Haçlı Seferleri’nde Şeker ve Batı’ya Yolculuğu

Yıl 2022, , 888 - 912, 15.09.2022

Nadir Karakuş

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1115000

Öz

1095-1291 yılları arasına Haçlılar Çağı diyoruz ve bu süreç, düşmanlıklar yanında medeniyetlerin buluşması da olmuştur. İslâm medeniyeti hakkında çok fazla bir şey bilmeyen Haçlılar, ilk temaslarla şeker gibi yeni ve bilmedikleri lezzetlerle de karşılaşmışlardır. Suriye’de ele geçirdikleri şehirlerdeki şeker imalâthanelerini devralan Haçlılar, buradan ürettikleri şekeri kendileri tükettikleri gibi Avrupa’ya da ihraç ederek büyük paralar kazanmışlardır. Bu işten İtalyan tüccarlar yüklü paralar kazanırken, bal ile tatlandırma yapan Avrupalılar, yeni öğrendikleri şekeri oldukça beğenmişlerdir. Bundan sonra da gemilerle Batı’ya şeker taşınmaya başlanmış, sömürünün de ilk adımları atılmıştır. Akkâ, Sûr, Beyrut gibi limanlardan yüklenen şeker yüklü gemilere, 1191 yılı itibarıyla Kıbrıs Adası, 1310’da da Rodos gibi eski Bizans’ın şeker üretim merkezleri dâhil olmuştur. Bu işten de Venedikliler ve şövalye tarikatları zenginliklerini ikiye katlamışlardır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Haçlı Seferleri, Medeniyet, Şeker, Ticaret, Kölelik

SUGAR IN THE CRUSADES AND ITS JOURNEY TO THE WEST

Öz

We call the years 1095-1291 “The Age of Crusaders”, and this process was the meeting of civilizations as well as hostilities. The Crusaders, who did not know much about the Islamic civilization, started to get to know them with the first contacts. In the meantime, they began to meet new and unfamiliar flavors such as candy. The Crusaders, who took over the sugar factories in the cities they captured in Syria, started to export the sugar they produced from here to Europe as well as consuming them themselves. While Italian merchants started to earn a lot of money from this business, Europeans who sweetened with honey began to get used to this new product. After that, sugar began to be transported to the West by ships, and the first steps of exploitation began to be taken. Sugar production centers of the former Byzantine Empire, such as Cyprus Island in 1191 and Rhodes in 1310, were included in the ships loaded with sugar from ports such as Akkâ, Tyre, and Beirut. From this work, of course, the Venetians and the knightly orders started to increase their wealth.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Crusades, Civilization, Sugar, Trade, Slavery

Kaynakça

• Abu’l-Farac, Gregory. Abu’l-Farac Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK Basımevi, 1950.
• Abulafia, David. “Asia, Africa and Trade of Medieval Europe”. The Cambridge Economic History. ed. M. M. Postan-E. Miller. New York: Cambridge University Press, 1987.
• Ağır, Abdullah Mesut. Memlûklarda Ticaret. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2015.
• Ali es-Seyyid Ali. el-Kuds fi’l-Asri’l-Memlûkî. Kahire: y. y., 1986.
• Ali Mazaherî. Müslümanların Yaşayışları. çev. Bahriye Üçok. İstanbul: Varlık Yayınları, 1972.
• Asbridge, Thomas. Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Ashtor, Eliyahu. “Geç Ortaçağlarda Yakındoğu Şeker Endüstrisi”. çev. Abdulhalık Bakır vd. Ortaçağ Tarihi Metinlerine Dair Çeviriler-2. 761-769. Ankara: Bizim Böro Yayınları, 2008.
• Ashtor, Eliyahu. The Levant Trade in the Middle Ages. Princeton: Princeton Legacy Library, 1983.
• Barber, Malcolm. Haçlı Devletleri Tarihi. çev. Doğan Mert Demir. İstanbul: Kronik Yayınları, 2021.
• Barber, Malcolm. Yeni Şövalyelik, Tapınak Tarikatının Tarihi. çev. Berna Ülner. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2006.
• Barthold, V. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. nşr. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: TTK Yayınları, 1990.
• Basuğuy, Bedreddin. Haçlılar Karşısında İslâm’ın Sağlam Bir Kalesi, Eyyûbîler. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
• Becker, C. H. “Ahmim”. İslâm Ansiklopedisi. 1/223. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-Eşrâf. thk: Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
• Beydilli, Kemal. “Avrupa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/135-151. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Brundage, James A. “Crusade, Concept of”. ed. Joseph R. Strayer, Dictionary of the Middle Ages. 4/15-17. New York: Greenwood Press, 1989.
• Buhl, Fr. “Gavr”. İslâm Ansiklopedisi. 4/724. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Coureas, Nicholas. “Limassol”. Crusades an Ancyclopedia. 727. ed. Alan V. Murray. California: Santa Barbara, 2006.
• Coureas, Nicholas. “Western Merchants and the Ports of Cyprus up to 1291”. Cyprus and the Sea. 255-261. ed. Vassos Karageorghis-Demetrios Michaelides. Nicosia: University of Cyprus, 1995.
• Ebû Şâme. er-Ravzateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye. thk. İbrahim Zeybek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Ebü’l-Fidâ. Takvîmü’l-Büldân, Ebü’l-Fidâ Coğrafyası. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2017.
• Edgington, Susan B. “Hospital of St. John (Jerusalem)”. Crusades an Ancyclopedia. 605-606. ed. Alan V. Murray. California: Santa Barbara, 2006.
• Ferrand, G. “Les sultans de Kilwa”. Memorial Henri Basset. Nouvelles etudes Nord-Africaines et orientales. 1/239-245. Paris: Librairie orientaliste Paul Geuthner, 1928.
• Fischel, W. “The Spice Trade in Mamluk Egypt”. The Journal of the Economic and Social History of the Orient, 6 (1958), 157-174.
• Fleet, Kate. “Türk Ekonomisi, 1071-1453”. Türkiye Tarihi, Bizans’tan Türkiye’ye. 1/287-299. ed. Kate Fleet. çev. Ali Özdamar. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012.
• Fulcherius Carnotensis. Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127. çev. F. Rita Ryan. Konoxville: University of Tennessee Press, 1969.
• Gentilcore, David. Pomodoro! A History of the Tomato in Italy. New York: Columbia University Press, 2010.
• Gök, Halil İbrahim. Musul Atabeyliği: Zengiler (Musul Kolu 1146-1233). Ankara: TTK Yayınevi, 2013.
• Grousset, Rene. Bozkır İmparatorluğu, Atilla, Cengiz Han, Timur. çev. M. Reşat Uzmen. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1980.
• Gürkan, Emrah Safa. Sultan’ın Korsanları, Osmanlı Akdeniz’inde Gazâ, Yağma ve Esaret, 1500-1700. İstanbul: Kronik Yayınları, 2018.
• Hamilton, Bernard. “The Cistercians in the Crusader States”. One Yet Two: Monastic Tradition East and West. 405-422. ed. M. Basil Pennington. Kalamazoo, MI: Cistercian Studies Institute, 1976.
• Hasan İbrahim Hasan. Tarihu’d-Devleti’l-Fatımiyye fi’l-Mağrib ve Mısr ve Suriye ve Bilâdi’l-Arab. Mısır: y. y., 1981.
• Heaton, Herbert. Avrupa İktisat Tarihi. çev. M. Ali Kılıçbay-Osman Aydoğmuş. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2005.
• Heyd, William. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. çev. E. Ziya Karal. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Hıreysât, Muhammed Abdülkadir. “Belkâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/419-420. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Hiestand, Rudolf. “Die Herren von Sidon und die Thronfolgekrise des Jahres 1163 im Königreich Jerusalem”. Montjoie: Studies in Crusade History in Honour of Hans Eberhard Mayer. 77-90. ed. Benjamin Z. Kedar, Jonathan Riley Smith, and Rudolf Hiestand. Aldershot, UK: Variorum, 1997.
• Honigmann, E. “Rîhâ”. İslâm Ansiklopedisi . 9/739. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Huveyrî, Mahmûd M. Sahilu Şarki İfrîkiyye. Kahire: y. y., 1986.
• Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi. nşr. William Stubbs. London: Rolls Series, 1864.
• İbn Asâkir. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Battuta. Tuhfetü’n-Nüzzâr fî Garâib’l-Emsâr ve Acâibi’l-Esfâr. çev. A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• İbn Bibi. el-Evâmiru’l-Alâiyye: Selçuknâme. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İbn Cübeyr. Endülüs’ten Kutsal Topraklara. çev. İsmail Güler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2003.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Âdil Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1415.
• İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve Dîvânu Mübtede’ ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Âsirihim min Zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1985.
• İbn Havkal. Sûretü’l-Arz, X. Asırda İslâm Coğrafyası. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2014), 152;
• İbn Hurdazbih. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Leiden: E. J. Brill, 1889.
• İbn İyâs. Bedâyiü’z-Zühûr fî Vekâyiu’d-Duhûr, Memluk Devleti’nin Son Yılları Kansu Gavri ve Osmanlılar. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2018.
• İbn Manzûr. Muhtasaru Târîhi Dımaşk. thk. Ravhiyye en-Nahhâs. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1984.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. el-A’lâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. b. y., yy., ts.
• İbn Şeddâd, Bahâeddim. en-Nevâdiru’s-Sultâniyye fî Mehâsini’l-Yûsufiyye. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: Müessesetü’l-Hendâvî, 1994.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbn Vâsıl. Müferrücü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye, 1377/1957.
• İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-Talep fî Tarihi Haleb. thk. Süheyl Zekkar. b. y., Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Adîm. Zübdetü’l-Haleb fî Târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esir. el-Kâmil fi’t-Tarih. tsh. Muhammed Yusuf ed-Dekkâk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• İstahrî, Mesâlikü’l-Memâlik, Ülkelerin Yolları, çev. Murat Ağarı (İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2015.
• J. De Pablo- JC. Perez Mesa, “The Competitiveness of Spanish tomato export in the European Union”, Span J. Agric Res 2 (2004), 167-180.
• Joinville, Jean de. Bir Haçlının Hatıraları. çev. Cüneyt Kanat. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2014.
• Kalkaşendî. Subhu’l-A’şâ fî Sınaâti’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Ilmiyye, ts.
• Kâsım Abduh Kâsım. Asru Selâtîni’l-Memâlik. el-Haram: Ayn Sosyolojik ve İnsani Araştırmalar, 1988.
• Kazvînî, Zekeriyyâ. Âsârü’l-Bilâd. Beyrut: Dâru Sâdır. ts.
• Lamb, Harold. Demir Adamlar ve Azizler. çev. Gaye Yavuzcan. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2010.
• Lammens, H. “Beysân”. İslâm Ansiklopedisi. 2/588. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Lewicka, Paulina B. “Flavorings in Context: Spices and Herbs in Medieval Near East”. Rocznik Orientalistyczny, 64/1 (2001), 140-149.
• Lewis, Bernard. “Fatımîler ve Hindistan Yolu”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 11 (1950), 355-360.
• Lewis, Bernard. Haşişiler. çev. Ali Aktan. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1995.
• Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. çev. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2009.
• Lock, Peter. “Rhodes”. Crusades an Ancyclopedia. 1029-1131. ed. Alan V. Murray. California: Santa Barbara, 2006.
• Luttrell, Anthony T. “The Hospitallers of Rhodes: Perspectives, Problems, Possibilities”. Die Geistlichen Ritterorden Europas. 243-266. ed. Josef Fleckenstein-Manfred Hellmann. Sigmaringen: Thorbecke, 1980.
• Luttrell, Anthony. “The Hospitallers at Rhodes, 1306–1421”. A History of the Crusades, 3/278-339. ed. Kenneth M. Setton. Madison: University of Wisconsin Press, 1969–1989.
• Makrizî. el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtât ve’l-A’sâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418.
• Makrizî. es-Sülûk li Mağrifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• Makrizî. İttiazu’l-Hunefâ bi Ahbâri’l-Eimmeti’l-Fâtımiyyîn el-Hulefâ. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
• Montanari, Massimo. Food is Culture. New York: Columbia University Press, 2006.
• Montefiore, Simon Sebag. Bir Şehrin Biyografisi, Kudüs. çev. Cem Demirkan. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2016.
• Moreno, Martino Mario. “Sicilya’da Müslümanlar”, çev. A. Bakır-Aydın Çelik, Ortaçağ Tarihi Metinlerine Dair Çeviriler. 677-710. Ankara: Bizim Böro Yayınları, 2008.
• Mukaddesî. Ahsenü’t-Tekâsim, İslâm Coğrafyası. çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Nahas, Gabriel G. “Hashish in Islam 9th to 18th Century”. Colombia University College of Physicians and Surgeons, 9 (1982), 814-831.
• Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Ömerî, İbn Fadlullah. Mesâlikü’l-Ebsâr, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım. çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Peled, Anat. “The Local Sugar Industry in the Latin Kingdom”. Knights of the Holly Land: The Crusader Kingdom of Jerusalem. 251-257. ed. S. Rozenberg. Jerusalem: Rozenberg Publication, 1999.
• Pilcher, Jeffrey M. “Cultural Histories of Food”. The Oxford Handbook of Food History, ed. J. M. Pilcher (Oxford: Oxford University Press, 2012), 41-60;
• Poloner, J. Description of the Holly Land. London: y. y., 1894.
• Ponting, Clive. Dünya Tarihi. çev. Eşref Bengi Özbilen. İstanbul: Alfa yayınları, 2020.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Basımevi, 1986.
• Safedî. Nüzhetü’l-Mâlik ve’l-Mülûk fî Muhtasarı Sîreti men vellâ Mısr ve’l-Mülûk. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmurî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1424/2003.
• Selâm, Şafiî Mahmud Selâm. Ehlü’z-Zimme fî Mısr fi’l-Asreyn el-Fâtımî es-Sânî ve’l-Eyyûb. Kahire: y. y., 1982.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Sobernheim, M. “Barsbay”. İslâm Ansiklopedisi. 2/318. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Somerville, R. “Council of Clermont and the First Crusade”. Ateneo Salesiano, 20 (1976), 323-337.
• Streck, M. “Ehvâz”. İslâm Ansiklopedisi. 4/210. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Şeşen, Ramazan. Selahaddin Eyyûbî ve Devlet. İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
• Şeşen, Ramazan. Selahaddin Eyyûbî ve Devri. İstanbul: İSAR Vakfı Yayınları, 2000.
• Tahir el-Mervezî. Fusûl Havle’s-Sîn ve’t-Türk ve’l-Hind min Kitâbi Tabâii’l-Hayevân. nşr. V. Minorsky. London: y. y., 1942.
• Turan, Osman. “Keykubâd I”. İslâm Ansiklopedisi. 6/659. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. çev. Emily Atwater Babcock-A. C. Krey. New York: Colombia Universty Press, 1943.
• Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-Büldân. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1410/1990.
• Yunînî. Zeyl-u Mir’âti’z-Zamân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1992.
• Zehebî. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b. y., Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.