Comparison of the Conceptual Frameworks of Universal Rules in Ahl al-Sunnah and Shīʿa Fiqh

Yıl 2024, Sayı: 53, 715 - 746, 30.06.2024

Ünal Şahin

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1406773

Öz

This study, which examines the conceptual framework of the universal rules in Ahl al-Sunnah and Shīʿa fiqh, is the first review on the subject. This article aims to outline the differences between the principles that are considered as universal principles in both schools of thought. However, it is even possible to study each principle independently. In this context, it has been tried to show to what extent the characteristics of the universal principles determined by Ahl al-Sunnah are taken into consideration in Shīʿa jurisprudence. In addition, an effort has been made to determine in general terms what are the prominent issues in the universal rules in Shīʿa jurisprudence. As a result of the research, it has been determined that there are many differences between Shīʿa and Ahl al-Sunnah jurisprudence in the context of universal principles, which are accepted as logical propositions, as well as in the tradition of belief. The fact that universal rules are a sub-discipline of fiqh and methodological differences can be found in fur ūʿ al-fiqh (substantive fiqh). As a matter of fact, the four Sunni sects have dealt with these principles within their own systematics and ruled accordingly. On the other hand, there are dozens of universal principles on which the four Sunnite sects agree. However, it is understood that Shīʿa interprets the universal principles differently with ideological constructs and exhibits a very different approach from Ahl al-Sunnah. Due to the vastness of the subject, the study is centered on the work of Durūs fi al-qawāʿid al-fiqhiyya, which was compiled by Shi’ite scholars in the recent period. In the context of the aforementioned work, other Shīʿa qawāʿid al-qulliyyah have been frequently referred to. The characteristics of the Shia regarding the universal principles are discussed under six main headings in the article. It is clear that Shīʿa ignores the hadith and fiqh sources of Ahl al-Sunnah regarding universal rules. The theory of innocent imams, which is seen as an integral part of Shīʿa theology, is also extensively used in universal rules. In addition, the attitude towards the companions, which is one of the sharp differences between Ahl al-Sunnah and Shīʿa, is far from being objective in Shīʿa and they exhibit an ideological approach towards the Companions.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ahl al-Sunnah, Shia, Universal Principle, Comparison

Ehl-i Sünnet ile Şîa Fıkhındaki Küllî Kaidelerin Kavramsal Çerçevelerinin Karşılaştırılması

Öz

Ehl-i sünnet ve Şîa fıkhında yer alan küllî kaidelerin kavramsal çerçevelerinin incelendiği bu çalışma, konuya dair ilk araştırmadır. Makalede her iki mezhepte küllî kaide olarak telakki edilen ilkeler arasındaki farkların ana hatlarıyla gösterilmesi hedeflenmektedir. Bununla beraber her bir kaidenin müstakil olarak çalışılması dahi mümkündür. Bu araştırmada, Ehl-i sünnet tarafından küllî kaideler için belirlenen özelliklerin, Şîa fıkhında ne oranda dikkate alındığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Şîa fıkhındaki küllî kaidelerde öne çıkan hususların neler olduğunun icmalen belirlenmesine gayret edilmiştir. İnceleme neticesinde, Şîa’nın inanç geleneğinde olduğu gibi mantıkî önermeler olarak kabul edilen küllî kaideler bağlamında da Ehl-i sünnet fıkhı ile arasında birçok farklılık olduğu görülmüştür. Küllî kaidelerin fıkhın bir alt disiplini olması, fürû fıkıhta ise metodolojik ihtilafların bulunması doğaldır. Nitekim dört Sünnî mezhep bu kaideleri kendine özgü sistematiği içerisinde ele almış ve farklı hükümler beyan etmiştir. Öte yandan dört Sünnî mezhebin üzerinde ittifak ettiği onlarca küllî kaide de mevcuttur. Fakat Şîa’nın küllî kaideleri ideolojik kurgular ile farklı yorumladığı ve Ehl-i sünnet’ten çok farklı bir yaklaşım tarzı ortaya koyduğu görülmektedir. Konunun çok geniş olması nedeniyle araştırmada, son dönemde Şiî bilginlerce derlenen Dürûsun fi’l-kavâʻidi’l-fıkhiyye isimli eser merkeze alınmıştır. Mezkûr çalışma ekseninde Şîa’nın diğer kavâid-i külliyye literatürüne de sıklıkla atıfta bulunulmuştur. Şîa’nın küllî kaideler konusunda bilhassa Ehl-i sünnet’in hadis ve fıkıh kaynaklarını görmezlikten geldiği açıktır. Şîa’nın teolojisinin ayrılmaz parçası olarak görülen masum imamlar teorisi, küllî kaidelerde de yoğun şekilde işletilmektedir. Ayrıca Ehl-i sünnet ile Şîa arasındaki keskin ayrım noktalarından olan sahabeye karşı tutum da Şîa’da objektif olmaktan oldukça uzaktır ve sahabeye karşı ideolojik yaklaşım sergilemektedirler.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Ehl-i sünnet, Şîa, Küllî Kaide, Karşılaştırma

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Çârdeh Ma‘sûm-i Pâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/227-228. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm fi şerhi Mecelleti’l-ahkâm. Kostantiniyye: Matbaa-i Ebüzziya, 1330.
• Arı, Hüseyin. Bihbehânî Dönemi Ca’ferî Fıkıh Usulünde Akıl Delili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Askalânî, İbn Hacer. Nüzhetü’n-nazar fi tavzîhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. Medine-i Münevvere: Câmiatü Taybe, 1429.
• Atik, Sefa. Sünniliğin İzinde Caferi Fıkıh Usulünde Akıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2018.
• Aydınlı, Abdullah. “Muan‘an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/326. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Aynî, Bedreddin. el-Binâye fi şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Aynî, Bedreddin. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, ts.
• Bâbertî, Ekmeleddîn. el-İnâye. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Baktır, Mustafa. “Kaide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/205-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Behbehânî, Seyyid Ali. el-Kavâʻidü’l-külliyye. İran: Mektebetü Dari’l-ilm, 1405.
• Behbûdî, Muhammed Bâkır. Sahîhü’l-Kâfî. y.y.: ed-Dâru’l-İslâmiyye, 1981.
• Bocnûrdî, Seyyid Mirza. el-Kavâʿidü’l-fıkhiyye. İran: Neşrü’l-hâdî, 1419.
• Bulut, Mehmet. “İsmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/134-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Canatan, Kadir. Mecelle (100 İlke) Felsefi ve Sosyolojik Bir Yorum. İstanbul: Mana Yayınları, 2021.
• Cebeci, İdris. Hanefî ve Şâfiî Fıkıhçıların İttifak Ettikleri Küllî Kâideler: Suyûtî ve İbn Nuceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâir Adlı Eserleri Özelinde. Bayburt: Bayburt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, 2019.
• Cezâirî, Seyyid Ni’metullah. el-Envârü’n-nuʻmâniyye. Beyrut: Dârü’l-kârî, 2008.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Şehîd-i Evvel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/437-440. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çekme, Rıdvan. Ca’ferî Fıkıh Usûlünde Delillerin Teâruzu ve Tercih Kâideleri. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Çelikan, Serkan. Mecelle’nin Külli Kaidelerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2023.
• Demir, Abdullah. Külli Kaideler Ekolü ve Mecelle. İstanbul: Katre Yayınları, 2008.
• Ebherî, Esirüddin. İsagoci Tercümesi Mantık Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2010.
• Ebû Dâvûd. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• Ebû Dâvûd. es-Sünen. ed. Şuayb el-Arnaut. Dımaşk: Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye, 2009.
• El-Bâ Hüseyin, Yakub b. Abdülvehhâb. el-Mufassal fi’l-Kavâʻidi’l-fıkhiyye. Riyad: Dâru’t-Tedmuriyye, 1998.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İmamiyye Şiası : Caferiyye Mezhebi Doğuşu Gelişmesi ve Görüşleri. Ankara: Selçuk Yayınları, 1984.
• Gazzî, Muhammed Sıdki. Mevsâatü’l-kavâʻidi’l-fıkhiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2003.
• Gülverdi, Selim. “Şiiliğin Menşei Hakkında Nazariyeler”. Sırat: GİBTÜ İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2 (2020), 61-88.
• Haçkalı, Abdurrahman - Nacar, Tayip. “Hanefî Mezhebinde İstikrâ: Usûlün Teşekkülü ve Küllî Kâidelerin Tesis Bağlamında Bir Değerlendirme = The Induction in the Hanafi Sect: An Evaluation in the Context of the Formation of the Legal Theory and the Establishment of the General Legal Principles”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/65 (2019), 1350-1362. http://doi.org/10.17719/jisr.2019.3544
• Hakyemez, Cemil. “Şii İmamiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/13 (Ocak 2008), 7-36. https://doi.org/10.48203/siader.888039
• Hamevî, Şehabeddin. Gamzu uyûni’l-besâir: şerhu Kitâbi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Hasanova, Samire. Hicri V-VI. asır Câferi Usul Âlimlerine Göre Delil Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Hasbî Efendi, Süleyman. İlk Dönem Mecelle Şerhlerinden Tafsîl. İstanbul: Kitap Dünyası, 2022.
• Hayta, Mustafa. Klasik Dönem Şiî-İmâmî Fıkıh Usulü Anlayışı. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Hillî, İbnü’l-Mutahhar. Keşfü’l-murad fî şerhi Tecrîdi’l-iʻtikâd. Kum: İntişârât Şekûra, 1372.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut-İstanbul: Daru’l-Fikr-Kahraman Yayınları, 1992.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida. el-Bâisü’l-hasîs fi ihtisâri ulûmi’l-hadîs. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida. el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut : Mektebetü’l-Maârif, 1981.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida. el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut: Dâru ihyai’t-türâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida. el-Bidâye ve’n-nihâye. Cize: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Dâru’l-kitabi’l-islâmî, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Ruşd, Bidâyetu’l-muctehid ve nihâyetu’l-muktesid. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 425/2004.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. Üsdü’l-gâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbnü’l-Mülakkın, Siraceddin. el-Eşbâh ve’n-nezair fi kavâʻidi’l-fıkh. Riyad: Daru İbni’l-Kayyim-Daru İbn Affan, 2010.
• İzzî, Abdülazim Kasım. el-Usûl ve’l-kavâʻidi’l-fıkhiyye inde e’immeti’z-Zeydiyye. yy.: Mektebetü’z-Zeydiyye, 1439.
• Kahraman, Abdullah. “Tûsî, Ebû Ca‘fer (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/435-437. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu : Türkçe meal ve tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
• Karaman, Hayreddin. “Şia’da Fıkıh Usulü ve Şer’i Deliller”. Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, 319-355, İstanbul: İSAV, 1993.
• Karaman, Hayreddin. “Usûlü’l-Fıkh ve’l-Edilletü’ş-Şer’iyye İnde’ş-Şîa”. Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, 356-366, İstanbul: İSAV, 1993.
• Karâfî, Şehabeddin. ez-Zahîra. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâdî Abdulvehhâb, ʿUyûnu’l-Mesâʾil. thk. Alî Muhammed İbrâhîm Bûrvîbe. Beyrut: y.y., 1430/2009.
• Kâsânî, Alaeddin. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kâşifü’l-Gıtâ, Abbâs. Müntehab min Kavâʻidi’l-fıkhıyye. Necef: Müessetü Kâşifü’l-Gıtâ, 2013.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ. Külliyyâtu Ebi’l-Bekâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Kızılkaya, Necmettin. Hanefi Mezhebi Bağlamında İslam Hukukunda Külli Kaideler. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Koçyiğit, Talat. Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989.
• Kolektif. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu. İstanbul: İSAV, 1993.
• Kubat, Mehmet vd. (ed.). İslam ve Yorum II : Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. Ankara: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 1. Basım, 2018.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin. Muhtasarü’l-Kudûrî fi’l-Fıkhi’l-Hanefî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kutluay, İbrahim. “İmâmet Nazariyesinin Şîa Hadis Metodolojisi Üzerindeki Tezâhürleri”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 13 (2021), 3-35.
• Kutluay, İbrahim. İmamiyye Şiası’na Göre Cerh ve Ta’dil. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Mahbûbî, Sadrüşşerîa. et-Tavzîh fî halli gavâmizi’t-Tenkîh. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali. el-Hâvî’l-kebîr hüve Şerhu Muhtasari’l-Müzenî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mevsılî, el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
• Meydânî, Abdülganî. Şerhü’l-Akideti’t-Tahaviyye. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1870.
• Modarressi, Hüseyin. “Şia Fıkhında Akıl ve Gelenek -Genel Bir Bakış-”. çev. Necmeddin Güney. Marife: Bilimsel Birikim, Dini Araştırmalar Dergisi 13/3 (2008), 403-415.
• Musevî, Musa. eş-Şîa ve’t-tashîh. Kahire: ez-Zehra li’l-İ’lami’l-Arabi, 1989.
• Mustafevî, Kazım. el-Kavâʿidü’l-fıkhiyye. İran: Menşuratü’l-merkezi’l-âlemî, 1384.
• Münzirî, Zekiyyüddin. Muhtasaru Süneni Ebî Davûd. Suudi Arabistan: Mektebetü’l-me’arif, 2010.
• Müslim, el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Nedvî, Ali Ahmed. el-Kavâʿidü’l-fıkhiyye. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1986.
• Nemerî, İbn Abdülber. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-ashâb. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412.
• Nevevî, el-Mecmûʿ Şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Nevevî, İrşâdu tullâbi’l-haka’ik ilâ ma’rifeti süneni hayri’l-halâ’ik sallallahu ’aleyhi ve sellem. Mısır: Dârü’s-selâm, 2013.
• Onat, Hasan. “Yirminci Asırda Şiilik ve İran İslam Devrimi”. Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, 123-157, İstanbul: İSAV, 1993.
• Öz, Mustafa. “İmâmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/207-209. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Öz, Mustafa. “Şîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/111-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Öz, Mustafa - Şek‘a, Mustafa Muhammed eş-. “İsmâiliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/128-133. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Öz, Mustafa. “Şîa (Değerlendirme)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/120-121. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Pinault, David. “Imamı (Twelver)”, Encyclopedia of Islam and the Muslim World. New York: Macmillan Reference, 2004.
• Rabât, Halid. el-Câmi’ li-ulûmi’l-İmam Ahmed. Mısır: Feyyum: Darü’l-Felah, 2009.
• Robert, Gleave, “Tusı”, Encyclopedia of Islam and the Muslim World. New York: Macmillan Reference, 2004.
• Ruʿaynî, Muhammed. Mevâhibu’l-Celîl fî Şerhi Muhtasari Halîl. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
• Sebzevârî, Abbas Ali ez-Zâriî. el-Kavâʻidü’l-fıkhiyye fi fıkhi’l-İmâmiyye. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1430.
• Selam, Hasan. Şîa Âlimlerine Göre Usûlu’l-Kâfî’nin Hadis İlmi Açısından Değerlendirilmesi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Semerkandî, Alaeddin. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1414.
• Sofuoğlu, M. Cemal. “Şia-i İmamiye’nin Hadîs Anlayışı”. Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, 258-287, İstanbul: İSAV, 1993.
• Subkî, Tâcuddîn. el-Eşbâh ve’n-Nezâîr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 1411/1991.
• Suiçmez, Yusuf. “Masum İmam Düşüncesinin Şii Hadis Yorumuna ve Sünni-Şii Mezhep Ayrışmasına Etkisi”. İslam ve Yorum II: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar I (2018), 225-236, (Ankara: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2018).
• Suyûtî, Celaleddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Süleyman Sırrı, Efendi. Îzâhü’l-Eşbâh. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022.
• Süyûrî, Mikdâd b. Abdullah el-Hilli. Nazdü’l-kavâʻidi’l-fıkhiyye ala mezhebi’l-imâmiyye. Kum: Ayetullahi’l-Uzma el-Mar’aşi, 1982.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Üm. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Şehrezûrî, İbnü’s-Salâh. Mukaddimetu İbni’s-Salâh ve mehâsinü’l-ıstılâh. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1989.
• Şehristânî, Tâcüddîn. el-Milel ve’n-nihal. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1993.
• Şevkânî, el-Havlanî. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. Mısır: Dâru’l-hadîs, 1993.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Asl. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2012.
• Şîrâzî, Ayetullah Nâsır Mekârim. el-Kavâʻidü’l-fıkhiyye. İran: Medresetü’l-imam Emirü’l-mü’minîn, 1311.
• Tabataba’i, Hossein Modarressi. An Introduction to Shi’i Law. London: Ithaca Press, 1984.
• Tahhân, Mahmûd b. Ahmed. Teysîru Mustalahi’l-hadîs. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 2004.
• Takî, Muhammed. Kavâʿidü’l-fakîh. İran: Mektebetü mü’mini Kureyş, 1987.
• Teftâzânî, Saʻdeddin. Şerhü’t-Telvîh ale’t-Tavzîh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Topaloğlu, Fatih. “Şia’nın İran Kültüründen Etkilendiği Düşüncesi Üzerine Bir Değerlendirme”. Milel ve Nihal, 8/3 (2011), 31-45.
• Ünverdi, Veysi. “İmâmiyye Şiası’nın İmâmet Teorisinin İtizalî ve Sünnî Eleştirisi”. Usûl: İslam Araştırmaları 32 (2019), 115-142.
• Üzüm, İlyas. “Kütüb-i Erbaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/4-6. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Üzüm, İlyas. “Şîa (Doktrin)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/116-120. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Üzüm, İlyas. “İsnâaşeriyye (Literatür)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/149-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yalçınkaya, Mustafa. “Şia’da İmamların Masumiyeti Telakkisi ve Arka Planı”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi 5/4 (2021), 1560-1579. https://doi.org/10.47525/ulasbid.1009809
• Yaman, Ahmet. “Bir Kavram Olarak ‘Fıkıh Kâideleri’ ya da İslam Hukukunun Genel İlkeleri”. Marife: Bilimsel Birikim, Dini Araştırmalar Dergisi 1/1 (2001), 49-94.
• Yıldız, Alim (ed.). Çeşitli Yönleriyle Kerbela : (Tarih Bilimleri) [Uluslararası Kerbela Sempozyumu (2010 : Sivas)]. Sivas: Asitan Yayıncılık, 2010.
• Yücel, Fatih. “Zeydiyye (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/331-338. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Zehebî, Şemseddin. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zerkâ, Ahmed. Şerhu’l-kavâʿidi’l-fıkhiyye. Beyrut: Dârü’l-kalem, 1989.
• Zeylaî, Fahreddin. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1314.
• Zühaylî, Muhammed Mustafa. el-Kavâʿidi’l-fıkhiyye ve tatbikatuha fi’l-mezâhibi’l-erbaa. Dımaşk: Darü’l-Fikr, 2006.
• Zühaylî, Muhammed. en-Nazariyyâtü’l-fıkhiyye. Dımaşk-Beyrut: Darü’l-Kalem-ed-Darü’ş-Şamiyye, 1993.
• Dürûsun fi’l-kavâʿidi’l-fıkhiyye. İran: Merkezü Nûn, 2013.
• Kavâʻidü usûli’l-fıkh ala mezhebi’l-İmâmiyye. İran: Merkezü tıbaati ve’n-neşr li mecmai’l-âlemî, 1427.