İbnü’s-Salâh’a Nispet Edilen Müsnedü’l-Hâfız Osmân b. es-Salâh el-Eserî fîmâ verede mine’l-ehâdîs fî fazli’l-İskenderiyye ve ʿAskalân İsimli Eser Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Sayı: 43, 55 - 76, 20.03.2021

Hasan Yerkazan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.838001

Öz

İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî (öl. 643/1245) kaleme aldığı eserler ve yetiştirdiği öğrencileri ile hadîs tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur. Bu makalede, ona nispet edilen Müsne-dü’l-hâfız Osmân b. es-Salâh el-Eserî fîmâ verede mine’l-ehâdîs fî fadli’l-İskenderiyye ve ʿAskalân isimli eser incelenip değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu eser, Berlin Devlet Kütüphanesin-de bulunmaktadır. Kitap yirmi varaktır ve her bir varak on beş satırdan oluşmaktadır. Kesin olmamakla birlikte, İbnü’s-Salâh’a ait olma durumu söz konusudur. Zira kapak dışında İbnü’s-Salâh’ın ismine eserin herhangi bir yerinde değinilmemiş ve bir tarih kaydı da düşülmemiştir. İçerdiği rivâyetler, kitâbet yolu ona iletilmiştir. İbnü’s-Salâh’ın bu rivâyetleri başka birine verdiği, okuttuğu veya icazet verdiğine dair bir malumata da ulaşılamamıştır. Bu eserde İskenderiye ve Askalân’ın fazileti ile ilgili rivâyetlerin yanı sıra Allah yolunda ribâtta bulunmanın değerleri ile ilgili hadîsler de nakledilmiştir. İskenderi-ye, Akdeniz kıyısında bulunmakta olup Mısır’ın ikinci büyük şehridir. Askalân ise Filistin’in önde gelen şehirlerinden biri olup bugün İsrail’in işgali altında bulunmaktadır. Gazze’nin kuzeyinde bir Akdeniz şehridir. Askerî, dinî, ilmî, ticarî ve sosyal faaliyetlerin önemli merkezlerinden olan bu iki şehir, tarihi süreç içerisinde çok sayıda kültür ve medeniyete ev sahipliği etmiştir. Ribât ise düşman saldırılarına karşı sınır boylarında nöbet tutmak, cihad için hazırlık yapmak, İslâm topraklarını muhafaza etmeye çalışmak gibi anlamlara gelmektedir.

Bu eserde altmış altı rivâyet nakledilmiştir. Rivâyetlerin yarısı, kaynağı açısından merfûdur. Geriye kalan rivâyetler ise mevkûf ve maktûdur. Muhteva açısından rivâyetle-rin büyük çoğunluğu ribâtta bulunmanın sevabı ve İskenderiye’nin fazileti ile ilgilidir. Allah yolunda ribâtta bulunmanın kıymeti ile ilgili rivâyetlerin, temel hadîs kaynaklarında nakledildiği görülmüştür. İskenderiye ve şehirlerin fazileti ile ilgili olanların ise kaynağı tespit edilememiştir.Merfu olmayan rivâyetlerin de içeriği ağırlıklı olarak ribât ve İsken-deriye’nin faziletine dairdir. İskenderiye ile ilgili rivâyetlerde dahî ribâta vurgu yapılmış ve bununla bağlantılı olarak bu şehirde ribâtta bulunmanın çok daha makbul olduğu belir-tilmiştir.

Senedlerde bulunan râvî sayısı iki ile on iki arasında değişmektedir. İlk ve son râvisi açısından bakıldığında bu rivâyetlerin ağırlıklı olarak birkaç râvî tarafından nakledildiğini söylemek mümkündür. Bunun yanı sıra her ne kadar ilk ve son râvî olmasa da Hânî b. Müvekkil gibi bazı râvilerin birçok rivâyetin senedinde bulunduğu görülmektedir. Bu kişilerin İskenderiye ile ilgili bâtıl rivâyetler naklettikleri bilgisi, söz konusu eserde yer alan hadîslerin sahih olmadığı hatta uydurulduğu sonucuna ulaştırmaktadır. Ribât ile ilgili genel manadaki rivâyetlerin, sırf şehrin elde tutulması ve korunması amacıyla İskenderi-ye ile ilişkilendirildiği izlenimi verdiği söylenebilir. Zira ilk dönemlerde kaynaklarında bulunmayan böyle rivâyetlerin sonradan ortaya çıktığı ve nispeten geç dönem eserlerin-de yer aldığı görülmektedir.

İbnü’s-Salah gibi usûlde uzman olan birinin -mevcut verilere göre- uydurma özelliğine sahip rivâyetlere eserinde yer vermesi, hadîslerin sıhhati ile ilgili hiçbir açıklama ve değerlendirmede de bulunmaması bir eksiklik olarak görülebilir. Ancak buradan İbnü’s-Salâh’ın uydurma hadîsler konusunda özensiz veya mütesahil davrandığını söylemek de zorlama bir yorum ve niyet okuma olur. Zira o, bu eserde nakledilen rivâyetleri kitâbet ve icâzet yoluyla tahammül etmiştir. Ayrıca kendisinden sonra bu rivâyetleri talebeleri ara-cılığı ile nakledildiğine dair bir bilgi de bulunmamaktadır. Yani rivâyet silsilesi tespit edi-lebildiği kadarıyla İbnü’s-Salâh ile son bulmuştur. Dolayısıyla onun uydurma hadîslerin yaygınlaşmasına imkân verdiği ve bu konuda titiz davranmadığını söylemek mümkün değildir. Bu çalışma vesilesiyle İbnü’s-Salâh’a nispet edilen bir eser, farklı boyutlarıyla tetkik edilerek ilim dünyasının istifadesine sunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Hadîs, İbnü’s-Salâh, Ribât, İskenderiye, Askalân, Şehirlerin Fazileti

An Evaluation on the Work Titled Musnad al-Hāfiz Othmān b. al-Salāh al-Asar fīmā warada min al-ahādīs fī fadl al-Iskandariya va ʿAskalān Attributed to Ibn al-Salāh

Öz

Ibn al-Salāh Shahrazûrī (d. 643/1245) had an important place in the history of hadith with his works and his students. In this article, the work named Musnad al-Hāfiz Othmân b. al-Salāh al-Asarī fīmā warada min al-Ahādīs fī fadl al-Iskandariya va ʿAskalān attributed to him has been examined and evaluated. This work is in the Berlin State Library. The book has twenty leaves and each leaf consists of fifteen lines. Although it is not certain, there is a case of belonging to Ibn al- Salāh. Because, apart from the cover, the name of Ibn al-Salah was not found in any part of the work, and a date record was not included. The narrations it contained in it, were delivered to him by the way of inscription. There is also no information that Ibn al-Salah gave these narrations to someone else, make them read or gave permission. In addition to the narrations about the virtue of Alexandria and Askalān, the hadiths about the values of being in ribat (ribāṭ) in the way of Allah were narrated in this work. Alexandria is located on the Mediterranean coast and is the second largest city in Egypt. Askalān, which is a Mediterranean city in the north of Gaza, is one of the leading cities of Palestine and is today under Israeli occupation. It is. These two cities, which are important centers of military, religious, scientific, commercial, and social activities, have been hosted many cultures and civilizations in the historical process. Ribât, means keeping watch across borders against enemy attacks, preparing for jihad, and trying to protect Islamic lands.

In this work sixty-six narrations were reported. About half of the narrations are marfû’ (traceable) in terms of their source. The remaining narrations are mawqûf (untraceable) and maqtu’ (disconnected). In terms of content, most of the narrations are about the reward of being in the ribat and the virtue of Alexandria. It has been observed that the narrations about the value of doing ribat in the way of Allah are narrated in the primary hadith resources. The source of those concerning the virtue of Alexandria and the cities has not been determined. The content of the narrations that are not marfu’ is mainly about the virtue of the ribat and Alexandria. Even in the narrations about Alexandria, ribat was emphasized and in connection with this, it was stated that it was much more acceptable to have Ribat in this city.

The number of narrators in the sanads (chain) varies between two and twelve. When viewed in terms of his first and last narrators, it is possible to say that these narrations were mainly reported by several narrators. In addition to this, although it is not the first and the last narrator, it is seen that some narrators such as Hānī b. Muwakkil are included in many narrations. The information that these people reported false narrations about Alexandria leads to the conclusion that the hadiths in this work are not valid and even fabricated. It can be said that the general narrations about ribat give the impression that they are associated with Alexandria just for the purpose of keeping and protecting the city. It is seen that such narrations, which were not found in the sources in the early periods, appeared later and took place in relatively late period works.

According to the available data, the fact that someone who is an expert in the methodology, such as Ibn al-Salāh, has fabricated narrations in his work, and that there is no explanation or assessment of the validity of the hadiths, can be seen as a deficiency. However, it would also be a forced interpretation or intention reading to say that Ibn al-Salāh acted carelessly and negligently about fabricated hadiths. For, he obtained the narrations reported in this work through inscription and permission. In addition, there is no information stating that these narrations were transmitted through his students after him. In other words, the sequence of narrations ended with Ibn al-Salāh as far as it can be determined. Therefore, it is not possible to say that he allowed fabricated hadiths to become widespread and that he was not meticulous about this issue. On the occasion of this study, a work attributed to Ibn al-Salāh was examined in different dimensions and presented to the benefit of the world of science.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Ibn al-Salâh, Ribât, Alexandria, Askalân, Virtue of Cities

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Arslan, Ali. “Mukaddimetü İbni’s-Salâh İsimli Eser Üzerine Yapılan Çalışmalar”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi 6/5 (2017), 2459-2474.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr el-İtkî. el-Bahru’z-zehhâr. thk. Mahfûzurrahmân Zey-nullâh, Adil b. Saʿd, Sabrî Abdulhâlık eş-Şâfiʿî. 28 Cilt. Medine: Mektebetü’l-ʿUlûm ve’l- Hikem, 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’l-müsned es-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâhi ve sünenihî ve eyyâmihî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tav-kı’n-Necât, 1422.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saʿîd. es-Sünenü’l-vâride fi’l-fiten. thk. Rıdâullâh b. Muhammed İdrîs el-Mubârekfûrî. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1416.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer el-Bağdâdî. el-Efrâd. thk. Câbir b. Abdullâh es-Serîʿ. b.y.: y.y., 2012.
• Dârimî, Abdullâh b. Abdurrahman et-Temîmî. el-Müsned. thk. Heyet. 3 Cilt. Kahire: Dâru’t-Teʿsîl, 2015.
• Deylemî, Ebû Şucâʿ el-Hemedânî. el-Firdevs bi-meʾŝûri’l-hitâb. thk. Saʿîd b. Besyûnî Zağlûl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986.
• Ebû Avâne, Yaʿkûb b. İshâk en-Nîsâbûrî. Mustahrecu Ebî Avâne. thk. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî. 5 Cilt Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1998.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as el-Ezdî es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Avvâme. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2. Basım. 1425/2004.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Hilyetü’l-evliyâʾ ve tabakātü’l-asfiyâʾ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1974.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. el-Müsned. thk. Hüseyin Selîm Esed. 13 cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, 1984.
• Fayda, Mustafa. “Askalân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/487-488. İstanbul: TDV Vakfı Yayınları, 1991.
• Gümüş, Fatih. İbnü’s-Salâh’ın Mukaddime’sinin Hadis Usulünün Gelişimindeki Yeri. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• İbn Arâk, Nûruddîn Alî b. Muhammed el-Kenânî. Tenzîhu'ş-şerîʿati'l-merfûʿa ʿani'l-ehbâri'ş-şenîʿati'l-mevdûʿa. thk. Abdulvehhâb Abdullatîf - Abdullâh Muhammed es-Sadîk el- Gamârî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1399.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe el-Absî. el-Musannef. thk. Saʿd b. Nâsır eş-Şetrî. 25 Cilt. Riyad: Dâru Kunûzi İşbîliyâ, 2015.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Lisânu’l-mizân. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Matbûati’l-İslâmiyye, 2006.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî. es-Sahîh. thk. Şuayb el-Arnavût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn. et-Tekmîl fî maʿrifeti’s-sikāt ve’z-zuʿafâʾ ve’l-mecâhîl. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâim Âl Nu‘mân. 4 Cilt. San‘a: Mektebetü İbn Abbâs, 2011.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnavûd vd. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbnü’l-Kayserânî, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Tâhir el-Makdisî. Maʿrifetu't-tezkira fî’l-ehâdîŝi’l-mevdûʿa. thk. Şeyh İmâd ed-Dîn Ahmed Haydar. Beyrut: Muessesetü’l-Kütübi's- Sekāfiyye, 1985.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî, el-Mevdûʿât. thk. Nureddin Şükrü Boyacılar. 3 Cilt. Riyad: Edvâʾu’s-Selef, 1997.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. Gâyetü’n-nihâye fî tabakāti’l-kurrâ. thk. Gotthelf Bergstraesser. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Abdurrahmân b. Alî. el-ʿİlelu'l-mutenâhiye fî'l-ehâdîŝi’l-vâhiye. thk. İrşâdu'l-Hakki’l-Eserî. 2 Cilt. Faysalâbâd: İdâretü’l-ʿUlûmi’l-Esriye, 1981.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Bey-rut: Dâru Sâdır, 1993.
• İbnü’s-Salah, Ebû Amr Takıyüddîn Osmân b. Salâhaddîn eş-Şehrezûrî. Müsnedü’l-hâfız Osmân b. es-Salâh el-Eserî fîmâ verede mine’l-ehâdîs fî fazli’l-İskenderiyye ve Askalân. Berlin: Die Staatsbibliothek, Islamische Handschriften, Sprenger 197.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/198-200. İstanbul: TDV Vakfı Yayınları, 2000.
• Kāsım Ali Sa‘d. Cemheretü terâcimi’l-fukahâi’l-mâlikiyye. 3 Cilt. Dubay: Dâru’l-Buhûs, 2002.
• Makdisî, Ziyâuddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdilvâhid. el-Muntekā min mesmûʿâti Merv. Dımaşk: Zâhiriye Kütüphanesi, 344 (1-10).
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arâbî, ts.
• Özkuyumcu, Nadir. “Mukavkıs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/137-138. İstan-bul: TDV Vakfı Yayınları, 2006.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘. el-Musannef fi’l-hadîs. thk. Habîb er-Rahmân el- Azâmî. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1403.
• Seyyid, Eymen Fuâd. “İskenderiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/574-576. İstanbul: TDV Vakfı Yayınları, 2000.
• Seyyid, Seyyid Muhammed. “İskenderiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/549-580.İstanbul: TDV Vakfı Yayınları, 2000.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. thk. Hamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʿcemu’l-evsat. thk. Târik b. İvadullâh b. Muhammed, Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru'l-Haremeyn, 1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʿcemu’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî. 20 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi't-Turâŝi'l-ʿArabî, 1983.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Mısır: Mek-tebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1397/1977.
• Tunç, Mazhar. İbnü’s-Salâh’ın Hayatı, Eserleri ve Hadisçiliği. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Ukaylî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Amr el-Mekkî. eḍ-Ḍuʿafâu'l-kebîr. thk. Mâzin es-Sersâv. 6 Cilt. Kahire: Dâru İbn ʿAbbâs, 2008.
• Ukaylî, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed. Bugyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkār. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Yiğit, İsmail. “Ribât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/76-79. İstanbul: TDV Vakfı Yayınları, 2008.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Osmân. Mîzanü’l-i’tidâl fî nakdi’-ricâl. thk. Ali el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Osmân. Siyerü A‘lâmü’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnavût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve vefyâtu’l-meşâhir ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.