Aristoteles’ten Hareketle İbn Sînâ’nın Ontolojik Açıdan İdealar Eleştirisi

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 11, 257 - 286, 20.09.2019

Fevzi Yiğit

Öz

Metafiziği değişmeyenin bilgisine ulaşmak
olarak tanımlayan Eflâtun, idealar kuramını felsefesinin merkezine
yerleştirmiştir. İdealar kuramının kurucusuna göre, değişmeyen ile değişen
ayrımı bir anlamda gerçek olsa da asıl olan ve değişmeyen “ideal varlık”tır.
Aristoteles ise “hareket etmeyen hareket ettirici” fikrini kabul etmekle
birlikte metafiziğin merkezine cevheri koyduğundan hocasının ikili âlem
tasnifini yetersiz bulmuş, idealar kuramını eleştirmiş, varlık-mahiyet
ayrımının temellerini atmış ve değişimi madde-suret bütünlüğü üzerinden
açıklamaya çalışmıştır. İbn Sînâ ise varlık-mahiyet ayrımı üzerinden idealara
karşı çıkmış ve mahiyetlerin kendilerinde varlıkları olan ayrık mevcutlar
olmadığını ileri sürmüştür. Filozofların idealar konusundaki tavır alışları,
metafiziğin konusuyla ilgili görüşlerine de yansımıştır. Eflâtun, metafiziğin
konusunu “görünmeyen ve değişmeyen şey” olarak belirlemiştir. Aristoteles ise
mevcudu “var olması açısından” inceleyerek hocasını aşmayı başarmış ancak cevheri
mevcutla eşleştirmekle geriye düşmüştür. İbn Sînâ ise cevherin yerine mevcudu
koymuş ve onu “var olması açısından” incelemeye karar vermiştir. Onun bu tavrı
metafiziğin zirvesi ve kendisinden sonrası metafiziği belirleyen nihai tutum
olmuştur. 

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Metafizik, İdea, Tümel, Eflâtun, İbn Sînâ

Ibn Sīnā’s Ontological Criticism of The Theory of Forms Derived From Aristotle

Öz

Accordingly,
Plato, defining metaphysics as achieving knowledge of the unchanging, placed
this theory at the center of his philosophy. Although according to Plato the
distinction between the changeable and unchangeable is true, the place of
“ideal being” is the essential in the theory. Aristotle accepts the idea of a
non-moving mover, but he places being at the center of metaphysics. Therefore,
he finds his teacher’s classification of the dual world unsatisfactory and
criticizes the theory of forms. He laid the foundations of the distinction
between being and quiddity and tried to explain the change over the distinction
between matter and form. On the other hand, Ibn Sînâ opposed the theory over
the distinction between being and quiddity. According to him, the quiddities
are not discrete existents as having existence in themselves. The two
philosophers' attitudes towards the theory also depend on their views on the
real subject of metaphysics. Accordingly, Plato has determined the subject of
metaphysics as the invisible and unchanging things. Aristotle, on the other
hand, managed to overcome his teacher by examining “being qua being” but fell
backwards by identifying substance with being. Ibn Sīnā, on the other hand,
replaced substance with being and decided to examine “being qua being”. This
approach of him became the pinnacle of the metaphysics and the final attitude
that determined the metaphysical inquiries after him.

Kaynakça

• Aristoteles. Metafizik. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2014.
• Cevizci, Ahmet. İlkçağ Felsefesi. 10. Baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Cihan, Ahmet Kamil. “İbn Sina’nın Bilgi Teorisine Genel Bir Bakışı”. Bilimname II/2, (2003): 103-117.
• Demirci, Mehmet Fatih. “İbn Sînâ Felsefesinde Külliler Meselesi” (Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi, 2012), 34-40.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. 11. Baskı. Ankara: Elis Yayınları, 2014.
• Eflâtun, Devlet, 32. Baskı. Trc. Sabahhatin Eyüboğlu-M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017.
• Eflâtun. Parmenides. Trc. Furkan Akderin. İstanbul: Say, 2016.
• Eflâtun. Phaidon. Trc. Suut K. Yetkin, Hamdi R. Atademir, İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
• Eflâtun. Sofist, Trc. Furkan Akderin. Yay. Haz. Ahmet Cevizci. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Eflâtun. Symposion (Şölen). Trc. Eyüp Çoraklı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Eflâtun. Timaios. Trc. Erol Güney-Lütfi Ay. İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
• Eflâtun. Theaıtetos, Trc. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Fazlurrahman. “İbn Sînâ”, İslam Düşüncesi Tarihi. Ed. Mian M. Şerif. 2: İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1996.
• Ivry, Alfred L. “Farabî ve İbn Sînâ’nın Metafiziğindeki Yeni-Eflâtuncu Ögelerin Değerlendirilmesi”. Trc. Ahmet Cevizci, Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Farabî, Beyrûnî ve İbn Sinâ Sempozyumu, 163-174. (Ankara, 9-12 Eylül 1985) Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, (1990). Sayı : 42/1.
• İbnü’l-Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Rüşd. Aristoteles Metafizik Büyük Şerhi. Trc. Muhittin Macit. 2 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• İbn Rüşd. Metafizik Şerhi. Trc. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. trc. Ali Durusoy ve Ekrem Demirli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• İbn Sînâ. Metafizik. Trc. Ekrem Demirli-Ömer Türker. 2 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ. en-Necât fi'l-Hikmeti'l-Mantıkiyye ve't-Tabiiyye ve'l-İlâhiyye. Thk. Mâcit Fahrî. Beyrut: Menşurâti Dâri’l İfâgı’l Cedideti, 1982.
• İbn Sînâ. et-Ta’likât. Thk. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: Dârü’l-İslâmiyye, trs.
• Köksal, Tuba. “Bilgi Edinme Sürecinde Platon ve Farabî’nin İdealar Kuramının Rolü”. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2009.
• Leaman, Oliver. İslam Felsefesi Giriş. Trc. Şamil Öçal-Metin Özdemir. Ankara: Hece Yayınları, 2014.
• Macit, Mühittin. “İbn Sînâ’nın Platon ve Aristoteles’e Karşı Tutumu”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, (İstanbul: 22-24 Mayıs 2008), ed. Mehmet Mazak-Nevzat Özkaya. 267-277. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2009.
• Molla Sadrâ. Risâle fi’l-hudûs (Hudûsü’l-‘âlem). Tsh. ve thk. Hüseyin Museviyân, Ed. Muhammed Hamaneî. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâm-i Sadrâ, 1378.Özkan, Fadime E. “Platon’da Var Olma İle İdea Arasındaki İlişki ve Yeni Platoncu Yorumu Üzerine Bir Karşılaştırma”. Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, 2018.
• Russell, Bertrand, Batı Felsefesi Tarihi İlkçağ. Trc. Muammer Sencer, 3 cilt. İstanbul: Say Yayınları, 1996.
• Türker, Ömer. “Varlık Olmak Bakımından Varlık Üzerine Düşünmenin İmkânı: İslâm Metafizik Geleneklerinde Hareketle Bir Analiz”. Nazariyat İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/3 (Ekim 2015): 1-33.
• Üçer, İbrahim Halil. İbn Sina Felsefesinde Suret Cevher ve Varlık. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Üçer, İbrahim Halil, Antik-Helenistik Birikimin İslâm Dünyasına İntikali, İslam Felsefesi Tarih ve Problemler. Ed. Mahmut Kaya. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Yalın, Salih. “İbn Rüşd ve Metafizik”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni Ed. Eyüp Bekiryazıcı. 7: 607-636. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.