Questioning Eurocentrism: Anti-Colonialism, Postcolonialism and Colonial Discourse Theory

Yıl 2025, Sayı: 56, 9 - 36, 25.03.2025

Fırat Mollaer

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1565756

Öz

The objective of this study is to make an intellectual contribution to the ongoing discourse surrounding the subjects of colonialism and Eurocentrism. These issues have resurfaced as a result of the continued significance the Palestinian question. The paper proposes that critical thought should follow three main lines and analyze their interrelations. The first is “anticolonialism theory”, which emerged with the works of Aime Césaire’s Discourse on Colonialism and Frantz Fanon’s The Damned of the Earth, two pioneering works in the field of anticolonialist thought that contributed to a global revolutionary wave in the 1950s; the second is “postcolonial theory”, which began with the publication of Edward Said's Orientalism in 1978 and developed further with the works of Gayatri Spivak and Homi Bhabha; the third is “colonial discourse theory”, which draws inspiration from these schools, is often used interchangeably with postcolonial theory and analyzes colonialism from a discursive perspective. The present study to demonstrate both the commonalities and the discontinuities between these three strands. A central assertion of the the study is that the subject destruction theme of anticolonialism which draws upon Hegelian Marxist thought while analyzing colonialism, has undergone a gradual shift and a complet dissolution in the latest exponents of postcolonial theory. This transformation can be understood as a shift from a material or infrastructural analysis of colonialism towards a discourse-based approach. The study structured as follows: Firstly, it is demonstrated how Eurocentrism is an established problem in two masters of European thought and the necessity of questioning Eurocentrism is justified. Secondly, we distinguish the modernity of colonialism, demonstrating that it has been defined as a modern machine for nearly five centuries and should be seen as an integral part of the modern Leviathan. Finally, we address colonial discourses and analyze the theoretical divergence from anticolonialism's trajectory of subject destruction to the context of subjectivity and ambiguity in postcolonial theory. The study concludes that a critique of Eurocentrism should both draw on and go beyond postcolonial theory. A comprehensive and effective critique of Eurocentrism should be based on a framework of material analysis that transcends the culturalist framework of postcolonial theory.

Anahtar Kelimeler

Political Theory, Postcolonial Theory, Anticolonialism, Colonial Discourse, Eurocentrism, Colonialism, Discourse, Subject, Representation

Avrupamerkezciliği Sorgulamak: Antikolonyalizm, Postkolonyalizm ve Sömürge Söylemi Kuramının Birikimi

Öz

Bu çalışmanın amacı, günümüzde Filistin sorununun süregiden yakıcı önemi nedeniyle yeniden tartışma konusu haline gelen sömürgecilik ve Avrupamerkezciliği sorgulama çabasına düşünsel katkı yapmaktır. Çalışmanın önerisi, eleştirel düşüncenin bu konuda başlıca üç hattı izleyip aralarındaki ilişkileri çözümlemesi gerektiğidir. Bunlardan ilki, 1950’lerde küresel bir devrimci dalgaya dönüşen sömürgecilik karşıtı (antikolonyalist) düşüncenin iki öncüsü Aime Césaire’in Sömürgecilik Üzerine Söylev’i ve Frantz Fanon’un Yeryüzünün Lanetlileri kitaplarıyla öne çıkan “antikolonyalizm kuramı”; ikincisi 1978’de Edward Said’in Şarkiyatçılık kitabının yayımlanmasıyla başlayan ve Gayatri Spivak ile Homi Bhabha’nın çalışmalarıyla gelişen “postkolonyal kuram”; üçüncüsü bu okulların esinlediği, genellikle postkolonyal kuram ile aynı anlamda kullanılan ve sömürgeciliği söylemsel açıdan çözümleyen “sömürge söylemi kuramı”dır. Çalışma, bu üç hat arasında bağlantı kurarak, ortak noktaları olduğu gibi düşünsel süreksizlikleri de göstermeyi amaçlıyor. Çalışmanın iddialarından biri, antikolonyalizm kuramının sömürgeciliği çözümlerken Hegelci Marksist düşünceden hareketle ortaya koyduğu özne yıkımı izleğinin aşamalı olarak değişim geçirdiği ve postkolonyal kuramın son temsilcilerinde büsbütün ortadan kalktığıdır. Bu aynı zamanda sömürgeciliğin maddi ya da altyapısal çözümlemesinin yerini söylemsel çözümlemeye bıraktığı bir süreçtir. Çalışma buradan hareketle şöyle bir dizgeyi takip ediyor: İlk olarak, Avrupa düşüncesinin iki üstadında Avrupamerkezciliğin nasıl yerleşik bir sorun olduğunu gösterip Avrupamerkezciliği sorgulamanın gerekliliğini temellendirmeye çalışıyoruz. İkincisi, sömürgeciliğin modernliğini ayırt ediyor, yaklaşık beş yüzyıldır bir modern makine olarak tanımlandığını, modern Leviathan’ın ayrılmaz bir parçası olarak görülmesi gerektiğini ortaya koyuyoruz. Son olarak, sömürgeci söylemleri ele alıyor ve antikolonyalizmin özne yıkımı izleğinden postkolonyal kuramdaki öznellik ve belirsizlik bağlamına doğru gerçekleşen kuramsal farklılaşmayı çözümlüyoruz. Çalışmanın ulaştığı sonuç, Avrupamerkezcilik eleştirisinin postkolonyal kuramdan hem yararlanması hem de onun ötesine geçmesi gerektiğidir. Kapsamlı ve etkili bir Avrupamerkezcilik eleştirisi, postkolonyal kuramın kültürelci çerçevesini aşan bir maddi çözümleme çerçevesini temel almalıdır.

Anahtar Kelimeler

Siyaset Kuramı, Postkolonyal Kuram, Sömürgecilik Karşıtlığı (Antikolonyalizm), Sömürge Söylemi, Avrupamerkezcilik, Sömürgecilik, Özne, Söylem, Temsil

Kaynakça

• Akal, Cemal Bali. Modern Düşüncenin Doğuşu: İspanyol Altın Çağı. Ankara: Dost Kitabevi, 1997.
• Amin, Samir. Avrupamerkezcilik. çev. Mehmet Sert. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1993.
• Arendt, Hannah. Totalitarizmin Kaynakları, 2, Emperyalizm. çev. Bahadır Sina Şener. İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
• Asad, Talal. “Avrupalı-Olmayan Yönetimin İki İmgesi”. çev. Ayşe Karınca. Antropoloji ve Sömürgecilik, ed. Talal Asad. 119-140. Ankara: Ütopya Yayınevi, 2008.
• Ashcroft, Bill, Griffiths, Gareth ve Tiffin, Helen. Postcolonial Studies: The Key Concepts. Londra ve New York: Routledge, The Second Edition, 2007.
• Balibar, Etienne ve Wallerstein, Immanuel. Irk Ulus Sınıf. çev. Nazıl Ökten. İstanbul: Metis Yayınları, 2023.
• Bartolomé de las Casas. Yerlilerin Gözyaşları. çev. Oktay Etiman. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2. Baskı, 2011.
• Bernal, Martin. Kara Atena. çev. Özcan Buze. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2016.
• Bhambra, Gurminder. Moderniteyi Yeniden Düşünmek: Post-Kolonyalizm ve Sosyolojik Tahayyül. çev. Özlem İlyas. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Bhabha, Homi. Kültürel Konumlanış. çev. Tahir Uluç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Blaut, J. M. Sömürgeciliğin Dünya Modeli. çev. Serbun Behçet. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• Buck-Morss, Susan. Hegel, Haiti ve Evrensellik. çev. Erkal Ünal. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Césaire, Aime. Sömürgecilik Üzerine Söylev. çev. Güneş Ayas. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2011.
• Chakrabarty, Dipesh. Avrupa’yı Taşralaştırmak: Postkolonyal Düşünce ve Tarihsel Farklılık. çev. İlker Cörüt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.
• Conrad, Joseph. Karanlığın Yüreği. çev. Sinan Fişek. İstanbul: İletişim Yayınları, 9. Baskı, 2011.
• Dirlik, Arif. Postkolonyal Aura: Küresel Kapitalizm Çağında Üçüncü Dünya Eleştirisi. çev. Galip Doğduaslan. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Eagleton, Terry. Eleştiri ve İdeoloji. çev. Esen Tarım ve Serhat Öztopbaş. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Fanon, Frantz. A Dying Colonialism. New York: Grove Press, 1965.
• Fanon, Frantz. Yeryüzünün Lanetlileri. çev. Şen Süer. İstanbul: Versus Kitap, 2007.
• Fanon, Frantz. “Irkçılık ve Kültür”. çev. Utku Özmakas. Fanon Kitabı: Seçme Yazılar, ed. Azzedine Haddour. 63-79. Ankara: Dipnot Yayınları, 2017.
• Fanon, Frantz. “Zenci ve Psikopatoloji”. çev. Utku Özmakas. Fanon Kitabı: Seçme Yazılar, ed. Azzedine Haddour. 124-189. Ankara: Dipnot Yayınları, 2017.
• Feuchtwang, Stephan. “Britanya Sosyal Antropolojisinin Sömürgeci Oluşumu”. çev. Ayşe Karınca. Antropoloji ve Sömürgecilik, ed. Talal Asad. 77-118. Ankara: Ütopya Yayınevi, 2008.
• Fisher, Andrew B. “African Slavery in the Americas”. Encyclopedia of Western Colonialism since 1450, ed. Thomas Benjamin. 19-25. New York: Thomson Gale.
• Foucault, Michel. Ders Özetleri. çev. Selahattin Hilav. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı, 1993.
• Gramsci, Antonio. Hapishane Defterleri, Cilt 2. çev. Barış Baysal. İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2012.
• Gramsci, Antonio. Modern Prens. çev. Betül Parlak. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2024.
• Hall, Stuart. “The West and The Rest: Discourse and Power”. Formations of Modernity, ed. Stuart Hall ve Bram Gieben. 275-332. Cambridge: Polity Press, 1995.
• Hegel. Tinin Görüngübilimi. çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınları, 4. Baskı, 2011.
• Hickel, Jason. Bizi Ayıran Uçurum: Küresel Eşitsizliğe ve Çözümlerine Dair Kısa Bir Kılavuz. çev. Deniz Keskin. İstanbul: Metis Yayınları, 2023.
• Hill, Christopher. İngiliz Devrimler Çağı. çev. Lale Akalın. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2015.
• Hobbes, Thomas. Leviathan. çev. Akın Emre Pilgir. İstanbul: Can Yayınları, 2024.
• Hobsbawm, Eric. İmparatorluk Çağı (1875-1914). çev. Vedat Aslan. Ankara: Dost Kitabevi, 2020.
• Hulme, Peter. Colonial Encounters. Londra ve New York: Methuen.
• Husserl, Edmund. Avrupa İnsanlığının Krizi ve Felsefe. çev. Ayşe Sabuncuoğlu ve Önay Sözer. İstanbul: Afa Yayıncılık, 1994.
• Husserl, Edmund. Fenomenoloji Üzerine Beş Ders. çev. Harun Tepe. Ankara: Bilgesu Yayıncılık. 4. Baskı, 2017.
• Husserl, Edmund. Kesin Bir Bilim Olarak Felsefe. çev. Tomris Mengüşoğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3. Baskı, 2020.
• Ibısh, Hussein. “Nationalism, Secularism, Postcoloniality: An Interview with Edward Said”. Cultural Dynamics 14 (2002), 97-105. https://doi.org/10.1177/0921374002014001080
• Janmohamed, A. R. “The Economy of Manichean Allegory: The Function of Racial Differance in Colonialist Literature”. Critical Inquiry (12), 59-87, 1985. https://doi.org/10.1086/448321
• Kelly, Robin D. G. “Anti-Sömürgeciliğin Poetikası”. çev. Güneş Ayas. Sömürgecilik Üzerine Söylev, ed. Güneş Ayas. 135-163. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2005.
• Lenin. Emperyalizm: Kapitalizmin En Yüksek Aşaması. çev. Cemal Süreya. Ankara: Sol Yayınları, 1969.
• Loomba, Ania. Kolonyalizm Postkolonyalizm. çev. Mehmet Küçük. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000.
• Losurdo, Domenico. Liberalizmin Karşı Tarihi. Çev. Uğur Gezen. İstanbul: Açılım Kitap, 2017.
• Magdoff, Harry. Imperialism. New York: Monthly Review Press, 1978.
• Magdoff, Harry. Emperyalizm Çağı. çev. Doğan Şafak. Ankara: Sosyalist Yayınlar, 2. Baskı, 1997.
• Marx, Karl. 1844 El Yazmaları. çev. Murat Belge. İstanbul: Birikim Yayınları, 2. Baskı, 2003.
• Marx, Karl. Kapital, 1. Cilt. çev. Mehmet Selik-Nail Satlıgan. İstanbul: Yordam Yayınları, 4. Baskı, 2014.
• Memmi, Albert. Sömürgecinin Portresi Sömürgeleştirilenin Portresi. çev. Şen Süer. İstanbul: Telemak Yayınları, 2021.
• Mignolo, Walter. The Darker Side of Western Modernity. Durham&London: Duke University Press, 2011.
• Mollaer, Fırat. “Frantz Fanon’un Çelişkili Kimliği: Avrupamerkezcilik ve Milliyetçiliğin Ötesinde Tanınma”. Fanon’un Hayaletleri, ed. Fırat Mollaer. 109-146. İstanbul: İthaki Yayınları, 2018.
• Mollaer, Fırat. Kimlik, Tanınma Mücadelesi ve Şarkiyatçılık. İstanbul: Metis Yayınları, 2019.
• Mollaer, Fırat. Anti-Kolonyalizm Söylemi. Bursa: Dora Yayınları, 2021.
• Montaigne. Denemeler. çev. Sabahattin Eyuboğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 42. Baskı, 2021.
• Parker, Ian. Yeni Bir Sol İçin Devrimci Anahtar Kelimeler. çev. Göksu Göçhan. İstanbul: İthaki Yayınları, 2018.
• Parry, Benita. “Problems in Current Theories of Colonial Discourse”. Oxford Literary Review (9), 27-58, 1987. https://doi.org/10.3366/olr.1987.002
• Said, Edward. Kış Ruhu. çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2000.
• Said, Edward. Power, Politics and Culture. Londra: Bloomsbury, 2005.
• Said, Edward. Şarkiyatçılık. çev. Berna Ülner. İstanbul: Metis Yayınları, 7. Baskı, 2013.
• Said, Edward. Kültür ve Emperyalizm. çev. Necmiye Alpay. İstanbul: Hil Yayınları, 4. Baskı, 2016.
• Said, Edward. Edward Said Seçme Eserler. çev. Aslı Önal. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2023.
• Skinner, Quentin. Hobbes ve Cumhuriyetçi Özgürlük. çev. A. Emre Zeybekoğlu. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2018.
• Spivak, Gayatri. “The Rani of Sirmur: An Essay in Reading the Archives”. History and Theory, 24 (1985), 247-272. https://doi.org/10.2307/2505169
• Spivak, Gayatri. Outside in the Teaching Machine. Londra ve New York: Routledge, 1993.
• Spivak, Gayatri. Madun Konuşabilir mi? çev. Emre Koyuncu. Ankara: Dipnot Yayınları, 2020.
• Starobinski, Jean. Eleştirel İlişki. çev. Gülnihal Sönmez. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Tiffin, Chris ve Lawson, Alan. “Introduction: The Textuality of Empire”. De-scribing Empire: Post-colonialism and Textuality, ed. Chris Tiffin ve Alan Lawson. 1-14. Londra ve New York: Routledge, 2002.
• Trouillot, Michel Rolph. Geçmişin Susturmak: Tarihin Üretilmesi ve İktidar. çev. Ozan Zeybek. İstanbul: İthaki Yayınları, 2015.
• Williams, Eric. Kapitalizm ve Kölelik. çev. Anıl Tarar. Ankara: Dipnot Yayınları, 2020.
• Young, Robert. Postkolonyalizm: Tarihsel Bir Giriş. çev. Burcu Toksabay Köprülü ve Sertaç Şen. İstanbul: Matbu Yayınları, 2016.
• Zweig, Stefan. Dünün Dünyası. çev. Burhan Arpad. İstanbul: Milliyet Yayınları.