Tarihi Bir Figür Olarak Hz. Hüseyin’in Eşi: Şehri Bânû

Yıl 2023, Sayı: 48, 223 - 238, 28.03.2023

Haci Ataş

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1225265

Öz

Hz. Hüseyin’in eşlerinden olan ve çoğunlukla Şehri Bânû ismiyle anılan karakter hakkında kaynaklarda sınırlı ve ihtilaflı bilgiye yer verilmektedir. Başta ismiyle alakalı olmak üzere, onun kimliği ve hayatı konusunda çok farklı aktarımlar bulunmaktadır. Sünnî ve Şiî müelliflerin Şehri Bânû’ya farklı perspektiften bakmaları, onun hakkındaki aktarımları çeşitlendiren ve şüpheli kılan etkenlerin başında gelmektedir. Öyle ki, kaynaklarda Hüseyin b. Ali’nin eşi ve Zeynelâbidîn’in annesi olduğu konusunda neredeyse ittifak olmasına rağmen, geri kalan hayatı ve vefatı hakkında net bilgiye yer verilmemektedir. Onun etrafında dönen en çetrefilli tartışma ise soyu hakkındadır. İlk dönem müellifleri onu, çoğunlukla Sind veya Sicistan tarafından getirilen bir köle olarak takdim ederken, sonraki dönem müelliflerinin onu, Sasani İmparatorluğu’nun son kisrası III. Yezdicerd’in kızı olarak sunduğu görülmektedir. O, özellikle Şiîlerin yanında ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Bu yüzden Şiî müelliflerin Şehri Bânû’yu asil bir soya bağlama gayretleri gözden kaçmayacak kadar açıktır. Bu gayretin neticesinde Şehri Bânû, baba tarafından Hz. Muhammed’e (sav); anne tarafından Sâsânî kraliyet ailesine bağlanmak suretiyle iki taraftan asil bir soyla ilişkilendirilmiştir. Bir taraftan böylesine asil bir soyla ilişkilendirilen Şehri Bânû, diğer taraftan sıradan bir köle olarak tanıtılmıştır. Dolayısıyla Şehri Bânû karakteri, Sünnî ve Şiî geleneğin arasında sıkışıp kalmış tartışmalı bir figür olarak tarihin sayfalarında yerini almıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Hüseyin b. Ali, Şehri Bânû, Zeynelâbidîn, Şîa

Ḥusayn’s Wife as a Historical Figure: Shahrbānū

Öz

There is limited and conflicting information in the sources about one of Ḥusayn's wives who is generally referred to as Shahrbānū. There is different information about her identity and life, primarily about her name. The fact that Sunni and Shiite authors look at Shahrbānū from different perspectives is one factor that diversifies the information and make it suspucious. So much so that although there is almost an agreement in the sources that she is Ḥusayn's wife and Zayn al-ʿĀbidīn's mother, there is no clear information about the rest of her life and death. The most controversial debate about her concerns her ancestry. While the scholars of the first period presented her as an enslaved person brought mostly from Sindh or Sistān, it is seen that the later scholars presented her as the daughter of Yazdegerd III, the last king of the Sāsānian Empire. She has a privileged position, especially among the Shiites. Therefore, the efforts of Shiite scholars to attribute Shahrbānū to a noble lineage are too obvious to be overlooked. As a result of this effort, Shahrbānū was associated with a noble lineage from both sides by being tied to the Prophet Muhammad (pbuh) from her father's side and to the Sāsānian royal family by her mother. On the one hand, Shahrbānū was associated with such a noble lineage, on the other hand, she was introduced as an ordinary enslaved person. Therefore, the character of Shahrbānū has taken her place in the pages of history as a controversial figure stuck between Sunni and Shiite traditions.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ḥusayn ibn ʿAlī, Shahrbānū, Zayn al-ʿĀbidīn, Shia

Kaynakça

• Amir-Moezzi, Amir-Moezzi, Muhammed Ali. “Šahrbānu”. Encyclopaedia Iranica, 2005.
• Amir-Moezzi, Muhammed Ali. The Spirituality of Shi’i Islam: Beliefs and Practices. London: I. B. Tauris, 2011.
• Aslanoğlu, Ayhan. Her Yönüyle Anadolu Aleviliği: İnanç, İbadet ve Halk İnanışları. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen. Ensâbü’l-Eşrâf. thk. Züheyl Zekkâr - Riyâd ez-Zerkelî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Benâketî, Ebû Suleymân Dâvûd. Ravḍâtu Ûli’l-Elbâb fî Maʿrifeti’t-Tevârîḫ ve’l-Ensâb. çev. Maḥmûd ʿAbdulkerîm ʿAlî. Kahire: el-Merkezu’l-Ḳavmî li’t-Terceme, 2007.
• Boyce, Mary. Bībī Shahrbānū and the Lady of Pārs. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 1967.
• Compareti, Matteo. “Chinese-Iranian Relations xv the Last Sassanians in China”. Encyclopaedia Iranica (Erişim 12 Ocak 2022). https://www.iranicaonline.org/articles/china-xv-the-last-sasanians-in-china
• Crone, Patricia. The Nativist Prophets of Early Islamic Iran. New York: Cambridge University Press, 2012.
• Çam, Süleyman. “Ahmed Emîn b. İbrâhîm et-Tabbâh’ın Fecrü’l-İslâm Adlı Eseri Bağlamında Mezheplere İlişkin Görüşleri”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11/1 (2020), 261-286.
• Demircan, Adnan. “Zeynelabidin Hüseyin b. Ali’nin Annesi Son İran Kisrası'nın Kızı Mıdır?” İslamtarihi.net (Erişim 07 Aralık 2022). http://www.islamtarihi.net/2020/09/zeynelabidin-ali-b-huseyinin-annesi- son.html
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hüseyin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 18/518-521. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Gil, Moshe. The Babylonian encounter and the Exilarchic House in the light of Cairo Geniza documents and parallel Arab sources. Judaeo Arabic Studies, 2013.
• Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ, Ebû ʿAmr Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ el-ʿUṡfurî. Ṭabaḳâtu Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ. thk. Suheyl Zekkâr. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1414.
• İbn Dâvûd, Ḥasen b. ʿAlî. er-Ricâl. thk. Muḥammed Ṡâdık Âlu Baḥr. b.y.: y.y., 1972.
• İbn Fendeme, Ẓahîruddîn el-Beyhaḳî. Lubâbu’l-Ensâb ve’l-Elḳâb ve’l-Aʿḳâb. b.y.: y.y., ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdulah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Kâhire: Dârü Hicr, 1424.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. el-Maʿârif. thk. Servet Ökkâşe. Kâhire: el-Heyetü’l-Mısriyyeti’l-âmmeti lilkitâb, 1992.
• İbn Saʻd, Ebû Abdillâh Muhammed. Ṭabaḳātü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-hanci, 2001.
• İbnü’l-Melek, Muḥammed b. ʿİzzuddîn. Şerḥu Meṡâbîḥi’s-Sunne. thk. Nureddîn Ṭâlib vd. 6 Cilt. b.y.: İdâratü’s-Sakâfeti’l-İslâmiyye, 2012.
• Kia, Mehrdad. The Persian Empire. California: Empires of the world, 2016.
• Kuleynî, Ebû Caʿfer Muḥammed. el-Furûʿu’l-Kâfî. thk. Alî Ekber el-Gıfârî. 8 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 1388H.
• Meclisî, Muḥammed Bâḳır. Biḥâru’l-Envâr. 110 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Vefâ, 1983.
• Mutahharî, Murtazâ. “Islam and Iran”. çev. Dr. Wahid Akhtar. Al-İslam.org (Erişim 07 Aralık 2022). https://www.al-islam.org/al-tawhid/vol6-n2-1989/islam-and-iran-historical-study-mutual-services- murtadha-mutahhari/islam-and
• Muṭarrizî, Ebû’l-Fetḥ Nâṡir. el-Muğrib fî Tertîbi’l-Muʿrib. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Naqvi, Zameer Akhtar. Princess of Persia-Hazrat Shahar Bano. Karachi: Center for Islamic Studies, 2010.
• Naskali, Esko. “Sâsânîler”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36/174-176. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Râzî, Aḥmed b. ʿAbdullâh er-. Târîḫu Medîneti Ṡanʿâʾ. thk. ʿAbdullâh el-ʿOmerî. 3 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1409.
• Râzî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed er-. eş-Şeceretu’l-Mubâreketu fî Ensâbi’ṭ-Ṭâlibiyye. b.y.: Şâmile Zehebiyye, ts.
• Shams al-Din, Shaykh Muhammad Mahdi. The Authenticity of Shi’ism, Shi’ite Heritage. çev. L. Clarke, 2001.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî. Mir’âtü’z-zamân fî târîḥi’l-a’yân. 23 Cilt. Şam: Dârü’r-risâle el-Âlemiyye, 1434.
• Şimşirgil, Ahmet. “Adaleti ile Meşhur Hükümdar: Nuşirevan”. Ademder (Erişim 07 Aralık 2022). https://www.ademder.org.tr/blog/ahmet-%C5%9Fim%C5%9Firgil/ahmet-simsirgil-makaleleri/adaleti-ile-meshur- hukumdar-nusirevan
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ve Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’d-Türâs, 1387.
• Ṭûsî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Muḥammed b. el-Ḥasen eṭ-. Tehẑîbu’l-Aḥkâm. 10 Cilt, b.y.: y.y., ts.
• Türbânî, Cihâd. Mietü min Uzamâi Ümmeti’l-İslâm. Kahire: Dâru’t-Takvî li’t-Tabi ve’n-Neşri ve’t-Tevzî, 2010.
• Ya‘kūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk. Târîḫu’l-Yaʿḳūbî. b.y: y.y, ts.
• Ẓahîruddîn el-Beyhaḳî, İbn Fendeme Ebû’l-Ḥasan Ẓahîruddîn ʿAlî b. Zeyd b. Muḥammed. Lubâbu’l-Ensâb ve’l-Elḳâb ve’l-Aʿḳâb, b.y.: y.y., ts.
• Zebîdî, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAbdurrezzâḳ. Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. 40 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.