İskender Afrodîsî’nin Faal Akıl Teorisi

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 9, 41 - 78, 30.12.2018

Şenol Korkut

Öz

Bu makalede Aristoteles’in Ruh Üzerine adlı eseri üzerine yazılan yorumlar bağlamında İskender Afrodîsî’nin faal akıl yorumu incelenecektir. Ruh Üzerine yorumculuğu bakımından İskender felsefe tarihinde önemli bir yerde durmaktadır. İskender Akıl Üzerine ve Ruh Üzerine adlı risalelerinde maddi akıl, bilfiil/müstef’âd akıl ve faal akıl olmak üzere üçlü bir akıl tasnifi yapmıştır. İskender Aristoteles’in ay üstü ve ay altı dünya arasında bıraktığı boşluğu semavi cisimlere aracı rolü vererek ve faal aklı iki dünya arasında ilâhî bir güç olarak vasıflandırarak aşmaya çalışmıştır. İskender’e göre faal akıl Tanrı’dır, ilâhî kimliklidir, ayrıktır, sürekli bilfiildir, ölümsüzdür ve sonsuzdur. Faal akıl insani maddi aklı bilfiil hale getirmekte, bilkuvve düşünülürleri bilfiil hale dönüştürmektedir. İnsani akıl müstef’âd düzeydeyken faal akıl insani akılla ittisal kurmaktadır. Böylelikle İskender faal aklı fiziksel dünyadaki ölümsüz akıl olarak vasıflandırmıştır. Faal akıl olan Tanrı bir yandan bilkuvve düşünülürleri bilfiil hale dönüştürürken öbür yandan semavi cisimler aracılığıyla ay altı dünyaya etki etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ruh Üzerine, İskender Afrodîsî, Müstef’âd Akıl, Faal Akıl, İlahi Güç

Kaynakça

• Akkanat, Hasan, Klasik Dönem İslâm Felsefesinde Tümeller, Adana: Karahan Kitabevi, 2016.
• Afrudîsî, “Fi’l Akl ala Ra’yi Aristûtalîs”, Şuruhun alâ Aristu Mefkûden fi’l Yunaniyyeti ve Resâilü’l-Uhra, Nşr. Abdurrahman Bedevî, Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1971.
• Alexander of Aphrodisias, The De Anima of Alexander of Aphrodisias, A Translation and Commentary, Trc. Athanasios P. Fotinis, Washington D.C: University Press of America, 1979.
• Alexander of Aphrodisias, “The De Intellectu”, Two Greek Aristotelian Commentators on the Intellect, Haz. Frederic M. Schroeder and Robert B. Todd, Toronto:Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1990.
• Aristoteles, Metafizik, Trc. Ahmet Arslan, Ankara: Sosyal Yayıncılık, 1996.
• Davidson, Herbet A, AlFârâbî, Avicenna and Averroes on Intellecet, Oxford: Oxford University Press, 1992.
• Finnegan; James, “Texte Arabe du Peri Nou, Alexander of Aphrodisias in the Arabic Tradition”, Islamic Philosophy, Haz. Fuad Sezgin, 101: 93-139, Frankfurt am Main: 2000.
• Fotinis, Athanasios P. “Commentary”, The De Anima of Alexander of Aphrodisias, A Translation and Commentary, Haz. Athanasios P. Fotinis, 154-320, Washington D.C: University Press of America, 1979.
• Gottschalk, Hans B. “The Earliest Aristotelian Commentators”, Aristotle Transformed, The Ancient Commentators and Their Influence, Haz. Richard Sorabji, 55-81, New York: Cornell University Press, 1990.
• Hesamifar, Abdurrazzaq and Baqershahi, Ali Naqi, “Intellect in Alexander of Aphrodisias and Its Impact Upon Muslim Philosophers”, Athens Journal of Humanities and Arts, X/Y (Eylül 2018): 1-22.
• Hyman, Arthur, “İbn Rüşd’ün Akıl Teorisi ve Eski Şarihler,” Trc. Atilla Arkan, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/6, (2005): 47-57.
• Platon, Devlet, Trc.. Selahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimcoz, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1995.
• Sarıtaş, Kamil, İskender Afrodîsî ve Felsefesi, Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Schroeder, M., and Todd, Robert B., “Introduction”, Two Greek Aristotelian Commentators on the Intellect, The De Intellectu Attributed to Alexander of Aphrodisias, and Themistius’ Paraphrase of Aristotle De Anima 3.4-8, Introduction, Translation, Commentary and Notes, Haz. Frederic M. Schroeder and Robert B. Todd, Toronto; Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1990.
• F.M. Schroeder, “The Analogy of the Active Intellect to Light in the ‘De Anima’ of Alexandre of Aphrodisia”, Hermes, 109/2 (1981): 215-225.
• Sorabji, Richard, “The Ancient Commentators on Aristotle”, Aristotle Transformed, The Ancient Commentators and Their Influence, Haz. Richard Sorabji, New York: Cornell University Press, 1990.
• Üçer, İbrahim Halil, “Antik-Helenistik Birikimin İslâm Dünyasına İntikali: Aristotelesçi Felsefenin Üç Büyük Dönüşüm Evresi”, İslâm Felsefesi, Tarih ve Problemler, Haz. Cüneyt Kaya, 37-90. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.