Ebû Hanîfe’nin Müteşâbih Âyetlere Yaklaşımı

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 1, 107 - 124, 01.06.2014

Fatih Tok

Öz

Müteşâbih âyetlerin
yorumu, İslâm düşünce tarihinde çeşitli mezhep ve anlayışların ortaya çıkmasına
sebep olmuştur. Bu makalemizde, Ebû Hanîfe’nin Kur’ân’ın müteşâbihlerine
yaklaşımını Allah’ın sıfatları, âhiret ahvâli ve hurûf-ı mukattaaların geçtiği
âyetler çerçevesinde inceledik. Araştırmamızda ayrıca, zikredilen bu üç
konudaki ayetlerle ilgili Ebu Hanîfe’nin yaklaşımı ile onun diğer fikrî
akımlarla benzer ve farklı yönlerinitespit etmeye çalıştık. Ebû Hanîfe, bir
yandan selef âlimlerinin anlayışını benimserken, diğer yandan ortaya koyduğu
bazı farklı görüşlerle ehl-i sünnet düşüncesine öncülük etmiştir. Fırkaların
teşekkül döneminde yaşayan ve birçok itikâdî münazaraya katılıp fikirler beyân
eden Ebû Hanîfe’nin müteşâbih âyetler hakkındaki düşünceleri, kısmen o dönemin
fikir hareketlerinden bir kısmına ışık tutacaktır.

Anahtar Kelimeler

Müteşâbih, sıfat, âhiret ahvâli, hurûf-ı mukattaa

Kaynakça

• Alâüddin el-Haskefî (1088/167), İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe Müsnedi, Ter: Ali Pekcan, Konya: Armağan Kitaplar, 2012.
• Bedruddin Muhammed b. Abdullah ez-Zerkeşî (794/1392), el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, 3. Baskı, Arabistan: Riâsetü İdâreti’l-Buhûsi’l-İlmiyye ve’l-İftâ ve’d-Da’veti ve’l-İrşâd, 1980.
• Bekir Topaloğlu, Kelâm İlmi Giriş, 5. Baskı, İstanbul: Damla, 1996.
• Celaleddin b. Ebî Bekir es-Suyûtî (911/1505), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, 3. Baskı, Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1996.
• Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali es-Saymerî (436/1045), Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashâbihî, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1985.
• Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb el-Bağdâdî (463/1071), Târîhu Medîneti’s-Selâm, Thk. Beşşâr Avvâr Marûf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut: 2001.
• Ebû Hafs Ömer en-Nesefî (537/1142), İslâm İnancının Temelleri Akâid, Haz: M. Seyyid Ahsen, 17. Baskı, İstanbul: Bayrak, 1995.
• Ebû Hanîfe, el-Fıkhu’l-Ebsat, Ta’lik: Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî, Tercümeyle birlikte neşreden: Mustafa Öz, 6. Basım, İstanbul: İfav, 2010.
• --------, el-Vasıyye, Ta’lik: Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî, Tercümeyle birlikte neş-reden: Mustafa Öz, 6. Basım, İstanbul: İfav, 2010.
• --------, el-Fıkhu’l-Ekber, Ta’lik: Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî, Tercümeyle birlikte neşreden: Mustafa Öz, 6. Basım, İstanbul: İfav, 2010.
• Ebû İsa Muhammed b. İsa et-Tirmîzî (279/892), Sünenü’t-Tirmîzî, Tahkik ve Şerh: Ahmed Muhammed Şakir, 2. Baskı, Mısır: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Babî el-Halebî ve Evladihi, 1975.
• Ebû İshak eş-Şâtıbî (790/1388), el-Muvâfakât, Ter: Mehmed Erdoğan, İstanbul: İz, 1999.
• Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-Mâturîdî (333/944), Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne/Tefsiru’l-Mâturîdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Ebû Yûsuf Yakûb b. İbrahim el-Ensârî (182/798), Kitâbu’l-Âsâr, Tashih ve Ta’lik: Ebû’l-Vefâ el-Afgânî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1355/1936.
• Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb el-Mâverdî el-Basrî (450/1058), en-Nüket ve’l-Uyûn-Tefsiru’l-Mâverdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, trs.
• Ebû’l-Kâsım Yûsuf b. Ali el-Mağribî el-Hüzelî (465/1074), el-Kâmil fi’l-Kırââti’l-Aşr ve’l-Erbaîn ez-Zâide Aleyhâ, Thk. Cemâleddin b. es-Seyyid b. Rifâî, Müessesetü Semâ, 2007.
• Ebû’l-Müeyyed Muhammed b. Mahmud b. Muhammed el-Hârizmî (665/1266), Câmiu Mesânîdi’l-İmâm-ı A’zam, Hindistan: Matbaatü Meclisi Dâiretü’l-Meârif, h. 1332.
• Ebû’l-Vefâ et-Taftazânî (1994), Kelâm İlminin Belli Başlı Meseleleri, Ter: Şerafeddin Gölcük, İstanbul: Kayıhan, 1980.
• Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır (1942), Hak Dini Kur’ân Dili, Sadeleştirenler: Heyet, Azim Dağıtım, İstanbul: 1992.
• el-Muvaffak b. Ahmed el-Mekkî (568/1172), Menâkıbu Ebî Hanîfe, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut: 1981.
• Hasan Keskin, “Ebû Hanîfe’nin Beş Risâlesinde Bazı Tefsir Problemlerine Yaklaşımı”, İslâmi Araştırmalar Dergisi Ebû Hanîfe Özel Sayısı, c. 15, S. 1-2, Ankara: TEK-DAV, 2002.
• İsmail Cerrahoğlu, “Tefsirde Mukâtil ibn Süleyman ve Eserleri”, AÜİF Dergisi, c. 21, S. 1, Ankara: 1973.
• Kadı Nasuriddin Ebî Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şirazî el-Beydâvî (685/1286), Tefsiru’l-Beydâvî-Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallak ve Mahmud Ahmed el-Etraş, Beyrut: Dâru’r-Raşîd, 2000.
• Muhammed Abdülazim ez-Zerkânî (1367/1948), Menâhilu’l-İrfân fi Ulûmi’l-Kur’ân, Thk. Favvâz Ahmed, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1996.
• Muhammed b. Abdülkerim b. Ahmed eş-Şehristânî (548/1153), el-Milel ve’n-Nihal, Ter: Musta-fa Öz, 2. Baskı, İstanbul: Litera, 2011.
• Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî (189/805), Kitâbu’l-Âsâr, Thk. Halid el-Avvâd, Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
• Muhammed Harûf, et-Teshîl li-Kırââti’t-Tenzîl mine’ş-Şâtibiyye ve’d-Dürre, Dımeşk: Dâru’l-Beyrutî, 2008.
• Muhammed ibn Muhammed el-Kerderî el-Bezzâzî (827/1424), Menâkıbu Ebî Hanîfe, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1981.
• Muhsin Demirci, Tefsir Terimleri Sözlüğü, 2. Baskı, İstanbul: İfav, 2011.
• --------, Tefsir Usûlü, 6. Baskı, İstanbul: İfav, 2008, s. 185.
• Mukâtil b. Süleyman, Tefsîr-i Kebîr, Thk. Abdullah Mahmud Şehhâte, Ter: Beşir Eryarsoy, İstanbul: İşaret, 2006.
• Nûreddin es-Sâbûnî, Mâturîdiyye Akâidi, Ter: Bekir Topaloğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkan-lığı, 2005.
• Sait Şimşek, Kur’ân’ın Anlaşılmasında İki Mesele, İstanbul: Yöneliş, 1997.
• Yusuf Şevki Yavuz, “Ebû Hanîfe”, DİA, c. 10, İstanbul: TDV, 1994.