La'lîzâde Addülbâkî'de Velâyet Anlayışı

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 11, 287 - 307, 20.09.2019

Haluk Enönlü

Öz

İslam tasavvufunda velâyet anlayışı ilk
dönemlerden itibaren en çok tartışılan konulardan biri olmuştur. Sûfilerin de
iştirak ettiği bu tartışmaların temelinde, “Kimler velidir?”, “Veli olmanın
şartları nelerdir?” ve “Velilerin sahip olduğu hususi lütuflar nelerdir?” gibi
soruların olduğu söylenebilir. Bu tartışmalara iştirak edenlerden biri de Laʽlîzâde Abdülbâkî’dir. Laʽlîzâde Abdülbâkî, XVI. yüzyılın son çeyreğinde
ve XVII. yüzyılın ilk yarısında
Osmanlı Devleti’nde yaşamış
Melâmî
meşrep, aynı zamanda Nakşî bir Türk
mutasavvıftır.
Laʽlîzâde Abdülbâkî’nin velâyet
anlayışı aşk
ve cezbeye dayanan ve Vahdet-i vücud temelli bir velâyet anlayışıdır. Bu
açıdan bakıldığında, onun velâyet anlayışının temelini Bayramî-Melâmiliği’nin velâyet
anlayışının oluşturduğu söylenebileceği gibi İbnü’l-Arabî’nin etkisini de
görmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, La'lîzâde Addülbâkî, Velâyet, Kerâmet, Aşk

Kaynakça

• Abdülbâkî, Laʽlîzâde. Hediyyetü’l Müştâk fi Şerhi Mesleki’l Uşşâk. Pertev Paşa. 636: 178b-225a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Abdülbâkî, Laʽlîzâde. Mebde ve Meâd. Pertev Paşa. 636: 1b-111a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Abdülbâkî, Laʽlîzâde. Sergüzeşt. Emanet Hazinesi. 1274: 125b-165b. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991. 6: 256
• Âlûsi, Şehâbeddin Mahmûd. Ruhu’l-Meâni. Nşr. Muhammed Ahmed el-Emed- Ömer Abdüsselâm es-Selâmi. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, 1999-2000, 146.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin, Mehmet Saffet Sarıkaya ve Nejdet Gürkan, “XIV. Yüzyıl Rifâi Şeyhi İbnü’s-Serrâc’ın Velâyet ve Kerâmet Anlayışı”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31, (2013/2): 89-107.
• Buhâri, Muhammed b. İsmail. Camiu’s-Sahih. 8. Cilt. İstanbul: Yy., 1992. “Rikâk”, 38.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları. 2014.
• Cürcâni, Seyyid Şerif. Ta’rifât. Kahire: Ahter Matbaası, 1308.
• Çift, Salih. “Tasavvufta Velâyet Kavramı: Hâkim Tirmizi Örneği”, Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü-2. İstanbul: Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 2003.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Tükçe Ansiklopedik Lugat. 33. Baskı. Ankara: Aydın Kitapevi, 2017.
• Fazlur Rahman. İslâm. Trc. Mehmed Dağ-Mehmet Aydın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Ebu’l Alâ Afifi. Tasavvuf, İslâm’da Manevi Hayat. Trc. Ekrem Demirli-Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Gümüşhanevi, Ahmed Ziyaüddin. Camiü’l-Usûl. Ali Emiri Koleksiyonu. 1333: 7. Millet Kütüphanesi.
• Hücviri, Ali b. Osman Cüllâbî. Keşfu’l-Mahcûb, Hakikat Bilgisi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. El-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, nşr: Osman Yahya. 14. Cilt. Beyrut: Daru’l-Sadr, 1405/1985. 7: 100-103; 10: 285; 11: 251; 12: 185.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvini. Sünenu İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuad Abdülbâki. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, tsz. “Zühd”, 4.
• İlâhi, Abdullah. Zâdü’l-Müştâkin. Kemankeş. 206: 1a-228a. Hacı Selim Ağa Kütüphanesi
• Karadaş, Cağfer. “Tasavvufta Peygamberlik Tasavvuru”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19/1. (2010): 32-33.
• Kâşâni, Abdürrezzak Kemâlüddin. Letâifü’l-A’lâm fi İşârâti Ehli’l-İlhâm. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. 590. İstanbul: İz Yayıncılık. 2015.
• Kelebâzi, Ebubekir Muhammed b. İshak Buhari. Et-Ta’arruf li-Mezhebi ehli’t-Tasavvuf. Thk. Arthur John Arberry. Kahire: Y.y., 1933, 47.
• Kızıler, Hamdi. “Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi’de Velâyet Tasavvuru”. I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi Sempozyumu Bildirileri,(Gümüşhane, 03-05 Ekim 2013). Ed. İhsan Günaydın-Ali Kuzudişli-Adem Çatak. 245-250. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları. 2013.
• Kuşeyri, Abdulkerim b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Nşr. Zekeriya el-Ensâri. B.y.: Y.y., 1304.
• Müslim, Ebu’l Huseyn el-Kuşeyri. Sahihu Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdülbâki. 4 Cilt. Kahire: Darü’s-selâm, 1955. 1: “Birr”, 38.
• Necmüddin Kübra. Usûlu Aşere, (Tasavvufi Hayat içinde). tec. ve şrh. İsmail Hakkı Bursevi. Der. Mustafa Kara, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Nesefi, Azizüddin. İnsan-ı Kâmil, Tasavvufta İnsan Meselesi. Trc. Mehmet Kanar, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Osman Hakiki Bey. İrşâdnâme. Osman Ergin Yazmaları. 1429: 2-39. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Öztürk, Özkan. Siyaset ve Tasavvuf. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Pârsa, Muhammed. Risâle-i Kudsiyye. Trc. Hasan Almaz. İstanbul: Semerkand yayınları, 2012.
• Razi, Fahreddin. Mefâtihu’l-Gayb. Thk. Abdurrahman Muhammed. 30 Cilt. Kahire: Y.y., 1933-38., 17: 126.
• Serrâc, Ebu Nasr Abdullah b. Ali b. Muhammed. El-Lüma’ fi’t-Tasavvuf. Thk. Reynold Alleyne Nicholson. Leiden: Beril Matbaası, 1914.
• Sülemi, Ebu Abdurrahman. Tabakâtu’s-Sufiyye. ( Ebu Bekir et-Tastemani bölümü) Nşr. Nurettin Şaribe. Kahire: Y.y., 1986. 305.
• Tek, Abdurrezzak. Abdullatif Kudsi Hayatı, Eserleri ve Görüşleri. Bursa: Emin Yayınları, 2007.
• Tirmizî, Hakîm. Hatmü’l Evliya. Thk. Osman Yahya. Beyrut: Y.y., 1965.
• Tirmizi, Muhammed b. İsa. Câmiu’s-Sahih. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987. 4: “Zühd”, 53.
• Türer, Osman. “Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi’nin Şeriat, Tarikat ve Tasavvuf Anlayışı”. Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi Sempozyum Bildirileri. İstanbul: Seha Neşriyat, 1992.
• Uludağ, Süleyman. “Kerâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 265-267. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. Keşif ve Kerâmet. İstanbul: Sufi Kitap, 2008.
• Uludağ, Süleyman. “Ricalü’l-Gayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 81-82. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. 2. Baskı. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Tasavvuf Meseleleri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• Yüce, Abdülhâkim. “Kozmik Yetki: Tasarruf”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. 15: (2005): 37-49.
• Zemahşeri, Ebu’l-Kâsım Mahmûd. El-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzil ve Uyûni’l-Akvâl fi Vucûhi’t-Te’vil. 3. Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1983, 2: 243.