Hadis İlimleri Işığında Haber Doğruluğunun Tespiti

Yıl 2022, , 236 - 262, 15.03.2022

Abdullah Çelik

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1032758

Cited By: 1

Öz

Doğruluk, dürüstlük ve haberlerin doğru olarak aktarılması İslâm ahlak anlayışında inançtan sonra gelen en önemli meziyettir. Bu minvalde Müslüman âlimler özelde hadisin genelde ise haberlerin sahîhini sakiminden ayırmak amacıyla hadis usûlü ilmini geliştirmişlerdir. Hadis usûlü, nakledilen söz ve eylemin olduğu gibi aktarılmasını hedeflediği için ilk olarak habercinin güvenilirlik ve hafıza açısından tetkik edilmesini zorunlu görmektedir. Muhaddisler bu alanda titiz çalışmalar yaparak cerh ve ta‘dîl ilminde çok değerli eserler meydana getirmişlerdir. Hadis tenkidinde naklin doğruluğu açısından râvinin tetkik edilmesi dışında ölçütler de yer almaktadır. Bunlar; hadisçinin haber naklinde takip ettiği yöntem, hadis senedinde bulunan problemler veya metnin içinde bulunan kusurlardır. Bu sayılan unsurlar haberin doğruluğunu etkileyen kıstaslardır. Hadisçiler haberler hakkında hüküm verirken tespit ettikleri bu kusurlardan hareketle genellemeye gitmemektedirler. Onlar her bir haberin kendi özelinde ve kusurun derecesine göre kavramlar kullanmaktadırlar. Müslüman toplumlarında, haber ahlâkı ve doğruluğu hakkında farkındalık oluşturmak için hadis usûlü ilminin katkısı kaçınılmazdır. Bunun için de eğitim sistemimizde ve düşünce dünyamızda hadis usûlü ilminin genel kriterleri gözetilerek İslâm haber anlayışının yeniden şekillendirilmesi önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hadis Usûlü, Haber, Doğruluk, Ahlak.

Determination of the Accuracy of the News in the Light of Hadith Sciences

Öz

The authenticity and conveying the khabar (news) properly have an important place in the formation of the role model in Islam. Islamic scholars have developed hadith methodology discipline in order to establish a proper hadith narration method and determine the authenticity of hadith and Sunnah, which is regarded as the second source of Islam after Qur'an. The matn (text) and sanad (narrator chain) for statements of The Prophet (pbuh), his companions, and followers of the companions are analyzed comprehensively in terms of authenticity by means of hadith methodology and its sub-disciplines. The main purpose of hadith methodology is the narration of the hadith as heard by the narrator, which first necessitates the reconnoiter of the narrator from righteousness and memory perspectives. In hadith methodology, scientific customs and rulesets, which are required to be followed by hadith teachers and students, are considered as independent topics. In this way, scientific ethics are formed by issues on which hadith scholars should be sensitive in their private and social affairs, that span a wide scope from scientific tools to the purpose of education & training. In addition to authenticating the prophetic statements, hadith methodology considers all kinds of khabar as its topic. It is evident that hadith methodology contributes towards establishing the awareness of ethics for news and its authenticity is evident. For this reason, by taking the general criteria of hadith methodology into account, it is quite important to reshape the Islamic understanding of news in our world of thought and education system.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Hadith Methodology, Khaber, Righteousness, Ethics.

Kaynakça

• A’zamî, Muhammed Mustafa. Menhecü’n-nakd ’inde’l-muhaddisîn neş’etuhu ve târîhuhû. Riyâd: Mektebetü’l-Kevser, 1990.
• Abdurrahman b. Ali İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. el-Mevzûât. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1966.
• Ahdeb, Haldun. Eseru ilmi usûli’l-hadis fi teşkili’l-akli’l-müslim. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2008.
• Ahmed b. Abdirrahmân es-Suvyân. Nahve menheci şer’iyyin fî telakki’l-ahbâr ve rivâyâtiha. Riyâd: Dâru’s-Selîm, 2000.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ahmed Naim. SahihSahîh-i Buhari Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1980.
• Aksu, Ali. “İfk Olayı Üzerine Bir Değerlendirme (Sebep ve Sonuçları Açısından)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VIII8/1 (2004), 1-21.
• Arslan, Ali. “Tarih ve Hadis İlimlerindeki Tenkit Usûlleri”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi I/2 (2014), 53-77.
• Aşıkkutlu, Emin. Hadiste Ricâl Tenkîdi. İstanbul: İFAV, 1997.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Gölcük, Şerafettin. “Esâtir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul, 1995.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr. el-Câmi‘ li Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbü’s-Sâmi‘. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1403.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdillah es-Surekî, ibrahim Hamdî el-Medenî. Medine: el-Mektebetü’l-’İlmiyye, 2002.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr. Kitabü’l-Fakih ve’l-mütefakkih. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1996.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr. el-Câmî’ li-ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmî’. thk. Mahmud Tahhan. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1983.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. İslâmi Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidinin Doğuşu. Ankara: OTTO, 2015.
• Hayrettin Karaman vd. Kur’an-ı Kerîm Açıklamalı Meali. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Hizmetli, Sabri. İslâm Tarihi: (Başlangıçtan İlk Dört Halife Devri Sonuna Kadar). Ankara: Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi, 1991.
• Itr, Nureddin. Menhecü’n-nakd fî ’ulumi’l-hadis. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1997.
• İbn Ebî Hâtim, Ebu Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Hacer el-Askalânî, Hâfız Ahmed b. Ali. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi nuhbeti’l-fiker. thk. Nûruddîn ’Itr. Dımaşk: Matba’atu’s-Sabâh, 2000.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebi Bekr Şemsuddîn. el-Menâru’I-munîf fi’s-Sahîhi ve’d-Daîf. thk. Abdulfettah Ebu Ğudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbû’ati’l-İslâmiyye, 1970.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ. Mukaddimetu İbni’s-Salâh ve mehasinü’l-ıstılâh. Dımeşk: Dârü’l-Fikr, 2015.
• İdlibî, Selahaddin b. Ahmed. Menhecu nakdi’l-metn inde ulemai’l-hadisi’n-nebevî. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1983.
• İsfahani, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak İsfahani Ebû Nuaym. Ma’rifetü’s-sahâbe. Riyad: Medarü’l-Vatan, 1998.
• İşseveroğlu, Gülsün. “Meslek Ahlakı”. ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources 3/1 (01 Mart 2001). http://www.isguc.org/?p=article&id=106&cilt=3&sayi=1&yil=2001
• Kâfiyeci, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Süleyman. el-Muhtasar fî ilmi’t-tarîh. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1990.
• Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. el-Furûk Envârü’l-burûk fi envâi’l-furûk. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1928.
• Kâsımî, Cemaleddin Muhammed b. Muhammed Saîd Cemaleddin. el-Cerh ve’t-ta’dil. Müessesetü’r-Risâle, 1979.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe. Keşfu’z-zünûn an esâmî’l-kitâbi ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Kaya, Halil. “Gazzâlî’de Haber ve Hadis Kavramları”. Hadis Tetkikleri Dergisi 14/2 (2016), 37-56.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida İmâdüddin İsmail b. Ömer. el-Baisü’l-hasîs şerhi ihtisâri ulumi’l-hadis. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kılıç, Deniz. “Haber Yapma Sürecinin Belirleyici Unsurları ve Basın Ahlakı”. Selçuk İletişim 3/4 (19 Kasım 2013), 142-151.
• Kılıç, Özgül. İletişimsel Bir Patoloji Olarak Yalan: Sosyal Medya ve Haber Siteleri Örneği (Erzurum: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019)
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Köktaş, Yavuz. “Hadîs Tariklerini Bir Arada Değerlendirmenin Faydaları Üzerine”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) II/1 (2002), 149-170.
• Kütükoğlu, Mübahat S. Tarih Araştırmalarında Usul. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1998.
• Langlois, V. Tarih Tetkiklerine Giriş. çev. Galip Ataç. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1937.
• Mehmet Ali Yargı, “Fıkıh Usulcülerine Göre Yaygın Olarak Nakledilmesi Gereken Haberler”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (2006)
• Muhammedî, Abdulkadir Mustafa Abdurrezzak. eş-Şâz ve’l-münker ve ziyâdetü’s-sika. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh. thk. M. Fuad Abdulbaki vd. Beyrût: Dar-u İhyâi’’t-Türâs, 1954.
• Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb. Sünen. thk. ‘Imadu’t-Tayyâr vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2010.
• Neşşâr, Ali Sâmi. Menahicü’l-bahs inde müfekkiri’l-İslâm. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1984.
• Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li-ma’rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr. thk. Muhammed ‘Osmân el-Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1985.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillah İbnü’l-Beyyî‘ Muhammed Hâkim. Ma‘rifet-ü ulûmi’l-hadîs. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1977.
• Nurseyf, Ahmed Muhammed. Min edebi’l-muhaddisîn fî’t-terbiye ve’t-ta’lim. Dübey [Dubai] : Dârü’l-Buhus li’d-Dirasati’l-İslâmiyye ve İhyai’t-Türâas, 2002.
• Özafşar, Mehmet Emin. “İslâm İlim Geleneğinde ‘Haber’ Mefhumu”. Diyanet (148)/ (2003), 10-13.
• Özsoy, Abdulvahap. Hicrî I. Yüzyıl Hadîs Tenkîd Kriterleri ve İlgili Rivâyetlerin Değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2011.
• Polat, Salahattin. “Ferd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/368-369. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1995.
• Polat, Salahattin. “Hadiste Metin Tenkidi I”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989), 113-130.
• Reşîd, İmâduddid. “Eser-u mustalahı’l-hadis fî hıfzı sakafeti’l-ümmeti’l-İslâmiyye”. Mecelletü’t-türâsi’l-Arabî 115 (2009).
• Reşîd, İmâduddid. Nazariyyetü nakdi’r-ricâl ve mekânetühâ fî davi’l-bahsi’l-İlmî. Dımaşk: 1999, 2009.
• Sabûnî, Ebû Muhammed Nuruddin Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr. Matüridiye akaidi = el-Bidaye fi usûli’d-din. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1982.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethü’l-muğis bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâki. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Sıddîqî, Muhammed Zübeyr. Hadîs Edebiyatı Tarihi Menşei, Tekâmülü, Husûsiyetleri ve Tenkîdi. çev. Yusuf Ziya Kavakçı. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1966.
• Suyûtî, Ebü’l-Fadl Celaluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr es-. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevâvî. thk. Muhammed Avvâme. Medine: Dâru’l-Yusr, 2016.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tekineş, Ayhan. “Hadis ve Tarih: Metodolojik bir Karşılaştırma”. Hadis Tetkikleri Dergisi II/2 (2004), 7-38.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Vüreykât, Abdülkerim. el-Vehm fi rivâyâti muhtelifi’l-emsâr. Riyad: Mektebetu Edvai’s-Selef, 2000.
• Yemânî, Abdurrahman b Yahyâ b Ali el-Muallimi. el-Envârü’l-kaşife limâ fî kitâbi edva ale’s-sünne mine’z-zülel ve’t-tadlil fî’l-mücâzefe. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi: Tarihî Süreç, Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Yüceer, Mustafa-Çakıir, Furkan. “Klasik ve Modern Dönemde Yalan Haberin Tespiti: Hadis Usûlü ve Doğrulama Platformları Özelinde Mukayeseli Bir Yaklaşım”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 4/1 (29 Haziran 2021), 171-193.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü Tarihine Giriş. İstanbul: Kutupyıldızı, 2004.