Giritli Ali Aziz Efendi’nin Makâle-i Felsefe Adlı Risalesi

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 4, 7 - 40, 31.08.2016

Kamil Sarıtaş

Öz

Ali Aziz Efendi XVIII. yüzyıl Osmanlı düşünürlerindendir. Divan-ı Hümâyun’un ileri gelenlerindendir. Osmanlı’nın daimi ilk Prusya Büyükel-çisidir. Doğu ve Batı dünyasını yakından tanıyan bir düşünürdür. Birçok ilim dalında eserler ortaya koymuştur. Bunun yanında felsefe ile ilgili olarak da Makale-i Felsefe adlı bir risale yazmıştır. Bu risalede Alman şarkiyatçı Von Diez’in sorularına cevap vermiştir.

Ali Aziz’in cevapları, Aristocu ve İbn Sinacı anlamdaki klasik felsefenin Osmanlı düşünürleri indinde tanındığını göstermektedir. Ali Aziz, bu risalede doğa felsefesi, doğa bilimleri (astronomi, tıp ve elektrik konuları) ve psikoloji (akıl ve nefs) konularına değinmiştir. Varlık konusunda Meşşâîlik ile İşrâkîlik’i sentezleme çabasına girişmiştir. Eklektik düşünceler içeren bir risaledir. Ali Aziz’in Osmanlı düşüncesini ve Batı düşüncesini yakından tanıması, risalenin önemini arttırıcı unsur olarak görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ali Aziz, Osmanlı, Batı, Felsefe

Kaynakça

• Eliaçık, Muhittin, “Fuzûlî'nin Sıhhat u Maraz'ında Ahlât-ı Erbaanın İşlenişi ve Bir Tıp Eseri Terceme-i Hulâsa-i Tıb İle Mukayesesi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27/Bahar 2010.
• Girîdî, Ali Aziz, Makâle-i Felsefe, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Gaziantep İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, no: BY3420.
• Hacı Paşa, Hazâ Kitâbü’t-Teshîl fî’t-Tıbb li-Hacı Paşa, İstanbul Süleymaniye Kütüpha-nesi, Nuruosmaniye Kütüphanesi, no: 3575.
• Kamerî, Ebu Mansur Hasan b. Nuh, Et-Tenvir fi’l-Istılâhâti’t-Tıbbiyye, Tahk. Gâde Ha-san el-Keramî, Mektebetü’t-Terbiyyeti’l-Arabiyyi, Riyad 1990.
• Kuran, Ercüment, “Osmanlı Daimi Elçisi Ali Aziz Efendi’nin Alman Şarkiyatçısı Fried-rich Von Diez İle Berlin’de İlmî ve Felsefî Muhaberatı”, Der. Müntaz’er Türköne, Türkiye’nin Batılılaşması ve Milli Meseleler, TDV Yay., Ankara 2007.
• Okay, M. Orhan “Aziz Ali Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 4, İstanbul 1991.
• Sarıtaş, Kamil, Osmanlı Medeniyet Hafızası Giritli Ali Aziz Efendi’de Felsefe, Otorite Yay., Ankara 2015.
• Schmiede, H. Ahmed, Osmanlı ve Prusya Kaynaklarına Göre Giritli Ali Aziz Efendi’nin Berlin Sefareti, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1990.