Strict Conditions for Testimony and Responsibilities of the Witness in Criminal Cases in Classic Fiqh Doctrine

Yıl 2022, , 1144 - 1164, 15.09.2022

Betül Acar

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1124391

Öz

Along the history, witnessing has been an indispensable tool of proof in law, some conditions have been necessary in terms of jurists in order to ensure justice and fairness for a long time. Various criteria have been sought about witnessing in the Islamic judicial procedure. In addition to these general criteria for witnessing, it is seen that there are some additional conditions and principles in criminal law in order to witness a crime and testify about a crime in court. Since criminal cases have more serious and irreversible consequences than the cases that fall under the scope of civil law today, the prophet and the rashid caliphs showed a more sensitive attitude in these cases, and the mujtahids, who took their words and practices as evidence, showed a meticulous approach to the validation of the testimonies in criminal cases. Their approach, on the one hand makes testimony difficult in criminal cases, on the other hand, it protects the individual by preventing him from being easily considered guilty and punished. In this article, it is aimed to determine the words and practices of the prophet and the rashid caliphs and the principles adopted in the classical doctrine on imposing strict conditions on testimony and some responsibilities on the witness in criminal cases. The examples obtained from the hadith sources were handled chronologically, and then the views of the four sects were conveyed in a comparative way by making use of some important books in the classical literature.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law, Fiqh Doctrine, Trial, Criminal Case, Testimony

Klasik Fıkıh Doktrininde Ceza Davalarında Şahitlikte Aranan Sıkı Şartlar ve Şahide Yüklenen Sorumluluklar

Öz

Şahitlik tarih boyunca hukukta vazgeçilmez bir ispat aracı olmuş, adalet ve hakkaniyetin sağlanması adına kabulü bazı şartlara tabi tutulmuştur. İslam yargılama usulünde şahitliğin edası ile ilgili aranan kriterlere ilaveten ceza hukuku özelinde bazı şartlar ve ilkeler belirlenmiştir. Ceza davaları, muâmelât davalarından daha ciddi ve geri dönülemez sonuçlar doğurduğundan Hz. Peygamber ve râşid halifeler bu davalarda daha hassas bir tutum sergilemiş, onların söz ve uygulamalarını delil alan müctehidler ceza davalarında yapılan şahitliklerin geçerli sayılabilmesi konusunda titiz bir yaklaşım ortaya koymuşlardır. Müctehidlerin ortaya koydukları bu yaklaşım bir taraftan ceza davalarında şahitliğe muâmelât davalarındaki şahitlikten daha sıkı şartlar getirip tanığa bazı sorumluluklar yüklerken, diğer taraftan bireyin kolayca suçlu addedilmesi ve cezalandırılmasının önünü tıkayarak onu korumaktadır. Bu makalede, ceza davalarında şahitlikte aranan sıkı şartlar ve şahide yüklenen bazı sorumluluklara ilişkin Hz. Peygamber ve râşid halifelerinin söz ve uygulamaları ile klasik doktrinde benimsenen yaklaşımın tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda hadis kaynaklarındaki örnekler kronolojik olarak aktarılmıştır, dört mezhebin görüşü klasik literatürdeki bazı önemli eserlerden faydalanılarak mukayeseli bir biçimde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fıkıh Doktrini, Yargılama, Ceza Davası, Şahitlik

Kaynakça

• Abdürrezzâk, İbn Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. Musannef. thk. Habiburrahman A'zami. 12 cilt. Beyrut: el-Meclisü'l-‘İlmi, 1983.
• Apaydın, H. Yunus. “Şahit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/278-283. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Bardakoğlu, Ali. “Had”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/547-551. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Başoğlu, Tuncay. “Tezkiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/77-79. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Behnesî, Ahmed Fethi. Nazariyyetü’l-isbât fi’l-fıkhi’l-cinâiyyi’l-İslâmî. Beyrut: Dârü’ş-şurûk, 5. Basım, 1409/1989.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. es- Sünenü’l-kübrâ. 10 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhü’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1423/2002.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullah. Nihâyetü'l-matlab fî dirâyeti'l-mezheb. 20 cilt. Beyrut: Dârü’l-Minhac, 1428/2007.
• Çetintaş, Recep. “İslam Ceza Hukukunda Hâkimin Şahide Şahitliği ile İlgili Telkinde Bulunması”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2021). 229-248.
• Çetintaş, Recep. İslâm Muhâkeme Hukukunda Şahitlikten Dönmenin Yargısal Sonuçları (Aile, Borçlar ve Ceza Hukuku). İstanbul: Asalet Yayınları, 2022.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Hâşiyetü'd-Desûkî ale’ş-şerhi’l-kebîr. 4 cilt. Kahire: Dâru İhyâi'l-Kütübi'l-‘Arabiyye, t.y.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk. Sünen-i Ebî Dâvûd. 7 cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1430/2009.
• Erbay, Celal. İslâm Ceza Muhâkemesi Hukukunda İspat Vasıtaları. İstanbul: İFAV Yayınları, 1999.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef. 16 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1425/2004.
• İbn Ebü’d-Dem, Ebû İshâk Şihâbüddîn İbrâhîm b. Abdillah. Edebü'l-kazâ. 2 cilt. Bağdad: Matbaatü’l-İrşad, 1404/1984.
• İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ Burhânüddîn İbrâhim b. Ali. Tebsıratü’l-hükkâm fî usûli’l-akzıye ve menâhici’l-ahkâm. 2 cilt. Riyad: Dârü ‘Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, t.y.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. et-Turuku’l-hükmiyye fi's-siyâseti’ş-şer‘iyye. Mekke: Dâru ‘Âlemi’l-Fevâid, t.y.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Muğni. 15 cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 1417/1997.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Kahire: Dârü’l-Meârif, t.y.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdülvâhid. Şerhu fethu’l-kadîr. 10 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre. 14 cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. thk. Ali Muhammed Muavviz. 10 cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-‘İlmiyye, 1418/1997.
• Muhammed İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Mısrî. Minehu’l-Celîl alâ Muhtasari’ş-Şeyh Halîl. 9 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1409/1989.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-u Müslim. Riyad: Daru Taybe, 1407/2006.
• Müttakî el-Hindî, Alî b. Hüsâmiddîn. Kenzü’l-‘ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef‘âl. 16 cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1405/1985.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. 12 cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2001/1421.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatü’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1423/2002.
• Râzî, Ebû Abdullah Zeynüddîn Muhammed b. Ebû Bekir. Muhtârü’s-Sıhâh. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1986.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 16 cilt. Suudi Arabistan: Vizâratü’ş-Şüûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkâf, t.y.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü'l-ʾEimme. el-Mebsût. 31 cilt. Beyrut: Darü’l-Ma‘rife, t.y.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr min esrâri münteka’l-ahbâr. 12 cilt. Riyad: Dârü İbni’l-Kayyim, 1426/2005.
• Ûdeh, Abdülkâdir. et-Teşrî‘u’l-cinâiyyi’l-İslâmî. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-kâtibi’l-‘Arabi, t.y.
• Yıldız, Kemal. İslâm Yargılama Hukukunda Şahitlik. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2005.
• Yiğit, Yaşar. “İslam Ceza Hukukunda Kadınların Şahitliği”, Marife 1/1 (2001). 77-94.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf. Nasbü’r-râye li-ehâdîsi’l-Hidâye. 5 cilt. Cidde: Dârü’l-kıble li’s-sekâfeti’l-İslâmiyye, Beyrut: Müessesetü'r-Reyyan, Mekke: el-Mektebetü'l-Mekkiyye, t.y.