The Concepts of Sharia-Sect-Truth in The Work of Lübbü’l-Usûl fî Mâ‘rifeti’t-Tarîki’l-Vüsûl of Memî Cân Saruhânî (d.1008/1599-1600)

Yıl 2021, , 68 - 92, 23.09.2021

Sevim Arslan

https://doi.org/10.51702/esoguifd.939864

Öz

The Lübbü’l-Usûl fî Mâ‘rifeti’t-Tarîki’l-Vüsûl is a Turkish Sufistic work belongs to the Shaykh Memî Cân Saruhanî (d.1008/1599-1600), one of the caliphs of Shaykh Hasan Husameddin Ushaki. In the introduction of the work, it is mentioned, Prophet Mohammad (p.) made towards his truth, while his journey of ascension. Then, respectively, the rulers and other ascension of journey of people. In the following stages of the book, the concept of Sufism, such as dhikr, tawhid, is given to “Hakîkat-i Muhammediyye”, whereas in the last part, the concepts of sharia-sect-truth are dicussed in detail. In Sufism, the expression of “The end of, it is convoluted at the beginning” is in here. Thus these three concepts, at the beginning of the work, the journey towards the truth as a core, shows us how to make a route in detail. In other words, it will be possible to realize his ascension for the person, when the meaning layers, which are expressed by the concepts of sharia-sect-truth, are understood occured. The aim of study, we will try to reveal the comments, made by the author on these three concepts.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Memî Cân, Memî Cân, Memî Cân, Memî Cân, Shari, Sect, Truth, Wilāya.

Memî Cân Saruhânî’nin (ö.1008/ 1599-1600) Lübbü’l-Usûl Fî Ma’rifeti’t-Tarîki’l-Vüsûl Adlı Eserinde Şerîat-Tarîkat-Hakîkat Kavramları

Öz

Lübbü’l-Usûl fî Mâ‘rifeti’t-Tarîki’l-Vüsûl, Şeyh Hasan Hüsameddin Uşşâkî’nin halifelerinden Şeyh Memî Cân Saruhânî’ye (ö.1008/1599-1600) ait Türkçe tasavvufî bir eserdir. Eserin girizgâhında Peygamber Muhammed (sav)’ın sülûk-i mi’râc ederken kendi hakîkatine yaptığı yolculuktan bahsedilmektedir. Daha sonra başta sahâbe olmak üzere insanların sülûk-i mi’râclarına değinilmektedir. Kitabın ilerleyen aşamalarında “Hakîkat-ı Muhammediyye”, zikir, tevhid gibi tasavvuf kavramlarına yer verilirken son bölümünde şerîat, tarîkat ve hakîkat kavramları teferruatlı bir şekilde ele alınmaktadır. Tasavvufta sıklıkla kullanılan “nihâyeti bidâyetinde dürülüdür” ifadesi, bu eserde tam olarak karşılığını bulmuştur. Zira bu üç kavram, eserin başlangıcında mücmel olarak bahsedilen hakîkate doğru yolculukta nasıl bir yol izleneceğini ayrıntılı biçimde gösterir. Başka bir deyişle şerîat-tarîkat-hakîkat kavramlarının ifade ettiği mana katmanları idrak edilip yaşantıya geçirildiğinde sâlikin sülûk-i mi’râcının ancak o zaman gerçekleşebileceği ifade edilir. Bu çalışmamızın amacı, Osmanlı dönemine ait mezkûr yazma eserde yer alan bu üç kavrama dair müellifin görüşlerini değerlendirerek gün yüzüne çıkarmaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Şerîat, Tarîkat, Hakîkat, Velâyet, Memî Cân, Memî Cân, Memî Cân, Memî Cân

Kaynakça

• Ayvansarâyî, Hüseyin. Mecmûa-i Tevârîh. haz. Fahri Ç. Derin-Vahid Çabuk. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
• Ateş, Süleyman. “Cüneyd-i Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/ 119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Akkaya,Veysel. “Tasavvuf Klasiklerinde Hz. Ali’nin Şahsiyeti, Kur’an ve Hadis Perspektifiyle Karşılaştırma”. USUL İslam Araştırmaları Dergisi, 32 (2019).
• Arasteh, A.Reza. Aşkta ve Yaratıcılıkta Yeniden Doğuş Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin Kişilik Çözümlemesi. çev. Bekir Demirkol- İbrahim Özdemir. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Can, Şefik. Konularına Göre Açıklamalı Mesnevi Tercümesi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
• Cebecioğlu, Ethem. “Şatahât İbarelerinin Anlaşılmasına Doğru: Metodik Bir Deneme”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 17 (2006).
• Cebecioğlu, Ethem. Mevlânâ Üzerine Bazı Notlar. Ankara: Sami Efendi Vakfı Yayınları, 2010.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
• Cunbur, Müjgan. “Memi Can”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. Ankara: AKMB Yayınları, 2005.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Ta’rîfât. çev. Abdülaziz Mecdi Tolun. İstanbul: Litera Yayınları, 2014.
• Demirci, Mehmet. “Hakîkat”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. 1997.
• Demirdaş, Öncel. “Ahmed Yesevî’nin Divan-ı Hikmet’inde Şeriat, Tarikat ve Hakîkat”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 4(2019).
• Demirli, Ekrem. İslam Düşüncesi Üzerine Söyleşiler ve Konuşmalar “Filler ve Körler”. İstanbul: Sufi Yayınları, 2016.
• el-Hakîm, Suat. İbnü’l Arabî Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
• el-İmâdî, Ebu's-Suûd Muhammed b. Muhammed. İrşâdü'l-Akli's-Selim ilâ Mezâye'l-Kitâbi'l-Kerim. Kahire: trs.
• Hacı Bektaş-ı Velî. Makâlât. haz. Esad Coşan. sad. Hüseyin Özbay. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1996.
• Hac-ı Bektâşî Veli. Makâlât. haz. Ali Yılmaz vd. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm’a Giriş. çev. Kemal Kuşçu. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1961.
• Hücvîrî, Osman el- Cüllâbî. Keşfu'l-Mahcûb (Hakîkat Bilgisi). haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Hüdâyî, Azîz Mahmûd. Vâkıât,I. thk. Mustafa Bahadıroğlu. Bursa: Uludağ üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora tezi, 2003.
• İbn Haldûn. Şifâʾü’s-sâʾil li tehzîbi’l -mesâil. nşr. Muhammed b. Tâvît et-Tancî. İstanbul: 1957.
• İbn Manzur. Lisânu'l-Arab. Beyrut: Dâru sâdır, trs.
• İmâm Rabbânî, Mektûbât-ı Rabbânî’de Şerîat ve Tasavvuf. çev. Necdet Tosun vd. İstanbul: Erkam Yayınları, 2014.
• İnce, Adnan. “Kuyu Cadısı ve Düşündürdükleri”. TÜBAR. 21(2007).
• İzutsu, Toshıhıko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. M.Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2017.
• Kahraman, Abdullah. “Yunus Emre Dîvân’ında Şerîat, Tarîkat, Hakîkat ve Marîfet (Dört Kapı)”. Kocaeli İlahiyat Dergisi. 1(2017).
• Kara, Halime. Memî Cân Efendi’nin “Lübbü’l-Usûl fî Ma‘rifeti Tarîkat’l-Vusûl” Adlı Eserinin Tahkîk ve Tıpkıbasımı”. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2020. XII+295.
• Kazıcı, Ziya. “Osmanlı Devleti’nde Din ve Hukuk”. İstem Dergisi. 1(2003).
• Kılıç, Mahmut Erol. “Manisalı Şeyh Memî Cân-ı Sarûhânî (v.1008-1600) ve Eserlerinde Mevlânâ’dan Tesirler”, I. Uluslararası Mevlânâ, Mesnevî ve Mevlevîhâneler Sempozyumu Bildirileri. (19-21 Aralık 2001-Manisa Mevlevîhânesi. 205-220. Manisa. 2002. Kılıç, Mahmut Erol. “Memî Cân Efendi”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/86-87. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Kılıç, Mahmut Erol. İbn Arabî Düşüncesine Giriş. İstanbul: Sufi Yayınları, 2011.
• Kılıç, Mahmut Erol. İbnü’l-Arab. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm. er-Risâle. thk. Ahmed Haşim Selamî. Beyrut: Dâru'l- Kutubi'l-'İlmiye, 1434/2013.
• Küçük, Osman Nûri. Mevlânâ’ya Göre Manevî Gelişim. İstanbul: İnsan Yayınları, 2009.
• Mevlânâ, Celâleddîn Rûmî. Mesnevî. çev. Tâhirü’l Mevlevî. İstanbul: Kırkambar Yayınları, 2011.
• Memî Cân Saruhânî. Lübbü’l-Usûl fî Mâ‘rifeti’t-Tarîki’l-Vüsûl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi. Hüdâyî Efendi, 670.
• Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Pekolcay, Necla. Mevlid. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Ali et-Tûsî. el-Lüm’a/İslam Tasavvufu. çev. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk, 1996. Soysaldı, H.Mehmet. “Kur’an’da İslâm ve Şerîat Kavramlarına Semantik Bir Yaklaşım” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/29. (1997).
• Sühreverdî, Ebu Hafs. Avârifü‟l -Maârif (Gerçek Tasavvuf). haz. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 1999.
• Tatçı, Mustafa. Yunus Emre Dîvânı Tenkitli Metin. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990. Uludağ, Süleyman. “Keşf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/315-317. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: 1984.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. haz. Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2011.
• Yûsuf Mûsâ Muhammed. el-Emvâl ve naẓariyyetü’l-ʿaḳd fi’l-fıḳhi’l-İslâmî. Kahire: 1987.