have such illnesses to lose their respect for themselves and others, to be excluded and to withdraw socially. In Islam, many verses and the hadith underline the protection and maintaining human health under all circumstances.
Considering all these, this study examines the four basic components of human dignity according to Islam in order to develop new attitudes in healthcare. The first and most important of these is the right to live. Here, sever-al human dignity norms such as respecting the individual and social rights of the person, ensuring personal safety, promoting freedom of belief system, etc. are included. These are supported by the verses and the hadiths in Islam, and actions such as murder, suicide, killing or maiming are explicitly prohibited. The second is the right of freedom, which means that people control their deci-sion-making processes, are subject to their own actions and do nothing to en-danger the freedom or safety of others. The third is the right to religiosity, which is accepted as a natural right of human dignity. What is meant here is that no one has the right to force someone else to choose religion or to change reli-gion, and at the same time they will not be judged for their right to religious-ness. The fourth and last one is the right to equality social advantages in justice. In Islam, human dignity is based on the freedom of choice in every person's social life. Therefore, Islam brings fundamentally responsible and protective regula-tions to human dignity so that people can live in peace, security, and comfort.
Moreover, elements such as the right to live, the right to freedom, the right to religiousness and the right to equal justice offered by religion are within the scope of a belief system in which people respect the dignity of all individuals and that each person has an unconditional value. These components have the potential to play an important role in developing innovative approaches and techniques that promote decent care in health services for individuals whose health status requires special treatment. Although these human dignity com-ponents that we have mentioned have common meanings in terms of universal legal values, the place of human dignity in practice may be affected by cultural and social judgments. For this reason, the religious security of each person should be carefully examined so that healthcare providers can provide decent care. Undoubtedly, having a deeper understanding and sensitivity about the concept of human dignity in the context of belief will provide a responsibility to apply and develop decent care in many societies. In addition, it is the ulti-mate goal of this study that healthcare providers or practitioners can use reli-gious perspectives to help stigmatized people how to manage their lives with-out losing their dignity and health.
In conclusion, this study aimed to understand the developmental state of reli-gion with human dignity and pandemic diseases. The most obvious result of the study is to raise awareness about some of the basic components of religion, such as freedom, rights of life, equality, and safe religious life, to safeguard human dignity. As a step towards creating more perspectives for awareness-raising, it is suggested that researchers who care about human dignity can use belief systems to create innovative approaches in health care. In this way, it will be possible and visible to make human rights and especially human dignity better equipped in the context of health.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Health Issues, Stigmatized Individuals, Decent Care, Human Dignity, Islam

Kaynakça

• Addis, Adeno. “The Role of Human Dignity in a World of Plural Values and Ethical Commit-ments”. Netherlands Quarterly of Human Rights 31/4 (2013), 403-444. https://doi.org/10.1177/016934411303100403
• Ahmed, Abdul K. - Miller, Fahmeeda. “HIV, AIDS and Islam”. Category: Islamic Medicine. Access 23 September 2019. http://www.everymuslim.co.za/hiv-aids-and-islam
• Akrami, Forouzan et al. “Adapting the Principles of Biomedical Ethics to Islamic Principles and Values in the Context of Public Health Policy”. Journal for the Study of Religions and Ideologies 17/49 (2018), 46-59.
• Al-Khayat, Muhammad H. “Health: A Blessing from God” in The Right Path to Health: Health An Islamic Perspective. Egypt: World Health Organization, 4, 1997.
• Alamri, Abeer A. How Can a Focus on the Ethical Notions of Dignity and Respect for Autonomy Help to Improve Healthcare for Elderly People in Islamic Countries? Pittsburgh: Duquesne University, PhD diss., 2016. https://dsc.duq.edu/etd/1522
• Ansari, Abdul H. - Salman, Raheem K. “Human Rights, Human Dignity and Justice: The Islamic Perspective”. Journal of Islamic Law Review 7/1 (2011), 91-124.
• Aramesh, Kiarash. “Human Dignity in Islamic Bioethics”. Iran Journal of Allergy Asthma Immunol 6/5 (2007), 25-28.
• Chummar, Paul. “HIV/AIDS in Africa: A Bioethical Hard Blow to Human Dignity and Human Rights”. Proceedings of the International Conference on Bioethics. ed. J. M. Mathooko. 6-13. Ken-ya: Egerton University, 2008.
• Dawud, Abu. Patial Translation of Sunan Abu-Dawud. “Book of Medicine (Kitab Al-Tibb)”. 22 (No. 3846). Access 5 March 2020. http://www.iium.edu.my/deed/hadith/abudawood/022_sat.html
• Elzenari, Sayed. “An Islamic View of Heath and Sickness: How Our Core Values Promote Decent Care”. Restoring Hope Decent Care in the Midst of HIV/AIDS. ed. Ted Karpf vd.. 47-55. New York: Palgrave Macmillan 1, 2008. https://doi.org/10.1057/9780230595217_6
• Esack, Farid. “Care in a Season of AIDS: An Islamic Perspective”. Restoring Hope Decent Care in the Midst of HIV/AIDS. ed. Ted Karpf vd.. 63-71. New York: Palgrave Macmillan 1, 2008. https://doi.org/10.1057/9780230595217_8
• Horn, Ruth - Kerasidou, Angeliki. “The Concept of Dignity and Its Use in End-of-Life Debates in England and France”. Cambridge Quarterly of Healthcare Ethics 25/3 (2016), 404-413. https://doi.org/10.1017/s0963180116000050
• Hughes, Glenn. “The Concept of Dignity in the Universal Declaration of Human Rights”. The Journal of Religious Ethics 39/1 (2011), 1-24. DOI: 10.1111/j.1467- 9795.2010.00463.x
• Johnston, David L. “A Muslim and Christian Orientation to Human Rights: Human Dignity and Solidarity”. Indiana International & Comparative Law Review 24/4 (2014), 899-920. https://doi.org/10.18060/18264
• Kamali, Mohammad H. “Human Dignity in Islam”. Access 23 September 2019. http://www.shariahlaw.com/public/ext_high_articles_preview.asp? id=4&tit=HUMAN%20DIGNITY%20IN%20ISLAM
• Madani, Abdul Hai. “Freedom and Its Concept in Islam”. 2nd International Conference on Humanities, Historical and Social Sciences IPEDR. 17 (2011), 116-120.
• Mozaffari, Mohammad H. “The Concept of Human Dignity in the Islamic Thought”. Hekmat Quar-terly Journal, Canadian House of Wisdom 4 (2011), 11-27.
• Sheriff, Vaffi Foday. “Concept of Human Dignity in Islamic Thought”. International Journal of Research and Innovation in Social Science (IJRISS) 3/1 (2019), 148-155.
• The Noble Qur’an. 20 February 2015. https://quran.com/
• Yadollahpour, Behrouz. “Human Dignity and Its Consequences in the Holy Qur'an”. International Conference on Sociality and Economics Development IPEDR 10 (2011), 551- 555.