The Epistemic Value of Tafsīr of the Qur’ān through the Qur’ān in the Context of Qur’ānism

Yıl 2025, Sayı: 57, 677 - 700, 30.06.2025

Sevim Gelgeç

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1566119

Öz

The discourse of Qur’ānism, which had its roots in the early periods, reemerged in the Indian subcontinent and the effects of the discourse have also been observed in Türkiye. However, it is crucial to differentiate the Qur’ānists in Türkiye from the Qur’ānist school of the Indian subcontinent. This is because the scholars in Türkiye, while centering on the Qur’ān, also acknowledged the Sunnah (with some exceptions) but maintain their distance from the hadith and narrations. This group constitutes the content of this article. Individuals following this approach define themselves as ‘Qur’ānic Muslims’ and advocate the renewal of religious thought by eliminating the innovations (bid’ah) and superstitions from Islamic society. However, due to the absence of robust methodology, they deviated from the holistic integrity of the Qur’ān and put forward their personal interpretations. Similar to the Qur’ānists of the Indian subcontinent, the Turkish Qur’ānists primarily base their interpretations on the principle of ‘exegesis of the Qur’ān through the Qur’ān’ (tafsīr al-Qur’ān bi’l-Qur’ān). However, instead of establishing thematic or conceptual coherence, they often apply this method based on mere lexical similarities. Yet, the activity of exegesis of the Qur’ān through the Qur’ān requires establishing the connection between the verses within the framework of ‘contextual coherence’ and maintaining a holistic exegetical perspective. The exegete (mufassir) who fails to establish this holistic view in his mind and isolates the verses from the context of revelation is more likely to impose subjective interpretations on the text. Accordingly, this study critically examines the Qur’ānists’ interpretations of “belief in divine destiny (qadar)” and the phrase “asfala sāfilīn ” in Surat al-Tīn, the phrase “wa la’l-ākhiratu khayrun laka mina’l-ūlā" in Sūrat al-Duḥā (verse 4), which is addressed to the Prophet, and the verse related to the issue of beating women (Sūrat al-Nisā’ 4:34). Then, it was determined that some of the verses to which these verses were linked were not the exegesis of the Qur’ān through the Qur’ān in terms of methodology. Consequently, this study concludes that method of exegesis of the Qur’ān through the Qur’ān, which was adopted by the Qur’ānists has no epistemic value in terms of methodological standpoint. This research is qualitative and primarily employs a deductive approach. The main sources used in the study include tafsīr literature and Qur’ānic translations.

Anahtar Kelimeler

Qur'ânism , Exegesis of the Qur'an , Method , Epistemology , Contextual Integrity , Tafsir

Etik Beyan

This article is derived from the paper titled ‘The Search for New Procedures in Islamic Sciences’ presented at the International Symposium on the Perception of Islamic Sciences Today II on 04-05 November 2022.

Kur’âncılık Bağlamında Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsirinin Epistemik Değeri

Öz

İlk dönemlerde nüveleri bulunan Kur’âncılık söylemi Hint alt kıtasında yeniden gündeme gelmiş ve söylemin etkileri Türkiye’de de görülmüştür. Ancak Türkiye Kur’âncılarını, Hint alt kıtası Kur’âncılık ekolünden ayırmak gerekir. Zira Türkiye’de bulunan akademisyenler, Kur’ân’ı merkeze almakla birlikte sünneti de kabul etmekte (istisnalar hariç), sadece hadis ve rivayet malzemesine mesafeli durmaktadırlar. Makalemizin içeriğini -daha çok- bu yaklaşım oluşturmaktadır. Bu yaklaşımda olan kimseler kendilerini “Kur’ân Müslümanı” olarak tanımlamış, İslam toplumunu içinde bulunduğu bidat ve hurafelerden arındırmak suretiyle dinî düşüncede yenileşmeyi savunmuşlardır. Fakat bu kimseler, sağlam bir usullerinin bulunmayışı nedeniyle Kur’ân bütünlüğünden uzaklaşmış ve daha çok şahsî görüşlerini ortaya koymuşlardır. Hint alt kıtası Kur’âncıları gibi Türkiye Kur’âncıları da ortaya koydukları tevilleri, genelde “Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri” kuralını esas alarak gerçekleştirmişlerdir. Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsirini de konu benzerliği yerine lafzî benzerlik üzerinden uygulamışlardır. Halbuki Kur’an’ın Kur’an’la tefsiri faaliyeti, ayetler arasındaki irtibatı “bağlam müşterekliği” çerçevesinde kurmayı ve bütüncül bir zihne sahip olmayı gerektir. Bu bütünselliği zihninde kuramayan ve ayetleri nüzûl bağlamından yalıtan müfessir ise kişisel kanaatini öne çıkarmış olacaktır. Dolayısıyla bu çalışmada, Kur’âncıların, “kadere iman” ile Tîn suresindeki “esfele sâfilîn” ifadesi hakkındaki görüşlerine, Duhâ suresi 4 ayetteki Hz. Peygamber’e hitaben söylenilen “vele’l-âhiratü hayrun leke mine’l-ûlâ” cümlesine hangi anlamı verdiklerine, yine kadının dövülmesi meselesiyle ilgili olan Nisâ suresi 34. ayet hakkındaki yorumlarına yer verilmiş, daha sonra bu ayetlerin irtibatlandırıldığı pek çok ayetin usul açısından Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsiri olmadığı tespit edilmiştir. Bu özgün tespit ise bizi, Kur’âncıların yöntem olarak başvurdukları Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsirinin usul açısından epistemik bir değerinin olmadığı sonucuna ulaştırmıştır. Çalışma tümdengelim yöntemini esas alan nitel bir araştırma olduğu için öncelikle probleme odaklanılmış ve ağırlıklı olarak yorumlayıcı bir yaklaşım sergilenmiştir. Çalışmanın temel kaynaklarını ise tefsir ve mealler oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kur'âncılık , Kur'ân'ın Kur'ân'la Tefsiri , Usul , Epistemoloji , Bağlamsal bütünlük , Kur’âncılık

Etik Beyan

Bu makale, 04- 05 Kasım 2022 tarihinde gerçekleştirilen Uluslararası Günümüzde İslami İlimler Algısı Sempozyumu II’de sunulan “İslâmî İlimlerde Yeni Usul Arayışları" adlı bildiriden üretilmiştir.

Kaynakça

• Albayrak, Halis. Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine: Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri. İstanbul: Şule Yayınları, 2015.
• Atay, Hüseyin. Kur’an Türkçe çeviri. İstanbul: Yurt Bilimsel Araştırmaları ve Yayıncılık, 1998.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar II. Ankara, 1993.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar VII. ed. Ömer Faruk Atay. Ankara: Pozitif Matbaacılık, 1. Basım, 2013.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’da İman Esasları. Ankara: Atay Yayınevi, 1998.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Bayındır, Abdülaziz. Kur’ân Işığında Doğru Bildiğimiz Yanlışlar. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 7. Basım, 2018.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’an Tefsiri. 21 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001.
• Birışık, Abdülhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2019.
• Birışık, Abdülhamit. “Kurâniyyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/428-429. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Brown, Daniel. İslam Düşüncesinde Sünneti Yeniden Düşünmek. Ankara: Ankara Okulu, 2002.
• Ebû Zehra, Muhammed. İmam İbn Teymiyye: Hayatı-Fikirleri-Eserleri. İstanbul: İslamoğlu, ts.
• Eliaçık, İhsan. Yaşayan Kur’an Türkçe Meal/Tefsir. İstanbul: İnşa Yayınları, 2007.
• Elik, Hasan - Coşkun, Muhammed. Tevhit Mesajı. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
• Ethem, Mürsel (ed.). Kur’an’ı Anlamada Yöntem (Dilsel Ağırlıklı Eleştirel Yaklaşım). Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.
• Fazlur Rahman. İslâmî Yenilenme: Makaleler III. çev. Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
• Gelgeç, Sevim. Bir Mübeyyin Olarak Kur’ân ve Hz. Peygamber. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Gelgeç, Sevim. Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri Meselesi Tarihsel Süreç-Sorunlar-Öneriler. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Hansu, Hüseyin. Hadisçilik ve Kur’âncılık Kıskacında Kur’ân ve Hadis. İstanbul: Hikav Yayınları, 2022.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Mecmû-u Fetâvâ. 37 Cilt, Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1991.
• Karaman, Hayreddin. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Karataş, Ali. İmam Mâturîdî Kur’ân’ı Kur’ân’la Te’vîl. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
• Mansur, Ahmed Subhî. el-Kur’ânu ve kefâ masdaran li’t-teşrîi’l-İslâmî. Beyrut: el-İntişâru’l-Arabî, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mertoğlu, M. Suat. “Doğrudan Doğruya Kur’an’dan Alıp İlhamı”: Kur’an’a Dönüş’ten Kur’an İslamı’na”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 25/28 (2010), 69-113.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Sünnet ki Â’inî Haysiyyet, Lahor: y.y, ts.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Sünnetin Anayasal Niteliği. çev. N. Ahmet Asrar. İstanbul: Bengisu Yayınları, 1997.
• Mevdûdî, Ebu’l-Aʿlâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Okuyan, Mehmet. Geniş Açıklamalı Kur’an Meal-Tefsir. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Okuyan, Mehmet. Kısa Surelerin Tefsiri 1. ed. Abdurrahman Okuyan. 4 Cilt. Düşün Yayıncılık, 4. Basım, 2012.
• Özsoy, Ömer. “Çağdaş Kur’an (lar) Üretimi Üzerine:’Karı Dövme’Olgusu Bağlamında 4. Nisa, 34 Örneği”. İslamiyat Dergisi 5/1 (2002), 111-124.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri: Bir Mahiyet Soruşturması”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2008).
• Öztürk, Mustafa. “Modern Döneme Özgü Bir Kur’ân Tasavvuru: Kur’âncılık ve Kur’ân İslamı Söyleminin Tahlil ve Tenkidi”. Marife Dergisi 3 (2010).
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an-ı Kerim Meali (Türkçe Çeviri). İstanbul: Yeni Boyut, 2000.
• Sıcak, Ahmet Sait. Kur’an Tefsirinde Öznellik. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “el-İslam Hüve’l-Kur’ân Vahdeh”. el-Menar 9/7 (1906), 515-524.
• Şinkîtî, Muhammed Emîn. Advâu’l-Beyân fî Îdâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Kâhire: Daru’l-Hadîs, 2006.
• Taberî, Muhammed İbn Cerîr. Câmiu’l-Beyân An Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. İslam Mansur Abdülhamîd. 12 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 2010.
• Yazıcı, Ahmet. “Kur’ancılık Ekolü ve Namaz”. İslami İlimler Dergisi 15/2 (Kasım 2020), 317-354.
• Yazıcı, Ahmet. “Kur’ancılık Ekolünün İstidlal Ettiği Ayetlerin Tahlili”. Harran İlahiyat Dergisi 46 (Aralık 2021), 34-54.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Mücmelin Beyanı Bağlamında Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsirinin Bilgi Değeri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/39 (Haziran 2019), 174-198. https://doi.org/10.17335/sakaifd.501282
• Yüksek, Muhammed İsa. Tefsir Usûlünün Temel Meseleleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2020.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’t-te’v’il fî vucûhi’t-Te’’vîl. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2012.