İbn Sînâ’nın Tanrısı: Değişmez ama Karşılık Verir

Yıl 2023, Sayı: 51, 977 - 991, 31.12.2023

Yasin Ramazan Başaran

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1386518

Öz

“Filozofların Tanrısı” terimi, felsefi söylemde anlaşıldığı ve tartışıldığı şekliyle Tanrı kavramını ifade eder. Bu, genellikle dini geleneklerde bulunan Tanrı kavramından farklı olduğu düşünülen felsefi bir Tanrı kavramıdır. Tarih boyunca çeşitli filozoflar ve teologlar bu terimi, varlığı ve sıfatları felsefi akıl yürütme ve düşünmenin konusu olan Tanrı’ya atıfta bulunmak için kullanmışlardır. Bu çalışmada, İbn Sînâ’nın iki Tanrı kavramını uzlaştırma yolunu araştırıyor ve Aristotelesçi ve Neoplatonik mirasa sahip bir filozof olan İbn Sînâ’nın filozofların Tanrısı ile kutsal kitapların Tanrısı arasında bir çelişki görmediğini iddia ediyorum. İbn Sina’nın yaklaşımı, ilahi sıfatların klasik teistik anlayışından ödün vermeden iki Tanrı kavramı arasındaki boşluğu doldurmaya giriştiği için oldukça ilgi çekicidir. Makalede ilk olarak, İbn Sînâ’nın uzlaştırma yolunu göstermek için felsefesinin Aristotelesçi ve Neoplatonik bağlamlarını kısaca sunuyorum. İkinci olarak, İbn Sînâ’nın Tanrı tasavvurunu, ilahî değişmezlik sıfatı anlayışında ortaya çıktığı şekliyle açıklıyorum. Son olarak, İbn Sina’nın duyarlı, karşılık veren ve insanlarla ilişki içinde olan bir Tanrı kavramını en açık şekilde sunduğu görüşlerini inceliyorum. Tanrı’nın failliği, dua ve inayet hakkındaki fikirleri, İbn Sina’nın Tanrısının, bilinen ve ibadet edilen dinî geleneklerin Tanrısı olduğuna dair bol miktarda kanıt sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi, Teizm, Açık Teizm, İlahî Değişmezlik, Dua, İnayet, İlahî Bilgi

God of Ibn Sīnā: Immutable yet Responsive

Öz

The term “God of the philosophers” refers to the concept of God as understood and discussed in philosophical discourse. It is a philosophical concept of God that is often considered distinct from the concept of God found in religious traditions. Throughout history, various philosophers and theologians have used the term to refer to God whose existence and attributes have been the subject of philosophical reasoning and reflection. In this study, I explore Ibn Sīnā’s way of reconciling two concepts of God. I argue that Ibn Sînâ, a philosopher with an Aristotelian and Neoplatonic heritage, sees no contradiction between the God of the philosophers and the God of the scriptures. Ibn Sina’s way is interesting because it is an attempt to bridge the gap between two concepts of God without compromising the classical theistic understanding of divine attributes. First, I will briefly present the Aristotelian and Neoplatonic contexts of Ibn Sīnā’s philosophy to show his way of reconciliation. Second, I will give an account of Ibn Sīnā’s concept of God as it is revealed in his understanding of the divine attribute of immutability. Finally, I will examine his views in which he most explicitly offers the concept of a God who is responsive, who is present, and who is engaged with human beings. His ideas about God’s agency, petitionary prayer, and divine providence provide ample evidence that the God of Ibn Sīnā is the God of the religious traditions known to and worshipped by human beings.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of Religion, Theism, Open Theism, Immutability, Petitionary Prayer, Divine Providence, Divine Knowledge

Kaynakça

• Acar, Rahim. “Yaratan Bilmezse Kim Bilir? Ibn Sînâ’ya Göre Allah’in Cüz’îleri Bilmesi”. İslam Araştırmaları Dergisi 13 (2005), 1–23.
• Aristotle. “Generation of Animals”. trans. Jonathan Barnes. Complete Works of Aristotle, Volume 2: The Revised Oxford Translation. 1111–1218. Princeton University Press, 2014.
• Aristotle. “Metaphysics”. trans. Jonathan Barnes. Complete Works of Aristotle, Volume 1: The Revised Oxford Translation. 1552–1729. Princeton University Press, 2014.
• Aristotle. “Physics”. trans. Jonathan Barnes. Complete Works of Aristotle, Volume 1: The Revised Oxford Translation. 315–446. Princeton University Press, 2014.
• Attfield, Robin. “The God of Religion and the God of Philosophy”. Religious Studies 9/1 (1973), 1–9.
• Avicenna. The Metaphysics of “The Healing”: A Parallel English-Arabic Text = Aš-Šifāʼ: Al-Ilāhiyyāt. trans. Michael E. Marmura. Provo, UT: Brigham Young University Press, 2005.
• Gören Bayram, Emine. “İbn Sina’nın Dua Anlayışı”. Rize İlahiyat Dergisi 23 (April 2023), 153–163. https://doi.org/10.32950/rid.1285235
• İbn Sina. Danişname-i Alai. trans. Murat Demirkol. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Press, 2013.
• İbn Sina. “er-Risâletu’l-Arşiyye fî Hakâikı’t-Tevhid ve İsbati’n-Nübüvve”. trans. Gürbüz Deniz - Hadi Ensar Ceylan. Din Felsefesi Açısından Meşşâî Gelen-Ek-i. ed. Recep Alpyağıl. 843–854. Istanbul: İz Publishing, 2019.
• Kenny, Anthony. The God of the Philosophers. Oxford - New York: Clarendon Press - Oxford University Press, 1979.
• O’Meara, Dominic J. Plotinus: An Introduction to the Enneads. Oxford - New York: Oxford University Press, 1995.
• Pehlivan, Necmettin. “İbn Sina’ya Göre Duaya İcabet ve Duanın Tesiri”. Diyanet İlmi Dergi 50/1, 139–156.
• Picht, Georg. “The God of the Philosophers”. Journal of the American Academy of Religion 48/1 (1980), 61–79.
• Plantinga, Alvin. Does God Have a Nature? Milwaukee: Marquette Univ Press, 1980.
• Plotinus. The Enneads: Abridged Edition. ed. John Dillon. trans. Stephan MacKenna. London: Penguin Classics, Abridged edition, 1991.
• Swinburne, Richard. The Coherence of Theism. Oxford University Press, 2016.
• Taşçı Yıldırım, Emine. “İbn Sinâ’nın İnâyet Anlayışının Ontolojik ve Epistemolojik Boyutu”. Journal of Islamic Research 30/1 (2009), 158–181.