Yunus Emre Divanı’nda Yedi Kapı Sembolizmi

Yıl 2024, Sayı: 53, 883 - 862, 30.06.2024

Suzan Orçan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1463312

Öz

Bu çalışmanın konusu, tasavvufta seyr-ü sülûkun Yunus Emre’deki yansımasını yedi kapı sembolizmi üzerinden incelemek ve değerlendirmektir. Çalışmada geleneksel bir sembol olan kapı ve bu kapılarda beliren, Yunus Emre tarafından da birer rumuz olduğu bildirilen; aslan, evren, pir, ruhban, huri gibi mücadele unsurları çözümlenmektedir. Yunus Emre, meşreb ve mizaç açısından Yesevi ve Ekberi gelenek içerisinde yer almaktadır. Bu çalışmada yedi kapı sembolizmi de Ekberi geleneğin mensubu olan René Guénon’un görüşleri ekseninde açıklanmaktadır. Yedi kapı sembolizmi yücelik anlamında gök kapısından geçiş yaparak fiziki bedenden metafizik semalara yükselişi, derinlik sembolizmi olarak da gönül kapısından girişle başlayan manevi yükseliş (seyr-ü sülûk) yolculuğunun aşamalarını sunmaktadır. Yedi kapı, yaratılışla birlikte gök katlarından yeryüzüne inişte, tekrar dönüş için işaretlenmiş ve sayılandırılmış olan yedi merhaledir. Zaman ve boyut anlamında bir geçişi işaret eden yedi kapı sembolizmi, derinlik anlamında ise insan bedeninde açılması gereken yedi kilidi temsil etmektedir. Dolayısıyla kapı sembolü, gerçek anlamının ötesinde çok katmanlı bir temsiller bütününe dönüşmektedir. Bu bütün Yunus Emre Divanı’nda her temsil boyutuyla birlikte yer bulmaktadır. Birinci kapıdan geçişle birlikte beliren her kapıdaki mücadele unsuru sembolik anlam taşımakta, bir çeşit sınanma olarak ortaya çıkması ile birlikte talibin idrakinin açılmasında, olgunlaşmasında ve manevi bilgiyi edinmesinde önemli bir unsur olma özelliği göstermektedir. Genel anlamda bu çalışmada Yunus Emre’nin şiirlerinde açık kapıdan girerek fanilikten bakiliğe olan ilk adımını atan seçilmiş kişinin, gerekli mücadeleyi verebildiği takdirde kurtuluş kapısı olan yedinci kapıdan geçerek beşeriyetin sunduğu sınırlılıklardan kurtulabildiği sonucuna ulaşılmaktadır. Ayrıca kadim geleneklerde benzer veya aynı unsurların mevcudiyetine dikkat çekilerek sembolik düzeyde yansımasını bulan karşılaştırmalara yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mysticism, Yunus Emre, Seven Gate, Symbolism, Spiritual Ascension, al‑Sayr al‑sulūk

Seven Gates Symbolism in Yunus Emre’s Dīwān

Öz

This study aims to analyse and evaluate the reflection of al‑Sayr al‑sulūk (journeying and initiation), of Sufism, in Yunus Emre through the symbolism of the seven gates. The study includes the analysis of the gate, which is a traditional symbol, and the elements of struggle that appear on these gates, such as lion, universe, pir, priest and houri, which are reported to be signs by Yunus Emre. Yunus Emre is in the Yasavī and Akbarī traditions in terms of disposition and temperament. In this study, the symbolism of the seven gates is discussed in the context of the views of René Guénon, a member of the Akbari tradition. The seven gates symbolism presents the ascension from the physical body to the metaphysical spheres by passing through the sky gate in the sense of sublimity, and as depth symbolism, it presents the stages of the spiritual ascension (al‑sayr al‑sulūk) journey that begins with the entrance through the gate of the heart. The seven gates are the seven stages of the descent from the celestial levels to the earth, marked and numbered for the return at the time of the creation. The seven gates symbolism indicates a transition in terms of time and dimension, and in the sense of depth, it represents seven locks that need to be opened in the human body. Therefore, the gate symbol turns into a multi-layered set of representations beyond its real meaning. This whole finds a place in Yunus Emre Dīwān with every dimension of representation. The element of struggle at each gate, which appears upon passing through the first gate, has a symbolic meaning, and with its emergenses as a kind of test, it is an important element in the expansion of the disciple's perception, maturation, and acquisition of spiritual knowledge. In general terms, in this study, it has been concluded that in Yunus Emre's poems, the chosen person who takes the first step from mortality to eternity by entering through the open gate can get rid of the limitations offered by humanity by passing through the seventh gate, which is the gate of salvation, if he can put up the necessary struggle. In addition, comparisons that are reflected at a symbolic level are also included, drawing attention to the existence of similar symbols and elements in ancient traditions, with their own uniqueness and differences.

Anahtar Kelimeler

Mysticism, Yunus Emre, Seven, Gate, Symbolism, Spiritual Ascension, al-Sayr al-suluk, Initiatic Journey

Kaynakça

• Ayan, Hüseyin. "Yunus Emre'de Sayıların Sırrı". V. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri ve Sevgi Yılı Kongresi. Hazırlayan. G. Tanyeri. 17-29. Eskişehir: Yunus Emre Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 1991.
• Aysoy, Mehmet. Modernlik ve Marifet René Guénon ve “Kutsal Bilim” Üzerine. Ankara: Altiva Yayıncılık, 2020.
• Aysoy, Mehmet. “Ekberi Gelenek ve Yunus Emre”. “21-ci əsrdə Yunus Əmrəni anlamaq” Beynəlxalq Yunus Əmrə Simpoziumu. 226-232. Bakı: AMEA akad. Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu, 2021.
• Aysoy, Mehmet. “Yunus Emre’nin Tasavvufi Kimliği Üzerine”. Her Dem Yeniden Doğarız Yunus Emre Yazıları. Editörler: O. Ünlü, S. Ay. Balıkesir: Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Yayınları, 2021, 179-185.
• Babacan, Vasfi. “Yûnus Emre Metinlerinde Sayılar”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 6/15 (2018), 270-304.
• Baz, İbrahim. “Yunus Emre’de Eşik Metaforu ve Aşkın Boyutları”. Yunus Emre Sempozyumu. Ed. H. Yekbaş - M. S. Çakır. 135-156. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Borella, Jean. Dinsel Simgeciliğin Bunalımı. çev. L. F. Topaçoğlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Boz, Murat. “Türk Kültüründe ve Alevi-Bektaşi İnancında Kapı-Eşik Kavramı”. Edeb Erkan Dergisi 3 (Temmuz-Eylül 2023), 157-171. https://doi.org/10.59402/EE003202306
• Burckhardt, Titus. Doğu’da ve Batı’da Kutsal Sanat, Sanatın İlkeleri ve Yöntemleri. çev. T. Uluç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017b.
• Burckhardt, Titus. Simya Sembolizm ve Dünyagörüşü. çev. M. Temelli. Ankara: Verka Yayınları, 2017a.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. İbn Arabî’ye Göre İbadetlerin Manevi Yorumları. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Çığ, Muazzez İlmiye. İbrahim Peygamber Sümer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1997.
• Çukurlu, Talip. “Sayılar ve Yunus Emre”. X. Uluslararası Yunus Emre Sevgi Bilgi Şöleni Bildirileri Kitabı. Hazırlayan. Erdoğan Boz. 165-180. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Demirli, Ekrem. “Yunus’un Tasavvuf Anlayışının Kurucu Unsurları: Ezelî İnsan ve Kadim Tanrı Arasında Aşka Dönüşen İman”. Darulfunun İlahiyat 32/Yunus Emre Özel Sayısı (2021), 43–66.
• Dindi, Emrah. “Türk Dervişi Yunus Emre’nin Şeriat-Hakikat Makamı Namaz, Abdest, Oruç ve Hac Anlayışı”. Tetkik 2 (Eylül 2022), 199-228. https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2022.2.31
• Duymaz, Ali. “Eşik Kültü ve Taptuk’un Eşiğindeki Yunus Emre”. AKAD Dergisi 5/10-11 (2019), 1-19.
• Eliade, Mircea. Babil Simyası ve Kozmolojisi. çev. M. E. Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2015.
• Eliade, Mircea. İmgeler ve Simgeler. çev. M. Ali Kılıçbay. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 5. Basım, 2022.
• Ersöz, Derya. Ahmet Yesevi, Hakim Ata Ve Yunus Emre’de Tanrı Tasarımı. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2021.
• Guénon, René. Dante ve Orta Çağ’da Dinî Sembolizm. çev. İ. Taşpınar. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Guénon, Rene. Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler. çev. L. F.Topaçoğlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Guénon, René. İnisiyasyona Toplu Bakışlar I-II. çev. M. Kanık. Ankara: Hece Yayınları, 2010.
• Guénon, René. Mukaddes İlmin Sembolleri çev. F. Karaküçük. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022.
• Guénon, Rene. Varlığın Mertebeleri. çev. V. Yalsızuçanlar. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2013.
• Güzel, Abdurrahman. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları, 6. Basım, 2014.
• Hooke, Samuel Henry. Ortadoğu Mitolojisi. çev. Alâeddin Şenel. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1993.
• İbn Arabî. Nurlar Risâlesi İttihad’ül Kevnî. çev. M. Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• İbn Sevdekîn. İdrîs Fassı Şeyh-i Ekber İbnü’l-Arabî’nin Fusûs’undan İdrîs Fassı’na Şerh. çev. V. Akkaya. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2013.
• İmam Gazzâlî. Nûr Metafiziği Mişkâtü’l-Envâr. çev. A. C. Köksal. İstanbul: Ketebe Yayınları, 3. Basım, 2023.
• Kahraman, Abdullah. “Yunus Emre Dîvân’ında Şerîat, Tarîkat, Hakîkat ve Marîfet (Dört Kapı)”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 1/1 (2017), 1-18.
• Karataş, Turan. Yunus Divanı. Ankara: Hece yayınları, 2019.
• Keleş, Reyhan. “Yedi Ulu Ozan’ın “Yedi” Sembolizmi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 83 (Güz-Eylül/2017), 49-79.
• Kemikli, Bilal. “Yunus ve Tenkit”. “Yunus Emre” 10 Temmuz 2021 Tam Metin Bildiriler Kitabı. Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi I. Uluslararası İslam Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu. ed. Y. Z. Keskin vd. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2021.
• Kemikli, Bilal. Sufiyim Halk İçinde Yunus Emre. İstanbul: Sufi Kitap, 2022.
• Kılıç, Mahmut Erol. Hermesler Hermesi, İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce. İstanbul: Sufi Kitap, 2017.
• Kılıç, Mahmut Erol. Sufi ve Sanat. İstanbul: Sufi Kitap, 2015.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. haz. H. Karaman vd. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Küçük, Mehmet Alparslan. “Türk Destanlarında ‘Sayı’ Motifinin Dinî Yansımaları”. Gazi Türkiyat Dergisi 1/13 (2013), 91-109.
• Lings, Martin. On Birinci Saat. çev. U. Uyan. İstanbul: İnsan Yayınları, 5. Baskı, 2016.
• Lings, Martin. Shakespeare’in Kutsal Sanatı, çev. İ. Durdu. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2001.
• Lings, Martin. Simge ve Kökenörnek, Oluşum Anlamı Üzerine. çev. S. Sahra. Ankara: Hece Yayınları, 2003.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İnsan ve Tabiat. çev. Nabi Avcı. İşaret Yayınları: İstanbul, 2. Basım, 1988.
• Orçan, Suzan. “Yunus Emre’de İnisiyatik Yolculuk: Üç Âlem Tasavvuru” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 37 (Aralık 2023), 533-553. https://doi.org/10.29000/rumelide.1405766
• Özdemir, Mehmet. “Yunus Emre’de Kozmolojinin Estetik Sunumu”. Journal of Turkish Language and Literature 6/3 (2020), 493-518. https://doi.org/10.20322/littera.761586
• Schaya, Leo. “Tanrı’nın Sûreti, Mahlûkat”. Her Yerde Tanrı’yı Görmek. çev. A. Gündoğdu. 323-334. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Schuon, Frithjof. Dinlerde Biçim ve Öz. çev. S. L. Gürkan. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Schuon, Frithjof. İslam’ın Metafizik Boyutları. çev. M. Kanık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Schuon, Frithjof. Yansımalar. çev. N. Koltaş. Ankara: Hece Yayınları, 2006.
• Schwarz, Fernand. Kadim Bilgeliğin Yeniden Keşfi. çev. A. M. Aslan. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Selahşur, Faracullah. Hz. Yusuf. 2008. https://www.imdb.com/title/tt3084150/?ref_=fn_al_tt_2
• Smith, Huston. Unutulan Hakikat Dünya Dinlerinin Ortak Bakış Açısı. çev. M. Temelli. Bursa: Verka Yayınları, 2022.
• Sunar, Cavit. Melamilik ve Bektaşilik. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
• Şeyh Bâlî-i Sofyevî. “Şeyh Bâlî-i Sofyevî’nin Telifatından Etvâr-ı Seb’a”. Halvetî Azizlerinin Etvâr-ı Seb’a Risaleleri, Haz. F. Yıldız. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2019.
• Tanrıverdi, Mustafa. “Yûnus Emre’nin Ahlâk Anlayışı: Dîvân’daki Ahlâk-İbadet İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı), 27-42.
• Tatçı, Mustafa. “Bu Yolda Acâib Çok: -Yûnus Emre’nin Bir Şiirinin Yorumu-”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2/4 (2007), 740-749. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.203
• Tatçı, Mustafa. Yunus Emre Divanı Tenkitli Metin. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Torebekkyzy, Lazzat. “Türk Halk Kültüründe ve Edebiyatında Yedi Sayısı”. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E- Dergisi 8/1 (2021), 82-91. https://doi.org/10.30804/cesmicihan.888270
• Tursun, Fatmagül Küçük. Türk Kültüründe Kapı ve Eşik. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
• Üç İnisiye. Hermetik Felsefe ve Yedi Kozmik Yasa. çev. S. Terek. İstanbul: Destek Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Yıldırım, Ali. “Yunus Emre'nin Şiirlerinde Sayı Sembolizmi”. Uluslararası Yunus Emre ve Anadolu 'da Türk Yazı Dilinin Gelişimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 62-75. Kırşehir: Kırşehir Belediyesi Basın Yayın, 2020.