Levels of Professional Attitude and Burnout of Religious Educators and Teachers

Yıl 2021, Sayı: 45, 719 - 751, 20.09.2021

Süleyman Abanoz

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.933270

Cited By: 1

Öz

In recent years continues to increase interest in religion in Turkey and in the world. All that is effective in the world that the proliferation of groups claiming to live in the core of institutional religion, the rise of new religious movements and the politics of religious discourse in Turkey and the world is an example of this situation. In addition, in Turkey, interest in religious institutions and professions has increased significantly due to the demands of the people and the discourse and actions of political power. There are emotional, mental and behavioral dimensions of the religious officials' professional attitude, which is formed by his/her life related to his/her professionFeelings such as liking or disliking the profession form the emotional dimension of his/her professional attitude. His/her thoughts and knowledge about the profession constitute the cognitive (mental) dimension of professional attitude. The behavioral dimension of professional attitude is professional activities and work performed in accordance with their emotional and cognitive dimensions. Organization and work dimensions of burnout are important in terms of the formation and development of the burnout concept, since people spend most of their lives at work. They reflect their work life, organizational structure, even unintentionally, to their family and home lives. Workload weight, the nature of the job, work-friendliness relationships, communication, as well as the organization's management and organizational structure, the strategies and policies applied managerial practices and sanctions, laws, legistlations and regulations can lay the groundwork for the occurrence of burnout syndrome on an individual level. In this study, the level of professional attitude and burnout of employees in various titles in religious higher education institutions, Ministry of National Education and Presidency of Religious Affairs in seven metropolitan cities, each of which is located in different regions of Turkey, were examined. A questionnaire including demographic information, professional attitude and professional burnout scales was used as a data collection tool. Within the scope of the study, the questionnaires of a total of 3662 participants, including 282 academics, 1605 teachers and 1775 religious officials, were accepted as valid. The data obtained as a result of the study were analysed by SPSS 23.0 statistics program. In the study, the level of significance was determined as p <0.05. As a result of the analysis, a high-level inverse correlation was observed between professional burnout and professional attitude. Moreover, it has been determined that there is a significant relationship between variables such as marital status, age, length of service, gender, city of residence and education level, and professional attitude and burnout, although it varies from institution to institution. The place of residence, title, and the reason for choosing the profession have been observed to have a similar effect in all institutions in terms of professional attitude and burnout. The results obtained were interpreted by the researcher, and some suggestions were made based on the results.

Anahtar Kelimeler

psychology of religion, religious education, religious teacher, professional attitude, burnout

Din Eğitimci ve Öğreticilerinin Mesleki Tutum ile Tükenmişlik Düzeyleri

Öz

Son yıllarda dünyada ve Türkiye’de dine ilgi artarak devam etmektedir. Tüm dünyada etkili olan, kurumsal dinlerin özünü yaşama iddiasındaki grupların çoğalması, dinî söylemlerin Türkiye ve dünya siyasetinde artması ve ortaya çıkan yeni dinî hareketler bu duruma örnek oluşturmaktadır. Bunun yanında Türkiye’de, halkın bu yöndeki talepleri ve siyasi iktidarın söz ve eylemlerinin de etkisiyle dine, dinî kurum ve mesleklere ilgi oldukça artmıştır. Din görevlisinin mesleğiyle ilgili geçirdiği yaşantılarla oluşan mesleki tutumunun duygusal, zihinsel ve davranışsal boyutları bulunur. Mesleği sevme ya da sevmeme gibi duygular, mesleki tutumunun duygusal boyutunu oluşturur. Meslekle ilgili düşünce ve bilgileri mesleki tutumun bilişsel (zihinsel) boyutunu meydana getirmektedir. Mesleki tutumun davranış boyutu ise, duygusal ve bilişsel boyutlarına uygun olarak yapılan mesleki faaliyetler ve işlerdir. Tükenmişliğin örgüt ve iş boyutu, kavramın oluşumu ve gelişimi açısından önem taşımaktadır. Çünkü insanlar hayatlarının büyük bir kısmını işyerlerinde geçirmektedirler. İş yaşantılarını, örgüt yapılarını, istemeden de olsa aile ve ev yaşantılarına yansıtmaktadırlar. İş yükü ağırlığı, işin niteliği, çalışma arkadaşlığı ilişkileri, iletişim ve bunun yanı sıra örgütün yönetim ve organizasyon yapısı, uygulanan strateji ve politikalar, yönetici uygulamaları ve yaptırımları, kanunlar, yasalar, yönetmelikler bireysel boyutta tükenmişlik sendromunun oluşuma zemin hazırlayabilmektedir. Bu çalışmada her biri Türkiye’nin farklı bölgelerinde yer alan yedi büyükşehirdeki dinî yükseköğretim kurumlarında, Millî Eğitim Bakanlığında ve Diyanet İşleri Başkanlığında çeşitli unvanlarda çalışanların mesleki tutum ve tükenmişlik düzeyleri incelenmiştir. Veri toplama aracı olarak demografik bilgiler, mesleki tutum ve mesleki tükenmişlik ölçeklerini içeren anket uygulanmıştır. Çalışma kapsamında 282 akademisyen, 1605 öğretmen ve 1775 din görevlisi olmak üzere toplam 3662 katılımcının anketi geçerli kabul edilmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen veriler SPSS 23,0 istatistik programıyla incelenmiştir. Çalışmada anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak belirlenmiştir. Analiz sonucunda mesleki tükenmişlik ve mesleki tutum arasında ters yönlü yüksek düzeyde bir korelasyon görülmüştür. Bunun yanında medeni durum, yaş, hizmet süresi, cinsiyet, yaşanılan şehir ve eğitim seviyesi gibi değişkenler ile mesleki tutum ve tükenmişlik arasında kurumdan kuruma değişmekle birlikte anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Yerleşim yeri, unvan ve mesleği seçme nedeninin ise mesleki tutum ve tükenmişlik açısından tüm kurumlarda benzer bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Ulaşılan sonuçlar araştırmacı tarafından yorumlanmış, ayrıca sonuçlardan hareketle bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

din psikolojisi, din eğitimi, din öğreticisi, mesleki tutum, tükenmişlik

Kaynakça

• Abanoz, Süleyman. Din Eğitimci ve Öğreticilerinin Mesleki Tutumları ile Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Acar Arasan, Başak Nur. Akademisyenlerde Yaşam Doyumu İş Doyumu ve Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. Uşak: Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Akpınar, Ali. “Diyanet”. Erişim 11 Haziran 2021. Cami Merkezli Din Hizmeti Verenlerde Görülen Bazı Eksiklikler ve Bunların Giderilmesine Yönelik Teklifler (aliakpinar.net)
• Alizada, Sona Khaim. Akademik Personelin Tükenmişlik Açısından Değerlendirilmesi ve İş Doyumuna Yönelik Bir Araştırma. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Allport, Gordon W. “Attitudes”. A Handbook of Social Psychology. ed. Carl Murchison. Worcester: Clark University Press, 1935.
• Ardıç, Kadir - Polatcı, Sema. “Tükenmişlik Sendromu Akademisyenler Üzerinde Bir Uygulama (GOÜ Örneği)”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 10/2 (Aralık 2008), 69-96.
• Arkonaç, Sibel Ayşen. Sosyal Psikoloji. İstanbul: Alfa Basın Yayın Dağıtım, 2. Basım, 2001.
• Bayrakdar, Nazım. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Algıları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Berber, Sena. Tükenmişlik ve İş Tatmini Arasındaki İlişki: Kule Personeli Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Boyar, Ener. Türkiye’de Muhasebe Meslek Mensuplarının Mesleki Tükenmişlik Durumlarının Araştırılması. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 13. Basım, 2004.
• Çağlıyan, Yasemin. Tükenmişlik Sendromu ve İş Doyumuna Etkisi (Devlet ve Vakıf Üniversitelerindeki Akademisyenlere Yönelik Alan Araştırması). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Çakır, Özlem vd., “Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi 1999-2000 Yılı Öğretmenlik Meslek Bilgisi Programının (ÖMBP) Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi”. Mersin Üniversitesi Araştırma Fonu Saymanlığı (ÖÇ) 2000-1 Nolu Araştırma Projesi, 2000.
• Çanakçı, Ahmet Ali. “Cami Cemaatinin Din Görevlilerine Bakışı: Balıkesir Örneği”. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Aralık 2015), 253-282.
• Çetin Akbulut, Nihal. Tükenmişlik Sendromu ve İş Tatmini Arasındaki İlişki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Çetin, Şaban. “Öğretmenlik Mesleği Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi (Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması)”. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi 18 (2006), 28-37.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “2020 Yılı 4-B Sözleşmeli (KKÖ, İ-H, M-K) Alımı Sınavı (Revize)”. Erişim 11 Haziran 2021. 2020 Yılı 4-B Sözlesmeli (KKÖ, İ-H, M-K) Alımı Sınavı (Revize) (diyanet.gov.tr)
• Doğan, Ahmet. Din Görevlilerinin Mesleki Aidiyetleri, Mesleki Tükenmişlik Tutumları ve Hizmet İçi Eğitime Bakışları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Erkul, Atilla. Meslek Lisesi Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Düzeyi. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Erkuş, Adnan. Psikoloji Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Doruk Yayınları, 1994.
• Günay, Ahmet. Kabin Ekiplerinde İş Doyumu ve Tükenmişlik Sendromu. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Freudenberger, Herbert J. “Staff burn-out”. Journal of Social Issues 30 (1974), 159-165. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x
• İl, Zeliha. Muhasebe Meslek Mensuplarının Mesleki Tükenmişlik Durumlarının Araştırılması: Erzurum ve Erzincan Uygulaması. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• İşilanlarım. “İlahiyat Mezunları Ne İş Yapar? İlahiyat İş Olanakları Nelerdir?”. Erişim 11 Haziran 2021. İlahiyat Mezunları Ne İş Yapar? İlahiyat İş Olanakları Neler? | İş İlanlarım.Net - Güncel İş İlanları (isilanlarim.net)
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Evrim Yayınları, 8. Basım, 1988.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Evrim Yayınları, 8. Basım, 1988.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 10. Basım, 1999.
• Kaya, Mevlüt - Nazıroğlu, Bayramali. “Din Görevlilerinin Mesleki Tutum ve Motivasyon Düzeylerini Etkileyen Bazı Faktörler”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26-27 (2008), 25-53.
• Kaya, Mevlüt. Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum. İstanbul: Etüt Yayınları, 1998.
• Kılınç, Bülent. Fen Bilgisi Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kocaman, Merve. Şiddete Uğrayan Kadınlarda Dinî Başa Çıkma (Erzincan Örneği). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Korkmaz, Gülbahar. İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Okul Yaşam Kalitesini Algılama Düzeyleri ve Mesleki Tutumlarının İncelenmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Koyuncu Şahin, Mine. Okul Öncesi Öğretmenlerinin Öz Güvenleri ve Mesleki Tutumlarının İncelenmesi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Kula, Mustafa Naci. “Bedensel Engellilere Yönelik Tutumlar ile Dini Tutumlar Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. İslami Araştırmalar Din Psikolojisi Özel Sayısı 19/3 (2006), 511–525.
• Küçük, Nurettin. Din Görevlilerinin Mesleki Yeterlilikleri ile Mesleki Tutum ve Motivasyonları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Karabük İli Örneği). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Maslach, Christina – Jackson, Susane E. “The Measurement of Experienced Burnout”. Journal of Occupational Behaviour 2 (1981), 99-113.
• Öztürk, Mehmet Ali. Sınıf Öğretmenlerinin İş Yükü Algısı ile Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki. Kırşehir: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. Samsun: Sönmez Matbaa ve Yayınevi, 1993.
• Tezbaşaran, Ata. Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 1997.
• Thurstone, Louis Leon. “Attitudes can be Measured”. American Journal of Sociology 33 (1928), 529-554. https://doi.org/10.1086/214483
• Toprak, Esra. Mesleki Tükenmişlik Düzeyi ile İş Tatmini Arasındaki İlişki: Sağlık Sektöründe Bir Araştırma. Niğde: Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Tuğrul, Belma – Çelik, Eylem. “Normal Çocuklarla Çalışan Anaokulu Öğretmenlerinde Tükenmişlik”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2/12 (2002), 1-11.
• Üstüner, Mehmet. “Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutum Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. İnönü Üniversitesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 45/45 (2006), 109-127.
• Yeğin, Hüseyin İbrahim. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri”. Ekev Akademi Dergisi 18/58 (2014), 315-332.
• Yorulmaz, Yılmaz İlker - Altınkurt, Yahya. “The Examination of Teacher Burnout in Turkey: a Meta-Analysis”. Turkish Journal of Education 7/1 (2018), 34-54. “https://doi.org/10.19128/turje.348273.