Ebû Hâmid Muhammed b. Yusuf el-Fâsî’nin (ö.1052/1642) “Turfetü’t-Taraf” Adlı Manzume’sinin Manzum Tercümesi ve Hadis Usûlü Açısından Tahlîli

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 13, 159 - 213, 15.09.2020

Fehmi Çiçek

Öz

Ebû Hâmid Muhammed b. Yusuf el-Fâsî’nin elli iki beyitten oluşan Turfetü’t-Taraf adlı manzumesi, akademik muhtevası, edebî üslûbu, latif kâfiye yapısı, kolay ibareleri, muhtasar hacmi ile, özelde hadis usûlü’ne, genelde İslam ilim dünyasına, önemli bir “zenginlik” kazandırmıştır. Bu manzumeyi, hemen hemen aynı asırda bir benzeri olan Beykûniyye ile kıyasladığımızda, Turfetü’t-Taraf’ın, hadis ıstılahlarını daha güzel bir tertip ile sıraladığını, Beykûniyye’deki gibi birbiriyle ilgisi olmayan yerlerde zikretmediğini, Beykûniyye’den daha fazla sayıda hadis ıstılahlarını ele alıp nazmettiğini, muhtevasının daha kapsamlı olduğunu görüyoruz. Bu yönleriyle Turfetü’t-Taraf, Beykûniyye’nin fevkindedir. Nitekim Turfe, Fas ve Kuzey Afrika ülkelerinde, Beykûniyye ise Şâm ve Kûfe’de, biri İslam dünyasının doğusunda, diğeri de batısında şöhret bulup yayılmıştır. Bu manzumeyi tahlil çalışması, akademi dünyasına önemli katkılar kazandırmakla birlikte; 7+7=14’lü hece vezniyle Türkçe’ye yine manzum olarak tercüme edilmesi, hem yeni bir “Türkçe Manzum Hadis Usulü” meydana getirmek açısından hem de “Arapça Hadis Usulü Manzumesi”ni ilk defa Türkçe’ye bir manzume olarak tercüme etmek açısından çok önemli bir çalışmadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hadis Usulü, Manzume, Fasi, Tahlil, Şiir

The Analysis of the Mandhumah (Poetic Work) named Turfah at Taraf Writen by Abu Hamid Mohammad b. Yousuf Al-Fasi (d. 1052|1642) From The Perspective of the Methodology of Hadith Sciences and Its Translation into Turkish as A Poetic Work

Öz

The Mandhumah (poetic work) named Turfah at-Taraf which is consist of 52 coupltes written by Abu Hâmid Mohammad b. Yusuf Al-Fâsî has contributed an important prosperity to both Islamic sciences in general and the methodology of Hadith in special. It has an academic content, literary style, enjoyable rhyming structure, nice design, easy phrases and concise knowledge about the methodology of Hadith. When we compare it to another prominent Mandhumah of Baiquniyyah which is almost written in the same age, it is possible for us to state that the Mandhumah of Turfah at-Taraf is better than that of Baiquniyyah in: 1- Better design. 2- More content. It is an interesting point that Turfah at-Taraf has much been famous in Maghrib and North Africa when Baiquniyyah has much been prominent in Syria and Iraq. The Analysis of this Mandhumah will not only bring an important contribution to academic world, but also is a very significant work from the perspective that it is translated from Arabic to Turkish as a poem with 7+7 = 14 syllable structure, rich heirlooms, academic content and attractive style with nearly 52 couplets. The meaning is almost the same.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Methodology of Hadith, Mandhumah, Fâsî, Analysis, Poem

Kaynakça

• Bağdâdî, Ebu Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Hatîb el-Bağdâdî. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. İbrahim Hamdi el-Medenî v.dğr. Medine: Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Bağdâdî, Ebu Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Hatîb el-Bağdâdî. el-Müttefik ve’l-müfterik. thk. Muhammed Sâdık. Dımeşk: Dâru’l-Kâdirî, 1417/1997.
• Berşensî, Ebu Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Abdurrahman b. Abdulhâlık b. Sinan. el-Mevridü’l-asfâ fi ‘ulûmi hadîsi’l-Mustafa. (Mahtut). Berlin 2/11 Spr. 1047.
• Bilen, Mehmet. “Ohinli Şeyh Alauddin ve Hadis Usulüne Dair Manzumesi”, Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (2012), 87-107.
• Dernîka, Muhammed Ahmed. Mu’cemü a’lâmi şu’arâi medhi’n-nebî. b.y. Dâru mektebeti’l-hilâl, ts.
• Ebu Şehbe Muhammed b. Muhammed b. Süveylim. el-Vasît fî ulûmi mustalahi’l-hadîs. b.y.: Daru’l-fikri’l-arabi, ts.
• Ehdel, Süleyman b. Yahya b. Ömer Makbul. el-Menhelü’r-revî ‘alâ manzûmeti’l-Mecdi’l-lugavi. thk. Harun b. Abdurrahman el-Cezâirî. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1427/2007.
• Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed b. Zekeriyya el-Ensârî. Fethu’l-Bâkî bi şerhi Elfiyeti’l-Irâkî. thk. Abdullatif Hemîm & Mahir el-Fahl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422/2002.
• Etyûbî, Muhammed b. Şeyh Ali b. Adem el-Etyûbî. İs’âfu zevi’l-vatar bi şerhi nazmi’d-dürer. Riyad: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1436/2014.
• Fâsî, Ebu Hâmid Muhammed el-Arbî b. Yusuf. Mir’âtü’l-mehâsin min ahbâri’ş-şeyh Ebi’l-Mehâsin. thk. Hamza b. Ali el-Kettânî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, ts.
• Hattâbî, Ebu Süleyman Ahmed b. Muhammed. Me’âlimü’s-sünen. Halep: Matbaatü’l-ilmiyye, 1350/1932.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddin Abdurrahim b. Hüseyin. et-Tebsıra ve’t-tezkira. thk. Abdullatif el-Hemîm. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422/2002.
• İbn Cemâa, Ebu Abdillah Bedrüddin Muhammed b. İbrahim b. Sa’dullah b. Cemâa. el-Menhelü’r-revî fî muhtasari ‘ulûmi’l-hadîsi’n-nebevî. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. Dimaşk: Dârulfikir, 1406/1985.
• İbn Dakîkı’l-Îd, Ebü’l-Feth Takıyyüddin Muhammed b. Ali b. Vehb el-Kuşeyrî. el-İktirâh fi beyâni’l-ıstılâh. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar şerhu Nuhbeti’l-fiker. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1401/1989.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tağlîku’t-ta’lîk. thk. Saîd Abdurrahman Musa Kazakî. Beyrut: El-Mektebü’l-İslâmî, 1405/1984.
• İbn Hibban, Ebu Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed. es-Sahîh. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1419/1998.
• İbn Huzeyme, Ebu Bekir Muhammed b. İshak b. Huzeyme. es-Sahîh. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. Beyrut: el-Mektebü’l-islam, ts.
• İbn Mülakkın, Ebu Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed. el-Mukni’ fî ‘ulûmi’l-hadîs. thk. Abdullah b. Yusuf el-Cüdey’. Suudi Arabistan: Dâru fevvâz, 1413/1992.
• İbnü Abdi’l-Berr, Ebu Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdi’l-Berr. Câmi’u beyâni’l-ilim ve fazlih. thk. Ebu’l-eşbâl ez-Züheyrî. Suudi Arabistan: Dâru ibni’l-cevzî, 1414/1994.
• İbnü Abdi’l-Berr, Ebu Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdi’l-Berr. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattai mine’l-me’ânî ve’l-esânîd. Thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî. Mağrib: Vezâratü umûmi’l-evkâf ve’ş-şu’ûni’l-islâmiyye, 1387/1967.
• İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Mecdüddin el-Mübârek b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî v.dğr. Beyrut: el-Mektebetü’l-ilmiyye, 1399/1979.
• İbnü’s-Salâh, Ebu Amr Takıyyüddin Osman b. Abdurrahman. Ma’rifetü envâi ulûmi’l-hadîs, Mukaddime. thk. Nurettin Itr. Beyrut: Dâru’l-fikir, 1406/1986.
• Kâdirî, Muhammed b. Tayyib. Neşrü’l-mesâni li ehli’l-karni’l-hâdiye aşara ve’s-sânî. thk. Muhamed el-Hiccî & Ahmed Tevfik. Ribat: Mektebetü’t-Tâlib, 1402/1982.
• Kâfiyecî, Muhammed b. Süleyman. el-Muhtasar fî ‘ilmi’l-eser. thk. Ali Zevîn. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1407/1986.
• Karacabey, Sâlih. “Hattâbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/489-491. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir. İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Mısır: el-Matbaatül-kübrâ el-emîriyye, 7. Basım, 1323/1905,
• Kazvînî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya. Mu’cemü mekâyîsi’l-lüga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. b.y.: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
• Kazvînî, Ömer b. Ali b. Ömer el-Kazvînî. Meşîhatü’l-Kazvînî. thk. Dr. Âmir Hasan Sabri. b.y.: Dârü’l-beşâiri’l-islâmiyye, 1425/2005.
• Kehhâle, Ömer b. Rıza. Mu’cemü’l-müellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-müsennâ, ts.
• Kelebâzî, Ebu Bekir Muhammed b. Ebî İshâk b. İbrahim b. Yakub el-Kelebâzî. Bahru’l-fevâid (Meâni’l-ahbâr). thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420/1999.
• Kettânî, Muhammed Abdulhayy b. Abdulkerim. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve mu’cemü’l-me’âcim ve’l-meşîhât. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-islâmî, 1402/1982.
• Kettânî, Muhammed b. Ca’fer. er-Risâletü’l-müstatrafe li beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrafe. thk. Muhammed Muntasır b. Muhammed Zemzemî. b.y.: Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, 1421/2000.
• Kutlay, Halil İbrahim. Hadiste sened tenkidi. İstanbul: Elif Yayınları, 1436/2015.
• Küçük, Râşid. “İsnâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/154-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Minyâvî, Ebu Münzir Mahmud b. Muhammed. Şerhu’l-mûkıza li’z-Zehebî. Mısır: el-Mektebetü’ş-şâmile, 1432/2010.
• Muhibbî, Muhammed Emin b. Fazlullah b. Muhibbüddin. Hülâsatü’l-eser fî a’yâni’l-karni’l-hâdiye aşar. b.y.: Dâru Sâdır, ts.
• Mübârekfûrî, Ebu Hasan Ubeydullah b. Muhammed. Mir’âtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâtü’l-mesâbîh. Hindistan: İdâretü’l-buhûsi’l-ilmiyye, 3. Basım, 1404/1983.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar bi nakli’l-adli ani’l-adli ilâ rasûlillah. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabi, ts.
• Nevevî, Ebu Zekeriya Yahya b. Şeref en-Nevevî. et-Takrîb ve’t-teysîr li ma’rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr. thk. Muhammed Osman el-Haşat. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-arabi, 1405/1984.
• Nevevî, Ebu Zekeriya Yahya b. Şeref en-Nevevî. el-Minhâc şerhu Sahih-i Müslim b. Haccâc. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, 2. Basım, 1392/1972.
• Özel, Ahmet. “Ebü’l-Mehâsin el-Fâsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/337. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özkuyumcu, Nadir. “Tıtvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/122-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman. el-Gâye fî şerhi’l-Hidâye fî ilmi’r-rivâye. thk. Ebu Âiş Abdülmün’im İbrahim. b.y.: Mektebetü evlâdi’ş-şeyh li’t-türâs, 1421/2001.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman. el-Kavlü’l-bedî’ fi’s-salâti ‘ale’l-habîbi’ş-şefî’. b.y.: Dâru’r-reyhân li’t-türâs, ts.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-muğîs bi şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. thk. Ali Hüseyin Ali. Mısır: Mektebetü’s-sünne, 1424/2003.
• Sibâ’î, Mustafa. es-Sünne ve mekânetühâ fi’t-teşrî’i’l-İslâmî. Riyad: Dâru’l-verrâk, 1419/1997.
• Siracüddin, Abdullah, Şerhu’l-manzûmeti’l-Beykûniyye fî mustalahi’l-hadîs. Haleb: Dâru’l-fellah, ts.
• Sûsî, Muhammed Muhtar b. Ali b. Ahmed. Sûs el-âlime. Mağrib: ed-Dâru’l-Beydâ, 1404/1984.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Elfiyye. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. b.y.: Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebu Kuteybe Nazar Muhammed el-Firyabî. b.y.: Daru Taybe, ts.
• Şâfiî, Ebu Abdullah Muhammed b. İdris. el-Müsned. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1400/1980.
• Şensoy, Sedat. “Şınkîtî, Ahmet Emin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/171-172. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Şınkîtî, Ahmed b. Seyyidî Muhammed. Ta’lîkû’t-tehaf alâ manzûmeti Turfeti’t-taraf fi mustalahi men selef. thk. Ebü’l-Âliye el-Mehassî. Acman: Mektebetü’l-Furkan, 1419/1999.
• Tahhan, Mahmud b. Ahmed b. Mahmud. Teysîrü mustalahi’l-hadîs. b.y.: Mektebetü’l-me’ârif, ts.
• Tankuş, Emine. Müselsel Hadis. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd, Süleyman b. Davud b. Cârûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî, Mısır: Daru Hecr, 1419/1999.
• Tîbî, Şerefüddin Hüseyin b. Muhammed. el-Hülâsa fi ma’rifeti’l-hadîs. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1430/2008.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. es-Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. Beyrut: Daru’l-garbi’l-islâmî, 1419/1998.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. el-İlelü’s-sağîr. thk. Ahmet Muhammed Şâkir. Beyrut: Daru İhyai’t-türâsi’l-arabî, ts.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüşdü. “Recez”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/509. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih b. Muhammed. Şerhu’l-manzûmeti’l-Beykûniyye fi mustalahi’l-hadîs. thk. Fehd b. Nâsır b. İbrahim Süleyman. b.y.: Dâru’s-süreyyâ li’n-neşr, 1423/2003.
• Yücel, Ahmet. “Avâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/105. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Zehebî, Ebu Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Mûkıza fî ilmi mustalahi’l-hadîs. thk. Abdulfettah Ebu Gudde. Haleb: Mektebü’l-matbûâti’l-islâmiyye, 2. Basım, 1412/1991.
• Ziriklî, Hayreddin b. Mahmud b. Muhammed. el-A’lâm. b.y. Dâru’l-ilim li’l-melâyîn, 15. Basım, 1422/2002.