Kur’an Tilavetinde ve Kıraat İlminde İşbâ‘

Yıl 2023, , 848 - 872, 15.09.2023

Emrullah Tuncel

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1295952

Öz

Kur’an-ı Kerim kıraati, her biri birbiriyle bağlantılı muhtelif kural ve becerilerin eşgüdümlü bir şekilde başarıyla uygulanmasını gerektiren bir özelliğe sahiptir. Bu uygulamaların amacı Kur’an-ı Kerim’i harflerin, medlerin ve gunnelerin hakkını vererek her türlü ifrat ve tefritten uzak bir şekilde okuyabilmektir. Bunu elde edebilmenin yolu, her bir uygulamanın ölçüsünü hem kitabî hem de şifahî olarak bilmek ve kıraati bu bilgiyle mütenasip bir şekilde icra edebilmektir. İcra esnasında okuyuşun sıhhatini belirleyen temel ölçüt ise harflerin, harekelerin, kelimelerin, uzatma ve tutma ölçülerinin olması gerektiği kadar yapılması ve bu konuda her türlü eksiklik veya fazlalıktan kaçınılmasıdır ki, bu noktada okuyucunun farkındalığını artıracak merkezî kavram İşbâ‘dır. Zira bir şeyi doyurmak ve tam yapmak (itmâm) anlamlarını ihtiva eden işbâ‘ kavramı kıraat ilminin önemli kavramlarındandır. Bu çalışmada işbâ‘ kavramının ve onun ilgili olduğu konu, kavram ve uygulamaların neler olduğu üzerinde durulacak; bu kavram üzerinden oluşturulacak farkındalığın günümüzün kıraat/tilavet uygulamalarına olumlu yansımalarının nasıl olabileceği tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur'an-ı Kerim, Kıraat, Tilavet, İşbâ', Med, İtmâm

Ishbaa in the Qur’an Recitation and the Science of Qira’at

Öz

Recitation of the Qur’an has a characteristic that requires coordinatively applying different rules and skills in a successful way, which are related to each other. The purpose of these applications is to be able to read the Qur’an without all kinds of excess and understatement by correctly pronouncing the letters, madds and ghunnahs. The way to achieve this is to know the measure of each practice both academically and orally and to perform the recitation according to this knowledge. The basic criterion during the recitation which determines the health of the performance is to make the letters, harakahs, words, and the measure of lengthening and holding as much as they should be and to avoid any deficiency and excess in this regard. In this point, the main concept that will increase the awareness of the reader is ishbaa. Ishbaa, satiating something and making it complete (itmam) and is one of the pivot concepts of the science of qira’at. In this study, the concept of ishbaa and its related subjects, concepts, and practices will be emphasized since it is related and leads to mispronunciation when it is not fully performed. It will be discussed how the awareness that will be formed through this concept can have positive reflections on today's qira’at/recitation practices.

Anahtar Kelimeler

Qur'an Al-Kareem, Qiraat, Recitation, Ishbaa (Satiation), Madd, İtmam (Completion)

Kaynakça

• ‘Abd, Feryâl Zekeriyyâ. el-Mîzân fî ahkâmi tecvîdi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru’l-Îmân, 1433.
• ‘Abd, Mahmûd b. Muhammed Abdülmün‘im b. Abdisselâm b. Muhammed. er-Ravzatü’n-nediyye şerhu metni’l-Cezeriyye. tsh. es-Sâdât es-Seyyid Mansûr Ahmed. Kāhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1422/2001.
• Abdülfettâh el-Kâdî, Abdülğanî b. Muhammed. el-Vâfî fî şerhi’ş-Şâtıbiyye fi’l-kırâ’âti’s-seb‘a. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî, 1412/1992.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Hamîd b. Abdülfettâh el-Pâlûvî, Hayatı, İlmi Şahsiyeti, Eserleri ve Zübdetü’l-İrfan Adlı Eserinin Metodolojik Tanıtımı ve Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Kıraat İlmi Eğitim-Öğretiminde Med Mertebeleri ve Ölçüleri Bağlamında Oluşan Ekoller”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2018), 15-50.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Tecvîd-i Mâhir. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019.
• ALITKAAN, alitkaan.com. “اللحن وأقسامه” Erişim 4 Mayıs 2023. https://alitkaan.com
• ‘Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. thk. Eymen Sâlih Şa‘bân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1420/2000.
• Birgivî, Muhammed b. Pir Ali. ed-Dürrü’l-yetîm. İzmir: Hafız Nuri Efendi Matbaası, 1301/1885.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Kāsım eş-Şemmâî er-Rifâî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Dabbâ‘, Nûruddîn Ali b. Muhammed b. Hasen. el-İdâ’e fî beyâni usûli’l-kırâ’e. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1420/1999.
• Dânî, Ebû ‘Amr Osmân b. Sa‘îd b. Osmân. Câmi‘u’l-beyân fi’l-kırâ’âti’s-seb‘a. İmârât: Câmiatü’ş-Şârika, 1428/2007.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. et-Tahdîd fi’l-itkân ve’t-tecvîd. thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed. Bağdat: Mektebetü Dâri’l-Enbâr, 1407/1988.
• Dânî, Ebû ‘Amr Osmân b. Sa‘îd b. Osmân. et-Teysîr fi’l-kırâ’âti’s-seb‘a. thk. Halef Hamûd Sâlim eş-Şeğdelî. el-Memleketü’l-‘Arabiyyetü’s-Suûdiyye: Dâru’l-Endelüs, 1436/2015.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara, 1978.
• Devserî, İbrahim b. Saîd. Muhtasaru’l-‘ibârât li-mu‘cemi mustalahâti’l-kırâ’ât. Riyâd: Dâru’l-Hadâra, 1429.
• Dimyâtî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî el-Bennâ. İthâfu füzalâi’l-beşer fi’l-kırâ’âti’l-erba‘ate ‘aşer. thk. Enes Mihra. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Ebû Bekr İbnü’l-Cezerî, Şihâbüddîn Ahmed. el-Havâşi’l-müfhime fî şerhi’l-Mukaddime. Mısır, 1891.
• Erdem, Sargon. “Âmin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/62. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Eskicizâde, Seyyid Ali b. Hüseyin. Tercüme-i Dürr-i Yetîm. İzmir: Hafız Nuri Efendi Matbaası, 1301/1885.
• Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.
• Hamed, Abdullâh. el-Kifâye fi’t- tefsir bi’l-me’sûr ve’d-dirâye. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1438/2017.
• Hemedânî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed b. Hâleveyh b. Hamdân en-Nahvî. el-Hücce fi’l-kırâ’âti’s-seb‘a. thk. Abdül‘âl Sâlim Mekrem. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1401/1981.
• Hemedânî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed b. Hâleveyh b. Hamdân en-Nahvî. İ‘râbü’l-kırâ’âti’s-seb‘a ve ‘ilelühâ. Kāhire: Mektebetü’l-Hancî, 1413/1992.
• Hemedânî, Ebü’l-‘Alâ’ Hasen b. Ahmed b. Hasen el-Attâr. Kitâbü’t-Temhîd fî ma‘rifeti’t-tecvîd. thk. Gānim Kaddûrî el-Hamed. Ammân: Dâru ‘Ammâr, 1420/2000.
• Hımsî, Muhammed Hasan. el-Muhtasaru’l-müfîd fî ahkâmi’t-tecvîd/Tefsîr ve beyân müfredâti’l-Kur’ân ‘alâ mushafi’l-kırâ’âti ve’t-tecvîd. Beyrut: Müessesetü’l-Îmân, 1433.
• Hüdâyî, Hamza. Tecvîd-i Edâiyye. İzmir: Hafız Nuri Efendi Matbaası, 1301/1885.
• Hüzelî, Ebü’l-Kâsım Yûsuf b. Ali b. Cübâre. el-Kâmil fi’l-kırâ’ât ve’l-erba‘îne’z-zâidete aleyhâ. thk. Cemâl b. es-Seyyid b. Rufâ‘î. Kâhire: Müessesetü Semâ, 1428/2007.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-Kitâb. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvız. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1988.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâ’ât ve’l-îzâh ‘anhâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Ebî Meryem, Ebû Abdillâh Fahruddîn Nasr b. Alî b. Muhammed eş-Şîrâzî el-Fesevî. el-Mûdah fî vücûhi’l-kırâ’ât ve ‘ilelihâ. thk. Ömer Hamdân el-Kübeysî. Cidde, 1414/1993.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif. ts.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî. Kitâbü’s-Seb‘a fi’l-kırâ’ât. thk. Şevkî Dayf. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 1980.
• İbn Necâh, Ebû Dâvûd Süleymân. Muhtasaru’t-tebyîn li-hicâ’i’t-tenzîl. Medine, 1423/2002.
• İbn Zencele, Abdurrahmân b. Muhammed Ebû Zür‘a. Hüccetü’l-kırâ’â. thk. Sa‘îd el-Afgânî. Beyrut: Dâru’r-Risâle, 1404/1984.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali Ali b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr. thk. Ali Muhammed Dabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali Ali b. Yûsuf. et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. thk. Gânim Kaddûrî Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbnü’t-Tahhân, Ebü’l-Asbağ (Ebû Humeyd) Abdülazîz b. Alî b. Muhammed el-İşbîlî es-Sümâtî. Mürşidü’l-kâri’ ilâ tahkîki me‘âlimi’l-mekâri’. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Kâhire: Mektebetü’t-Tâbiîn, 2007.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. el-Leâliü’s-seniyye şerhu’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye (Hidâyetü’l-mürîd ilâ şürûhi Metni İbni’l-Cezerî fi’t-tecvîd içinde). thk. Abdürrahîm et-Tarhûnî. Kâhire: Dâru’l-Hadîs li’n-Neşr, 2008.
• Kılıç, Mustafa. Kur’an Tilavetinde Usul ve Esaslar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2022.
• Kureş, Cemâl b. İbrâhîm. Dirâsâtü’l-mehâric ve’s-sıfât. Mısır: Mektebetü Tâlibi’l-‘İlim, 1433/2002.
• Kurtubî, Abdülvehhâb b. Muhammed. el-Mûdıh fi’t-tecvîd. thk. Gānim Kaddûrî el-Hamed. Ammân: Dâru Ammâr, 1421/2000.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Atfîş. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Mağnisî, Ahmed b. Muhammed. Tercüme-i Cezerî. İzmir: Hafız Nuri Efendi Matbaası, 1301/1885.
• Makdisî, Ebü’l-Kāsım Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. İbrâzü’l-me‘ânî min Hırzi’l-emânî fi’l-kırâ’âti’s-seb‘a. thk. İbrahim Atve İvaz. Kâhire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1982.
• Mâlekī, Abdülvâhid b. Muhammed b. Ali b. Ebi’s-Sedâd. ed-Dürrü’n-nesîr ve’l-‘azbü’n-nemîr. thk. Ahmed el-Mukrî. Cidde: Dâru’l-Fünûn, 1411/1990.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed b. Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. er-Riâye li-tecvîdi’l-kırâ’e ve tahkîki lafzi’t-tilâve. nşr. Ahmed Hasan Ferhât. Ürdün: Dâru Ammâr, 1996.
• Mersafî, Abdülfettâh b. es-Seyyid ‘Acemî. Hidâyetü’l-kârî ilâ tecvidi kelâmi’l-bârî. Medine: Mektebetü Tayyibe, ts.
• Mes’ûl, Abdülalî. Mu‘cemü mustalahâti ‘ilmi’l-kırâ’âti’l-Kur’âniyye. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 1428/2007.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-İrşâdâtü’l-celiyye. Kâhire, 1379/1971.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Kırâ’ât ve eseruhâ fî ‘ulûmi’l-‘arabiyye. Kâhire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1404/1984.
• Murâdî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Hasan b. Kâsım b. Abdillâh b. Ali. el-Müfîd fî şerhi ‘Umdeti’l-mecîd fi’n-nazmi ve’t-tecvîd. thk. Cemâl es-Seyyid Rufâ‘î. Kâhire: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. El-Haccâc, el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kâhire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Müs‘adî, Ömer b. İbrâhîm b. Ali. el-Fevâidü’l-müs‘adiyye fî halli’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. thk. Cemâl es-Seyyid Rifâ‘î. Mısır: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 2005.
• Nasr, Atiyye Kâbil. Gâyetü’l-mürîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. y.y., 1414/1994.
• Neşşâr, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Kâsım b. Muhammed. el-Büdûru’z-zâhire fi’l-kırâ’âti’l-‘aşri’l-mütevâtire. thk. Ahmed Îsâ Ma‘sarâvî. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 1432/2011.
• Nisâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-A‘rec. Garâibü’l-Kur’ân ve regāibü’l-furkân. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1416.
• Nüveyrî, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Muhammed. Şerhu Tayyibeti’n-Neşr fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• Râfi‘î, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm Muhammed b. Abdilkerîm el-Kazvînî. el-‘Azîz şerhi’l-Vecîz/Fethu’l-‘azîz fî şerhi’l-Vecîz. thk. Ali Muhammed ‘Avad – Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1417/1997.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-Gayb/et-Tefsîru’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Safâkusî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Sâlim. Tenbîhü’l-ğâfilîn ve irşâdü’l-câhilîn. b.y.: Müessesâtü Abdülkerîm b. Abdillâh, ts.
• Sa‘îdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ca‘fer. “Kitâbü’t-tenbîh ‘ale’l-lahni’l-celiyyi ve’l-lahni’l-hafiyy”. thk. Gānim Kaddûrî el-Hamed. Mecelletü’l-Mücemme‘i’l-‘İlmî el-‘İrâkî 36/2 (1985), 240-287.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Ali b. Muhammed b. Abdissamed. Cemâlü’l-kurrâ’ ve kemâlü’l-ikrâ’. thk. Mervân el-‘Atıyye - Muhsin Harâbe. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1418/1998.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. el-Câmi‘u’s-sahîh (Sünen). nşr. İbrahim Atve. b.y.: y.y., ts.