Önceki Ümmetlerin İbadetleri Hakkında Kur’an Kıssalarındaki Bilgiler Kapsamında “İslam Beş Şey Üzerine Bina Edildi” Hadisi Hakkında Bir Değerlendirme

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 1, 39 - 68, 01.06.2014

Abdullah Acar

Öz

Kur’an-ı Kerim’de
oldukça fazla yer tutan kıssalarda, daha sonraki dönemlerde insanların
örnek alabilecekleri ve her çağda yaşanması muhtemel olaylar arasından Rahmanın
tercih ettiği örnek olaylar anlatıldığı gibi, önceki kavimlerin ibadet,
muamelat, ahlak vb. durumları hakkında da bilgi verilir. Öte yandan, bir
hadis-i şerifte de temel sorumluluklardan olan şehadet, namaz, oruç, hac ve
zekat sayılarak İslam’ın “beş şey” üzerine bina edildiği belirtilmiştir. İyi
incelendiğinde hadiste sıralanan şeylerin, aslında önceki ümmetlere de tebliğ
edilen esaslar olduğu görülür. Kıssalarda, ibadetlerle ilgili bu
açıklamalardan; hadis-i şerifteki “beş şey” olarak sıralanan ve dini özünü
oluşturan bu esasların, aslında tüm çağlarda insanlığa tebliğ edilen emir ve
nehiylerin ortak esaslar olduğunu göstermektedir.

Kıssa ayetlerinde ibadetlerle ilgili zikredilenlerin
yardımıyla beş esası ifade eden hadisin, sadece Hz. Muhammed ümmetini kapsayıp
kapsamadığı, ya da bu hadiste ifade edilen ve beş şey üzerine bina edildiği
beyan edilen “İslam” kelimesinin, dolayısıyla “hak din” kavramının başlangıç
zamanının doğru tespit edilmesi bu makalenin amacını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an-ı Kerim, Kıssalar, İbadetlerin Tarihi, Hadis-i Şerif

Kaynakça

• Bozkurt, Nebi, "Makam-ı İbrahim", DİA, TDV Yay., Ankara 2003, c. XXVII.
• Buharî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, I-VIII, Kahire, ts.
• Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte Muhtasarı ve Şerhi, 18 Cilt, 1992, Ankara.
• Cassâs, Ebu Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî, Ahkâmu’l-Kur’an, Beyrut, H.1405, 5 cilt.
• Döndüren, Şamil İslam Ansiklopedisi,“Namaz” maddesi.
• Ebu Davud, Süleyman b. el- Eş’âs, es-Sünen(Sünen-u Ebî Dâvûd), I-V, Suriye, 1969.
• Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı, Meâl- Tefsîr, (Terc: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk), İstanbul, 1999.
• Havva, Said, El-Esas fi’t-Tefsir, (Çev: Beşir Eryarsoy, 16 cilt, İstanbul, 7/239.;
• Humusî, Muhammed Hasan, Kur’an-ı Kerîm,Tefsîr ve Beyân ma’a Esbâbu’n- Nüzûl Ma’a Fehâris Kâmile li’l- Mevâdı’ ve’l- Elfâz, Beyrut-Dımeşk, Ts.
• Heyet, (Ali Özek, Hayreddin Karaman, Ali Turgut, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez, Sadreddin Gümüş), Kur’an-ı Ke-rim ve Türkçe Açıklamalı Meali, S.Arabistan, 1992.
• HEYET, (Mustafa El- Hınn, Mustafa el- Buğa, Ali el-Şerbecî). El- Fıkhu’l- Menhecî alâ Mezhe-bi’l-İmâmi’ş- Şâfi’î, (Terc: Ali Arslan), İstanbul, 1994, 4 cilt.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer b. Kesîr. Muhtasaru Tefsir-i İbn Kesîr,(M. Ali Sâbûnî Tahkiki), İstanbul.
• İbn Manzur, Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem, Lisanü’l- Arab, I-XV, Beyrut, 1955,
• İbn Cüzey, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Ahmed el-Kelbi el-Gırnati, Kitabu’t-Teshil Li ‘Ulumi’t-Tenzil,4 Cilt, ts.
• İbnu’l- Arabî, Ebu Bekr Muhammed b. Abdillah, Ahkâmu’l- Kur’an, I-III, Mısır, 1967.
• İbnu’l- Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Zâdü’l- Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr, I-IX, Beyrut, H.1404.
• İbnu Rüşd,(Hafidu İbn Rüşd) Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed, Bidayetü’l-Müctehid Ve Niha-yetü’l- Muktesıd, Kahire/İstanbul,1985, 2 cilt.
• Karslı, İlyas, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul, 1993
• Kâsânî, Alauddin Ebu Bekir b. Mesud. Bedâiu’s-Sanai’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, 7 cilt, Beyrut,1974.
• Kayhan, Mustafa, İslam Hukuku Açısından Kur'ân Kıssalarının Kritiği, U.Ü, Sosyal Bilimler Ens., Basılmamış Yük. Lisans Tezi, 1996, Bursa. …………, Kur'an Kıssalarının İbadat Bağlamında Değerlendirilmesi, Gümüşhane Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, 2013/2, c. 2, sayı: 3.
• Kiyâ El-Herrâsî, Ebü’l-Hasen Şemsülislâm İmâdüddîn Alî b. Muhammed b. Alî el- Herrâsî et-Taberî(ö.504/1110), Ahkamu’l-Kur’an, 4 cilt, 2004.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el- Ensârî, El-Câmi’ li Ahkâmi’l- Kur’ân, I-XX, Beyrut, 1965.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’an, (Terc: Heyet), İstanbul, 1991.
• MÜSLİM B. El- Haccâc el-Kuşeyrî, El-Câmiu’s- Sahîh, I-V, Mısır, 1955.
• Olgun, Tahiru’l- Mevlevî, Müslümanlıkta İbadet Tarihi, İstanbul, 1963.
• Özaydın, Abdulkerim, Hac maddesi, DİA, Ansiklopedisi.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr, Muhtâru’s- Sıhah, Kahire, tarihsiz.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t - Tefâsîr, İstanbul, ts, 3 cilt, 1979.
• Şengül, İdris, Kur’an Kıssaları Üzerine, İzmir 1994.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Câmi’u’l- Beyân ‘an Te’vîli’l- Kur’ân (Tefsîru’t- Ta-berî), I-XXX, Beyrut, h.1405.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa, Es- Sünen, I-V, Mısır, tarihsiz.
• Toptaş, Mahmut, Şifa Tefsiri, I-VIII, İstanbul,1993.
• Yaşaroğlu, M. Kamil, TDV İslam Ansiklopedisi, Namaz maddesi.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, I-IX, İst., 1979.
• Yıldırım, Suat, Kur’an-ı Kerim’de Kıssalar, Erzurum A.Ü.İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, Sa-yı:30, Ankara, 1979.
• Zühaylî, Vehbe, el- Fıkhu’l- İslâmî ve Edilletühû, (İslam Fıkhı Ansiklopedisi), I-X, ( Terc: Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, Abdurrahim Ural, Y.Vehbi Yavuz, Nurettin Yıldız), İstanbul, 1994.