Câhiliye Dönemi Şairlerinden Antere b. Şeddâd’ın Hayatı ve Edebi Kişiliği

Yıl 2021, , 37 - 64, 15.03.2021

Muharrem Ertaş

https://doi.org/10.51702/esoguifd.765854

Öz

Antere, Necd bölgesinde yaşamış Abs kabilesine mensup, kahramanlığı ve azmi sayesinde kölelikten kurtuluşu, erdemli yaşamı ve amcasının kızı Able’ye olan platonik aşkıyla meşhur olmuş, günümüzde de tüm Arap coğrafyasında tanınan, muallaka sahibi Câhiliye dönemi şairidir. Antere hakkında bilgiler içeren ilk kaynaklar hicri üçüncü asra aittir. Antere’nin hayatıyla ve edebi yönüyle ilgili bilgilere edebiyat kitapları, dilbilgisi eserleri, sözlükler, tarih ve coğrafya kaynaklarında rastlamak mümkündür. Annesinin köle olmasından dolayı zamanın cari adetlerine göre kendisi de köle kabul edilen Antere ancak babasını, amcasını, sevgilisi Able’yi ve kabile halkını düşmanların esaretinden kurtardıktan sonra özgürlüğüne kavuşabilmiştir. Antere kabilesi Abs ile kardeş kabile Zübyân arasında Dâhis ve Gabrâ ve 40 yıl süren savaşlarda gösterdiği kahramanlıklarla ve söylediği hamasî ve nesîb türü şiirleriyle süvari bir şair ve platonik âşık olarak Arap kabileleri arasında adını duyurmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cahiliye şiiri, Antere, Kahramanlık, kölelikten kurtuluş,, Able.

A Pre-Islamic Age of Ignorance Poet: Anther b. Shaddad and his Literary Personality

Öz

Antere is a member of the Abs tribe who lived in the Necd region, famous for his heroism, determination and his liberation from slavery, his virtuous life, and his platonic love for his uncle daughter Able and he is a famous poet and Muallaqa owner and who is known all over the Arabic countries today. The first sources containing information about Antere belong to the third century of Hijri. It is possible to find information about Antere's life and literary aspect in literature books, grammar works, dictionaries, and sources of history and geography. His mother was a slave, according to the current customs of the time, Antere who was also considered a slave. He was able to get his freedom only after saving his father, uncle, his love Able and the tribal people from captivity. Antere has become famous as a cavalry and platonic lover poet among the Arab tribes with his heroism demonstrated in Dâhis and Gabrâ wars occurred due to horses and lasted 40 years between his tribe Abs and his brother tribe Zubian.

Anahtar Kelimeler

Ignorance age poetry,, Anther,, Heroism,, Liberation from slavery,, Able.

Kaynakça

• “Abdullah b. Saad el-Uveymiri er-Raşidî”. Erişim: 10 Eylül 2016. http://www.alriyadh.com/62524.
• A‘lem eş-Şentemerî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Süleymân b. Îsâ. Eş‘âru’ş-şuʿarâʾi’s-sitteti’l-Câhiliyyîn. Şerh ve Ta‘lik: Muḥammed Abdülmün‘im Hafâcî. 2 cilt. Mısır: Multezimu’t-Tab’ı ve’n-Neşr, Abdulhamid Ahmed Hanefî, 3. Basım, 1963.
• Abdülkādir Bağdâdî, Ömer b. Bâyezîd. Ḫizânetü’l-edeb ve Lubbu lubâbi Lisâni’l-Arab. Thk. Abdusselâm Muḥammed Hârun. 13 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 4. Basım, 1997.
• Alûsî, Mahmûd Şükrȋ, Bulûğu’l-ereb fi ma‘rifeti ahvali’l-Arab, 2 cilt. Kahire: Dâru’l-kitabi’l-Mısri, ts.
• Âmidî, Ebü’l-Kasım el-Hasen b. Bişr b. Yahyâ. el-Mü'telif ve'l- muḫtelif fi esmâî’ş-şu‘arâi ve künâhüm ve elkâbihim ve ensâbihim ve ba‘ḍı şi‘rihim. Tsh. ve Ta’lik: Fritz Krenkow. Beyrut: Dâru’l-ciyl, 1991.
• Annânȋ, Muḥammed. Divânu Antere b. Şeddâd el-Absî. B.y.: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, 1339/1911.
• Arvas, Abdulselam. “Yazılı-Sözlü Gelenek İlişkisi ve Bir Fıkra Hakkında Düşünceler”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3/1 ( 2012), 112.
• Asmaî, Ebû Saîd Abdülmelik b. Kureyb. Fuhûletü’ş-şuʿarâʾ. Thk. Charles C. Torrey. B.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedȋd, 1971.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ. el-Mākasıdü’n-nahviyye fî şerhi şevâhidi şurûhi’l-Elfiyye el-Meşhur bi “şerhi’ş-Şevâhidü’l-kübrâ”. 4 cilt. Thk. Ali Muḥammed Fahir vd. Kahire: Daru’s-Selam, 2010.
• Batalyevsî, Âsım b. Eyyûb. Şerhu’l-eş‘âri’s-sitteti’l-Câhiliyye. 1.cilt Thk. Nâsîf Süleyman Avvad. Gözden geçiren: Lütfȋ et-Tûmȋ. 2. Cilt thk. Lütfȋ et-Tûmȋ. 2 cilt. Beyrut: el-Ma‘hedü’l-Almani li’l- Ebhâṣi’ş-Şarkiyye, 2008.
• Blachère, R. , Tülücü, Süleyman. "'Antere". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0 / 33 (Aralık 2011), 211-219.
• Brockelmann, Carl. Târihu’l-Edebi’l-Arabi. Trc. Abdulhalim en-Neccar. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mârife, 5. Basım,1959.
• Bulut, Ali. “Câhiliye Şiirinde Bazı Dinî Motifler”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18-19 (2005), 213-235.
• Bustani, Butros. Udebâu’l Arab fi’l-Câhiliyyeti ve Sadri’l-İslâm. Kahire: Müessetü Hindâvi, 2014.
• Câḥiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî. el-Beyân ve’t-Tebyîn. thk. Abdüsselâm Muḥammed Hârun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 7. Basım,1998.
• Câḥiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî. el-Mehâsinu ve’l-Eẓdâd. Kahire: Mektebetu’l-Ḫancȋ, 2. Basım, 1994.
• Cebûri, Kamil Süleyman. Mu’cemü’ş-Şuarâ’ mine’l-Asri’l-Câhili. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Kapı yayınları, 2. Basım, 2011.
• Çöğenli, M. Sadi. “Cemheretü eş‘âri’l-Arab”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/324-325. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Divânu Anter. Beyrut: Matbaatu’l-Adab, 1893.
• Divânu Antere b. Şeddâd. Şerh: Hamdu Tammas. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2004.
• Divânu Anteretu’l-Absî ev Antere b. Şeddâd. Şerh ve takdim Ömer Faruk et-Tabba‘. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ts.
• Durmuş, İsmâîl. “Şiir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39/144-154. İstanbul: TDV yayınları, 2010.
• Durmuş. İsmâîl. “İktitâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/58-59. İstanbul: TDV yayınları, 2000.
• Ebû Alî el-Merzûkī, Ahmed b. Muḥammed b. el-Hasen. Şerhu Divani'l-Hamâse. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ciyl, 1991.
• Ebû Gālib İbn Meymûn, Muḥammed b. el- Mübârek b. Muḥammed. Müntehe’ṭ-ṭaleb min eşʿâri’l-Arab. 9 cilt. Thk. ve şerh: Muḥammed Nebȋl Tarifȋ. Beyrut: Daru Sâdır, 1999.
• Ebû Hilâl Askerî, el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Dîvânü'l-Meânî. Şerh, Zabt ve Nass Ahmed Hasan Besec. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Ebû Nâcî, Mahmud Hasan. Şu‘arâu’l-‘Arab el-Fursân fi’l-Câhiliyyeti ve İslâm. Beyrut: Müessesetü ‘ulûmi’l-Kur’an, 1984.
• Ebû Ubeyd el-Bekrî, Abdullāh b. Abdilazîz b. Muḥammed b. Eyyûb b. Amr el-Endelüsî. Muʿcem me’staʿcem min esmâʾi’l-bilâd ve’l-mevâżıʿ (mevâḳıʿ). Thk. Mustafa es-Sakka. Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 1945.
• Ebû Zeyd el-Kureşî, Muḥammed b. Ebi’l-Hattâb. Cemheretü eşʿâri’l-Arab fi'l-Câhiliyyeti ve'l-İslâm. Thk. Ali Muḥammed el-Becâvȋ. Giza: Nehdatu Mısr, 1981.
• Göçemen, Yakup. "‘Antere b. Şeddâd’ın Şiirlerinde Tasvir". Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 / 4 (Aralık 2016), 69-98.
• Göçemen, Yakup. “‘Antere b. Şeddâd’ın Hayatı ve Şiirlerinde Hamâset Teması”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi = Journal of Social Sciences 5/10 (Aralık 2015), 46-80
• Güler, Muhammed İkbâl, Kıssa-i Anter (1. Cilt / h.1145) [İnceleme-Metin-Sözlük]. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2019.
• Halebî, Muḥammed Bedruddîn ebȋ Firâs. Nihâyetu’l-Ereb min Şerhi Muallakâti’l-Arab. Mısır: Matbaatü’s-Saade, 1906.
• Hatîb et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muḥammed. Şerh-u Divanı Antere. Der. Mecîd Tarrâd. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabȋ, 1992.
• Hatîb et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muḥammed. Şerḥu’l-ḳaṣâʾidi(Muʿallaḳāti)’l-’aşr. Kahire: İdaretu’t-Tıbaati’l-Münȋriyye, 1352/1933.
• Hitti, K. Philip. Siyasî ve Kültürel İslâm Târihi. 4 cilt. İstanbul: M.Ü. İlahîyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muḥammed b. Habîb el-Kurtubî el-Endelüsî. el-ʿİḳdü’l-ferîd, 9 cilt. Thk. Mufid Muḥammed Kamiha. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Hasan el-Ezdi el-Basri. el-İştiḳāḳ. Thk. Abdusselâm Muḥammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Ciyl, 1991.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muḥammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtü'l-A'yân ve Enbâu Ebnâi'z-Zemân. 8 cilt. Thk. İhsân 'Abbâs. Beyrut: Daru Sâdır, 1994.
• İbn Hazm, Muḥammed Ali b. Ahmed b. Said. Cemheretü Ensâbi'l-'Arab. Thk. Abdüsselâm Muḥammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Meârif, 5. Basım, 1982.
• İbn Kuteybe, Ebû Muḥammed Abdullāh b. Müslim ed-Dîneverî. el-Meʿâni’l-kebîr fî ebyâti’l-meʿânî. Tsh. F.Krenkow. Beyrut: Daru’n-Nehdati’l-Hadise, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muḥammed Abdullāh b. Müslim ed-Dîneverî. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ. Thk. Ahmed Muḥammed Şakir. Kahire: Dâru’l-Maarif, 1958.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muḥammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Reşîḳ, Ebû Alî el-Hasen. el-ʿUmde fi sınaati’ş-Şi‘r ve naḳdih, 2 cilt. Thk. Abdulvahid Şa’lan en-Nebevi. Kahire: Mektebetu’l-Ḫancȋ, 2000.
• İbn Sellâm, Ebû Abdillâh Muḥammed b. Ubeydillâh b. Sâlim el-Cumahî el-Basrî. Tabaḳâtü fuhûli’ş-şu‘arâ, 2. Cilt. şerh: Mahmud Muḥammed Şakir. Cidde/Kahire: Dâru’l-Medeni, ts.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Kāsım b. Muḥammed. Şerḥu’l-Ḳaṣâʾidi’s-sebʿi’ṭ-ṭıvâli’l-Câhiliyyât.Thk. Abdusselâm Hârun. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1993.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muḥammed b. Sâib b. Bişr. Cemheretü’n-neseb. 3 cilt. Thk. Mahmûd Firdevsi’l-Aẓȋm, Şâm: Dâru’l-Yaḳazati’l-Arabiyye, 2. Basım, 1986.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muḥammed b. Sâib b. Bişr. Nesebü’l-ḫayl fi’l-Câhiliyye ve’l-İslâm ve aḫbârühâ. Thk. Nuri Hammûd el-Kaysȋ & Hâtem Sâlih ed-Dâmin. Bağdat: Matbaatu Mecmei l-İlmiyyi’l-Irakȋ, 1985.
• İbnü’l-Mu‘tez, Ebü’l-Abbâs Abdullāh b. Muḥammed el-Mu‘tez Billâh b. Ca‘fer el-Mütevekkil Alellāh el-Abbâsî. el-Bedi‘, Nşr. Ignatius Kratchkovsky. Beyrut: Dâru’l-Mesira, 3. Basım, 1982.
• İbnü’ş-Şecerî, Ebü’s-Saâdât Ziyâüddîn Hibetullah b. Alî b. Muḥammed b. Hazma el-Hâşimî el-Alevî el-Hasenî el-Bağdâdȋ. el-Ḥamâsetü’ş-Şeceriyye. thk. Abdulmuȋn el-Meluhȋ-Esma el-Hımsȋ. Şam: Menşûrâtu Vizâratu’s-Sekafe, 1970.
• İbnü’ş-Şecerî, Ebü’s-Saâdât Ziyâüddîn Hibetullah b. Alî b. Muḥammed b. Hazma el-Hâşimî el-Alevî el-Hasenî el-Bağdâdȋ. el-Emâlî. Thk. Mahmud Muḥammed et-Tanah. 3 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1992.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn b. Muḥammed b. Ahmed el-Kureşî. el-Eġānî. 24 cilt. Kahire: el-Heyetu’l-Mısriyye, 2. Basım, 1952-1994.
• İslâm, İbrahim. Divânu Antere b. Şeddâd. b.y.: Farus li’n-Neşri ve’t-Tevzi‘, 2014.
• İzzüddîn İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Alî b. Muḥammed b. Muḥammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîħ, 11 cilt. Thk. Ebû’l-fida Abdullah el-Kadı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Ḳalkaşendȋ, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Nihâyetü’l-ereb fî maʿrifeti ensâbi (ḳabâʾili)’l-Arab. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Lübnânȋ, 2. Basım, 1991.
• La‘bûn, Fevvâz b. Abdilazîz, “Siretü Antere b. Şeddad beyne’l-vakı‘ ve’l-mütehayye”, Mecelletu CâmiatuTaybe li’l-Adâb ve’l’ulûmi’l-İnsaniyye, 20 (1441), 46-91.
• Ma‘mer b. Müsennâ, Ebû Ubeyde et-Teymî. Mecâzü’l-Ḳurʾân, 2 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, ts.
• Mehmed Fehmî, Târîh-i Edebiyatı Arabiyye, İstanbul: Matabaay-ı Âmire, 1917.
• Mevlevȋ, Muḥammed Saȋd, Divânu Antere. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1970.
• Meydânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Muḥammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Mecmaʿu’l-ems̱âl. Nşr. Muḥammed Muhyiddin 'Abdulhamîd. 2 cilt. Beyrut: Mektebetu’s-Sünneti’l-Muḥammediyye, 1955.
• Mufaḍḍal b. Seleme, Ebû Talib, el-Fâḫir (fi’l-ems̱âl). Thk. Abdulalȋm et-Tahavî. Kahire: el-Heyetu’l-Mısriyyetu’l-Ammetu li’l-Kitab, 1974.
• Muğanniye, Ahmed. Târiḫu’l-Arabi’l-Kadîm, Beyrut: Daru’s-Safve, 1994.
• Muḥammed b. Habîb, Ebû Ca‘fer b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî. el-Muḥabber. Thk. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: Dâru’l-Afaki’l-Cedide, ts.
• Muḥammed b. Habîb. Ebû Ca‘fer b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî. Esmâʾü’l-muġtâlîn mine’l-eşrâf fi’l-Câhiliyye ve’l-İslâm ve esmâʾü men ḳutile mine’ş-şuʿarâʾ ve Zeyluhu Küna’ş-şuʿarâʾ ve men ġalebet künyetühû ʿalâ ismih. Thk. Seyyid Kesrevȋ Hasen. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Râfiî‘, Mustafa Sâdık. Târîḫu Âdâbi’l-Arab. 3 cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye. 2000.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muḥammed b. İsmâîl. el-Münteḥal. İskenderiye: el-Matbaatu’t-Ticâriyye, 1901.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. Thk. Abdusselâm Muḥammed Hârun. 5 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḫancȋ, 3. Basım, 1988.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Hudayrî. Şerḥu şevâhidi’l- Muġnî. Thk. Muḥammed Mahmud. B.y.: Lecnetu’t-Türasi’l-Arabȋ, 1966.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Hudayrî. el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa ve Envaiha. 2 cilt. Şerh edenler: Muḥammed Ahmed Câdelmevlâ Bek vd. Beyrut: Menşurâtu Mektebeti’ l-‘Aṣriyye, 3. Basım, 1986.
• Şelebî, Abdülmün‘im Abdurraûf. Şerhu Divani Antere b. Şeddâd. Kahire: el-Mektebetu’t-Ticariyyeti’l-Kubra, ts.
• Şeybânî, Ebû Amr İshâk b. Mirâr. Şerhu’l-Muallakâti’t-Tisa‘. Thk. ve şerh: Abdu’l-Mecid Hemmu. Beyrut: Müessesetü’l-’Alâ li’l-Matbuât, 2001.
• Şeyho, Luvis, en-Nasrâniyye ve âdâbuha beyne Arab el-Câhiliyye. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 2. Basım, 1989.
• Şeyho, Luvis. Şuarâu’n-Nasrâniyye. 6 cilt. Beyrut: Matbaatu Âbai’l-Murselȋn, 1890.
• Tülü, Ali. Mahmud Muḥammed Şakir ve Câhiliye Şiiri Hakkındaki Düşünceleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Tülücü, Süleyman. "Mu‘allakāt Ve Şairleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi - I". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0 / 23 (Eylül 2005), 1-70 .
• Tülücü, Süleyman. “Mu‘allaka şairlerinden Antere”. Ekev Akademi Dergisi. 1/4 (Mayıs 1999), 15-22.
• Üsâme b. Münḳız, Ebü’l-Hâris (Ebü’l-Muzaffer) Müeyyidüddevle Necmüddîn Üsâme b. Mürşid b. Alî b. Mukalled b. Nasr. Kitâbü Lübâbi’l-âdâb, Mısır: Dâru’l-Ciyl Li’t-Tıbaa, 1987.
• Ya‘kūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târih, 2 cilt. Thk. Abdulemȋr Mehna. Beyrut: Şeriketu’l-Alemi, 2010.
• Zebîdî, Muḥammed el-Murtazâ b. Muḥammed b. Muḥammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. 40 cilt. (|Abdussettar Ahmed Ferrac’den başlamak üzere ciltler değişik kişiler tarafından tahkik edilmiştir) Kuveyt: Matbaatu’l-Hukûmiyye, 1968-2001.
• Ziriklî, Ḫayrüddîn. el-A'lâm, 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyin, 15. Basım, 2002.