The Principle of Individualization of Punishments in Islamic Law

Yıl 2024, Sayı: 55, 1615 - 1637, 24.12.2024

Suat Erdoğan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1463132

Öz

The principle of individualization of punishment, which means adapting the punishment to the personality of the criminal, has taken its place in the concepts of contemporary criminal law, along with other principles. In the study, the historical process of the principle of individualization of punishment and the conceptual framework of the principle are revealed. Although it is incompatible with the principles of legality and equality of classical doctrine, "personality of the criminal" has taken its place in today's criminal law as a legal concept and individualization in punishment has been accepted as a principle in contemporary criminal law. Although the individualization of punishment is the subject of many academic studies in general, as far as we can detect, there is only an academic article limited to the crime of adultery in Islamic criminal law. In this study, the principle of individualization of punishment is examined in more detail over the whole of Islamic law. It has been determined that there are data that can be evaluated within the scope of individualization of punishment in the Quran and sunnah, the primary sources of Islamic criminal law. The article also discusses the individualization of punishment through two examples of tazir (punishment left to the discretion of the administrator or judge, other than hadd and retaliation penalties) in Islamic law. The first of these is the punishment predictions that vary according to the social status of the criminals in tazīr penalties, and the second is the fines that vary according to the economic status of the people in the Ottoman codes. In the context of tazir punishments, the prediction of punishment varying according to the social status of the criminals can be considered an important example of the individualization of punishment, on the grounds that the deterrent effect of the punishment will vary according to the social status of the individuals. However, according to this understanding, while the heaviest penalties are prescribed for the lower segments of society, it is not possible to accept the gradual easing of the sentences of the upper segments in terms of justice and equity. Although the determination of fines in statutes is often criticized as the absence of financial penalties in Islamic criminal law, the policy of financial penalties, which vary according to people's ability to pay, has gained more supporters in recent years. In fines where people's economic situation is not considered, the painful nature of the punishment loses its meaning. Because while the same amount of fine for any crime is extremely painful for some, it is not even possible to define it as a punishment for the wealthy. The different punishment regulations included in the Ottoman Code of Laws, varying according to the economic status of the criminals, are an important example of adapting the punishment to the personality of the criminal.

Anahtar Kelimeler

Islam law, Individualization of Punishment, Tazir, Ottoman Law, Fine

İslâm Hukukunda Cezaların Bireyselleştirilmesi İlkesi

Öz

Cezanın suçlunun kişiliğine uydurulması anlamına gelen cezanın bireyselleştirilmesi ilkesi, diğer ilkelerle birlikte çağdaş ceza hukukunun kavramları içerisinde yerini almıştır. Çalışmada cezanın bireyselleştirilmesi ilkesinin tarihi süreci ve ilkenin kavramsal çerçevesi ortaya konulmaktadır. Klasik öğretinin kanunilik ve eşitlik ilkesi ile bağdaşmasa da “suçlunun kişiliği” hukuki bir kavram olarak günümüz ceza hukukunda yerini almış ve cezada bireyselleştirme çağdaş ceza hukukunda bir ilke olarak kabul edilmiştir. Cezanın bireyselleştirilmesi genel olarak birçok akademik çalışmaya konu olsa da İslam ceza hukuku özelinde tespit edebildiğimiz kadarıyla, sadece zina suçu ile sınırlı akademik bir makale bulunmaktadır. Bu çalışmada cezanın bireyselleştirilmesi ilkesi İslâm hukukunun bütünü üzerinden daha detaylı bir şeklide incelenmektedir. İslâm ceza hukukunun aslî kaynakları Kur’an ve sünnette cezanın bireyselleştirilmesi kapsamında değerlendirilebilecek verilerin bulunduğu tespit edilmiştir. Makalede ayrıca İslâm hukukunda ta‘zîrle ilgili iki örnek üzerinden, cezanın bireyselleştirilmesi ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi ta‘zîr cezalarında suçluların sosyal statüsüne göre değişen ceza öngörüleri, ikincisi ise Osmanlı kanunnamelerinde kişilerin ekonomik durumlarına göre değişen para cezalarıdır. Cezanın caydırıcılığının kişile¬rin sosyal statülerine göre değişeceği gerekçesiyle, ta‘zîr cezaları bağlamında, suçluların sosyal statüsüne göre değişen ceza öngörüsü, cezanın bireyselleştirilmesi anlamında önemli bir örnek olarak kabul edilebilir. Fakat bu anlayışa göre toplumun alt kesimleri için en ağır cezalar öngörülürken, üst kesimlerin cezalarının kademeli olarak hafifletilmesinin adalet ve hakkaniyet açısından kabulü mümkün değildir. Kanunnâmelerde çoğunlukla para cezalarının belirlenmesi, İslâm ceza hukukunda mali cezaların bulunmadığı şeklinde eleştirilmekle birlikte, kişilerin ödeme gücüne göre değişen mali ceza siyaseti, son yıllarda daha çok taraftar bulmaktadır. Kişilerin ekonomik durumunun hesaba katılmadığı para cezalarında, cezanın ızdırap verici vasfı anlamını yitirmektedir. Çünkü herhangi bir suçtan dolayı aynı miktarda para cezası, bazıları için son derece acıtıcı iken, varlıklılar için ceza olarak tanımlanması dahi mümkün değildir. Osmanlı Kanunnâmeleri’nde yer verilen, suçluların ekonomik durumuna göre değişen farklı ceza düzenlemeleri, cezanın suçlunun kişiliğine uydurulması açısından önemli bir örnektir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Cezanın Bireyselleştirilmesi, Ta‘zîr, Kanunnâme, Para Cezası

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
• Akalın, Adnan. “İslam Hukuku Açısından Suçun Unsurları”. e-Şarkiyat: İlmî Araştırmalar Dergisi 6/10 (2013), 50-72.
• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 9 Cilt. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1990.
• Akgündüz, Ahmet. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1995.
• Aktan, Hamza. “Recm Cezası Örneğinde Sosyal Değişim Olgusu ve Kur’an”. Çağımızda Sosyal Değişme ve İslâm. 414-426. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Alsabbagh, Gailan Adnan Tawfeeq. “İslâm Ceza Hukukuna Hâkim Olan İlkelerden Suç ve Cezaların Uyumu İlkesi”. BİDER: Bitlis İslamiyat Dergisi 3/1 (2021), 1-15.
• Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. Kur’an’ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Âmir, Abdulazîz Musa. et-Ta‘zîr fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 4. Basım, 1969.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku I Genel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Ayaklı, Muhammed Halil. “İslam Hukukunda Suç ve Ceza Kavramları”. Kırıkkale Hukuk Mecmuası 2/2 (2022), 487-525.
• Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta, 2017.
• Aydın, Mehmet Akif. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/478-482. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bardakoğlu, Ali. “Diyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/473-479. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bardakoğlu, Ali. “Hapis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/54-64. İstanbul, 1997.
• Bardakoğlu, Ali. “Osmanlı Hukukunun Şer’îliği Üzerine”. Osmanlı: Teşkilât. 6/412-417. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Başoğlu, Tuncay. “Ta‘zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/198-202. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Bayındır, Abdülaziz. Kur’an Işığında Doğru Bildiğimiz Yanlışlar. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2007.
• Behnesî, Ahmed Fethi. el-Kısas fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 5. Basım, 1989.
• Bentham, Jeremy. Yasamanın İlkeleri, çev. Barkın Asal. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2011.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul, Bilmen Yayınevi., ts.
• Çelen, Mehmet. İslâm Hukukunda Zina ve Recm. İstanbul: Denge Yayınları, 2006.
• Dağcı, Şamil. “Hükûmet-i Adl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/463-463. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Dağcı, Şamil. “İşkence”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/429-433. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Dağcı, Şamil. “Kısas”. 25/488-494. İstanbul: TDV Yayınları, 2022.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. Sünenüt’t-Dârimî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dârü’l-Muğnî, 2000.
• Demir, Bayram. “Cezaların Bireyselleştirilmesi Açısından Zina Haddi”. EKEV Akademi Dergisi 9/23 (2005), 123-134.
• Dönmezer, Sulhi - Erman, Sahir. Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku. 2 Cilt. İstanbul: Der Yayınları, 2016.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Şeyhulislâm Ebussuûd Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. Enderun Kitabevi, 1983.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Dâr-ı-İbn Hazm, 1418.
• Erdoğan, Suat. “Kamu Hukuku-Özel Hukuk Ayrımı ve İslami Cezalar”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58/1 (2017), 185-203. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001465
• Erdoğan, Suat. Kur’an ve Sünnet Işığında Suç-Ceza Uygunluğu. Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2014.
• Erdoğan, Suat. “Ta‘zîr Suç ve Cezalarının Kanunilik İlkesi Açısından Değerlendirilmesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 42 (2023), 1-38.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı Meal Tefsir. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin. “Kur’an’da Olmayan ve Onunla Çelişen Ceza Recm”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 2 (2003), 117-129.
• Hattâbî. Meʿâlimü’s-Sünen. 4 Cilt. Haleb: Matbaatü’l-İlmiyye, 1932.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, ts.
• İbn Mâce. es-Sünen. thk. Muhammed Nâsuriddîn el-Elbânî. 3 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1997.
• İbn Rüşd, el-Hâfid. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. b.y.: Dâru’l-Mârife, ts.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Siyâsetü’ş-şeriyye fî ıslâhı’r-râ‘î ve’r-raiyye. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1983.
• İçel, Kayıhan - Donay, Süheyl. Karşılaştırmalı ve Uygulamalı Ceza Hukuku Genel Kısım. İstanbul: Beta, 5. Basım, 2006.
• İnalcık, Halil. “Kanunnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/333-337. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• İnb Nüceym, Zeynüddin. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Karafî, Şehâbeddin. ez-Zahîra. thk. Muhammed Huccî. 14 Cilt. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî. Bedâ’i‘u’s-sanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. thk. eş-Şeyh Adil Ali Ahmed Abdulmevcûd. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• Keskin, Yusuf Ziya. Recm Cezası Ayet ve Hadis Tahlilleri. İstanbul: Beyan, 2001.
• Kırbaşoğlu, Hayri. “İslâm’a Yamanan Sanal Şiddet: Recm ve İrtidat Meselesi”. İslâmiyât 5/1 (2000), 125-132.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta’. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1997.
• Mâverdî. Ahkâmu’s-sultaniyye, thk. Ahmed Mubârek el-Bağdâdî. Kuveyt: Mektebet-i Dâr-ı İbn Kuteybe, 1409.
• Menekşe, Ömer. “Osmanlıda Zina Cezası Olarak Recm”. Marife 3/2 (2003), 10-17.
• Menekşe, Ömer. “Selçuklular’da Kanunlaştırma Hareketleri ve Bir Hukuk Kodu Olarak el-Mesâ’ilü’l-Melikşâhiyye fi’l-Kavâ’idi’ş-Şer’iyye”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 565- 598.
• Mergînânî, Burhâneddîn. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Ahmed Câd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Montesquieu. Kanunların Ruhu Üzerine, çev. Berna Günen. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Muhammed Fuâd Abdulbâkî. el-Camiu’s-Sahîh. 4 Cilt. Kahire: el-Matbaatu’s-Selefiyye, 1400.
• Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Tayyibe, 1375.
• Nesâî. es-Sünen. thk. Râid b. Sabri. Riyâd: Dârul-Hadâra, 2015.
• Nevevî. el-Mecmû şerhu’l-Mühezzeb, thk. Muhammed Necib el-Mûtiî. 28 Cilt. Kahire: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1995.
• Remlî, Şemseddin. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-minhâc. 18 Cilt. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Basım, 2003.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, ts.
• Soyaslan, Doğan. “Cezaların Bireyselleştirilmesi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/1-2 (2013), 25-49.
• Şâfiî. el-Ümm. thk. Rifat Fevzi Abdulmuttalib. 11 Cilt. Dâru’l-Vefâ, 2001.
• Şekerci, Osman. İslâm Ceza Hukukunda Ta‘zîr Suçları ve Cezaları. İstanbul: Yeni Ufuklar, 1996.
• Şirbînî, Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ mağrifeti meâni’l-elfâzi’l-Minhâc. 4 Cilt. Dârü’l-Marife, 1418.
• Tirmizî. Sünenü’t-Tirmîzî. thk. Ammar Tayyar. 6 Cilt. Dımaşk: Müessetü’r-Risâle, 2011.
• Toroslu, Nevzat. Ceza Hukuku Genel Kısım. Ankara: Savaş Yayınevi, 2012.
• Udeh, Abdulkadir. et-Teşrî‘u’l-cinâiyyi’l-İslâmî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kâtibi’l-İslâmî, ts.
• Uriel, Heyd. “Eski Osmanlı Hukukunda Kanun ve Şeriat, çev. Selâhaddin Eroğlu”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 26/1-4 (1983), 633-652.
• Uslu, Ahmet Güven. Türk Ceza Hukukunda Somut Cezanın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Üçok, Coşkun. “Osmanlı Kanunnâmelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler III”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4 (1947), 48-73.
• Yaman, Ahmet. “Osmanlı Pozitif Hukukunun Şer‘iliği Tartışmalarına Eleştirel Bir Katkı”. İslâmiyât 8/1 (2005), 113-125.
• Yaran, Rahmi. “Kefâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/179-182. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Yıldırım, Adem. “İslam Hukûkunda Cinsel Dokunulmazlığa Karşı İşlenen Hetk-i Irz (Tecavüz) Suçunun Cezası ve Kur’an Ceza İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2018), 225-261.
• Yiğit, Yaşar. İslam Ceza Hukuku. Fecr Yayınevi, 2022.
• Zehre, Muhammed Ebu. el-Cerîme ve’l-ukûbe fi’l-fıkhi’l-İslâmî: el-Ukûbe. Kahire: Dâru’l-fikri’l-Arabî, ts.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.