Anadolu’da Bilinen İlk Türkçe Manzum Fütüvvetnâme Olan Şeyh Eşref b. Ahmed Fütüvetnâmesinde Dinî-Tasavvufî Muhtevâ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 10, 117 - 146, 15.03.2019

Aynur Kurt

Öz

Fütüvvetnâmeler, Ahî
teşkilatlarının gelişmesiyle birlikte fütüvvet kavramını ve bu teşkilatların
kaidelerini ortaya koyan eserler olarak ortaya çıkmıştır. Türk Edebiyatının da
bir türü olan fütüvvetnâmeler ahlaki ve tasavvufî içerikli eserlerdir. Şeyh
Eşref b. Ahmed Fütüvvetnâme’si 444 beyitlik ve aruzun fâ’ilâtün fâ’ilâtün
fâ’ilün kalıbıyla yazılmış bir mesnevidir. 1452’de Edirne’de istinsah edildiği
bilinen bu eserin XIV. yüzyılın sonu ile IV. yüzyılın başında yazıldığı tahmin
edilmektedir. Şeyh Eşref b. Ahmed’in bu tarihler arasında yaşamış olabileceği
göz önünde bulundurularak bu fütüvvetnâmenin Eski Türk Edebiyatında bilinen üç
Türkçe manzum fütüvvetnâmeden ilki olduğu düşünülmektedir. Mesnevi1992 yılında
Orhan Bilgin ve 2016 yılında Mustafa Güneş tarafından günümüz Türkçesine
aktarılarak yayımlanmıştır. Eserde fütüvvetin ana ilkelerinden olan güzel
ahlak, nefsine hâkim olmak, iyi huylu olmak, Allah’ın emir ve yasaklarına
uymak, Hz. Peygamber’in sünnetine uymak, hak ve adalet sever olmak, yalan
söylememek, din ve mezhep gözetmeksizin bütün insanlara sevgi beslemek konuları
ele alınmaktadır. Bu temalar tasavvuf anlayışı içerisinde tarikat, şeriat,
hakikat, marifet, arif, nefs, akıl, iman, mürşid, dünya ve ahiret gibi
kavramlarla birlikte Şeyh Eşref b. Ahmet Fütüvvetnâmesindeki beyitlerde yer
almaktadır. Aynı zamanda Allah ve Hz. Peygamber sevgisi dinî muhtevânın önemli
bir kısmını oluşturmaktadır. Şair eserin ilk beyitlerinde iyilik yapmak ve
tevazu göstermek ile ilgili öğütleri verdikten sonra akıl ve nefsi konuşturarak
Hakk yoluna yönelmenin önemini vurgulamaktadır. 297. beyitten sonra ise
“Tarikat Beyanıdur” başlığı altında tarikat adabından söz etmektedir. Eserde
fütüvvete dair yalnızca ahlakî ve tasavvufî hususların yer alması nedeniyle bu
fütüvvetnâmeyi sufî fütüvvetnâmeleri içinde değerlendirmenin doğru olacağı
kanaatindeyiz. Bu çalışmada, Allah inancı, Peygamber sevgisi ve fütüvvetin
temel ahlakî esasları ve tasavvufu ortak çerçevede ele aldığını düşündüğümüz
Şeyh Eşref b. Ahmed’in manzum fütüvvetnâmesinde dinî ve tasavvufî kavramlar
tespit edilerek örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvetnâme, Tasavvuf, Allah, Hz. Peygamber, Ayet, Hadis

Kaynakça

• Aclûnî. Keşfu'l-hafâ ve Muzîlu'l-ilbâs, I-II, nşr. Yusuf b. Mahmud el-Hac Ahmed Dımeşk: Mektebetü'l-ilmi'l-hadis,1421/2000.
• Beyhakî. Şuabu'l-iman I-XIV, nşr. Abdulalî Abdulhamid Hâmid Riyad: Mektebetü'r-Rüşd, 1423/2003.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları, 2014.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali.
• Gelişgen, Ahmet. "Sünnet", Dini Kavramlar Sözlüğü. s. 606, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Karagöz, İsmail. "Zü'l-Celâl", "Hakîm", "Hakk", "Resûl", "Zemzem", Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Karaman, Fikret. "Deccal", Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Ocak, Ahmet Yaşar. "Fütüvvetnâme", Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13, 264-265, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
• Şeyh Eşref b. Ahmed. Fütüvvet-nâme-İyilik Kitabı. Haz. Mustafa Güneş, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2016.
• Şeyh Eşreb. Ahmed. Fütüvvet-nâme. Haz. Orhan Bilgin, İstanbul: Yıldızlar Matbaası, 1992.
• Torun, Ali. Türk edebiyatında Türkçe Fütüvvetnâmeler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Yeniterzi, Emine ( 2001). "Türk Edebiyatında Manzum Fütüvvet-nâmeler". Konya Postası. 3, 173.