American Evangelism, from The Perspective of Political Goals and Their Activities in The Ottoman Empire

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 86 - 111, 15.03.2022

İlyas Akyüzoğlu

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1024246

Öz

American Evangelicals are the continuation of The British Puritan Congregation, known for its conservatism and extremism. Today, they constitute the largest, most powerful and influential Christian group in the United States. Thanks to these powers, they can influence American politics and direct its foreign policy. Although they are a religious sect, they are also described as aggressive politicians due to their views about eschatology. Because they believe that the eschatological prophecies in the Bible can be realized through politics. The Ottoman geography is the place where these prophecies will come true. After the great turbulence/depression that will occur in the pre-apocalyptic Middle East, Jesus Christ will return to the earth again and will lead the Christian army and establish the Kingdom of Heaven by defeating the disbelievers in the battle of Armageddon. Evangelicals are also are devoted believers who are committed to the fulfillment of these prophecies. In this study, the basic beliefs of the Evangelicals and the sources of their interest in the Ottoman geography were discussed. In addition, the activities they carried out in the Ottoman geography in line with these goals and the political/social consequences of these were presented with examples.

Anahtar Kelimeler

İslamic History, Ottoman History, Evangelism, Missionary, Protestantism, Armenians, Eschatology.

Politik Hedefleri Açısından Amerikan Evanjelizmi ve Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetleri

Öz

Amerikalı Evanjelikler, fundamentalist yaklaşımları ile bilinen İngiliz Püriten cemaatinin devamıdırlar. Günümüzde ise ABD’deki sayısal-siyasal olarak en büyük, güçlü ve etkili Hristiyan grubu oluşturmaktadırlar. Bu güçleri sayesinde Amerikan siyasetini etkileyebilmekte ve dış politikasına yön verebilmektedirler. Dini bir tarikat olmalarına rağmen kıyamete dair görüşleri dolayısıyla agresif siyasetçiler olarak da nitelenmektedirler. Çünkü İncil’de yer alan eskatolojik kehanetlerin siyaset aracılığıyla gerçekleşebileceğine inanmaktadırlar. Bu kehanetlerin gerçekleşeceği yer Osmanlı coğrafyasıdır. İsa Mesih kıyamet öncesi Ortadoğu’da meydana gelecek olan büyük türbülans/bunalım sonrası yeryüzüne tekrar geri gelecek ve Hristiyan ordusunun başına geçip kafirleri Armageddon savaşında mağlup ederek Cennet Krallığı’nı tesis edecektir. Evanjelikler de bu kehanetlerin gerçekleşmesi için kendilerini adamış kesin inançlılardır. Çalışmada Evanjeliklerin temel inanışları ve Osmanlı coğrafyasına duydukları ilginin nedenleri ele alınmıştır. Ayrıca bu hedefler doğrultusunda Osmanlı coğrafyasında yürüttükleri faaliyetler ve bunların doğurduğu siyasi/sosyal sonuçlar örnekleriyle beraber ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Evanjelizm, Misyonerlik, Protestanlık, Ermeniler, Kıyamet.

Kaynakça

• Acun, Fatma. “Robert Kolej Mezunları ve Meşhurları”. Turkish History Education Journal 4/2 (24 Ekim 2015): 136-164.
• Akgün, Seçil. “Amerikalı Misyonerlerin Ermeni Meselesinde Rolü”. Ankara Üniversitesi Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 1988. 2-12.
• Aksu, Ayşe. “İngilizlerin Malta’daki Deniz Feneri: Malta Protestan Koleji (1846-1868)”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 27 Aralık 2016. 57-57.
• Alan, Gülbadi. Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Protestan Okulları. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2015.
• Alan, Gülbadi. “Protestan Amerikan Misyonerleri, Anadolu’daki Rumlar ve Pontus Meselesi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10 (2001): 183-208.
• Albayrak, H. Şule. “ABD’de Hıristiyan Siyonizmi: Kökeni, İnanç Esasları ve Günümüz Amerikan Siyasetine Etkisi”. Darulfunun İlahiyat 30/1 (03 Temmuz 2019): 141-169.
• Albayrak, H. Şule. “Tarihi ve Sosyal Bir Realite Olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde Gelişen Protestan Fundamentalizmi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 42 (05 Mart 2014): 13-32.
• Alıcı, Mustafa. “Üç Kudüs: Kudüs’e Siyonist, Evanjelik ve Reel-Politik Yaklaşımlar”. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 6/15 (08 Mayıs 2018): 41-58.
• Atasağun, Galip. “Hıristiyanlıkta Kıyâmet Alâmetleri ve Dünyanın Sonu”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8 (01 Eylül 1998): 111-140.
• Ayas, Nevzad. Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi: Kuruluşlar ve Tarihçeler. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1948.
• Aydın, Mahmut. “Evanjelik Hıristiyanlığın Misyon Yöntemleri ve Türkiye’deki Yansımaları”. Dinler Tarihi Araştırmaları V (Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye’de Misyonerlik, Sempozyum, 01-02 Ekim 2005). 49-68. Ankara, 2005.
• Barr, James. Escaping from Fundamentalism. London: SCM Press Ltd, 1984.
• Basmajian, Krikor Hagop. Social and Religious Life in The Orient. New York: American Tract Society, 1890.
• Bedi̇r, Şener Faruk. “Reformasyon’dan Günümüze Evanjelik Hıristiyanlık”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 3/2 (18 Haziran 2014): 73-98.
• Berggren, D. Jason. “Israel and The Middle East in Presidential Memory: Jimmy Carter and The Presidents of The Late Cold War Perıod”. Polymath: An Interdisciplinary Arts and Sciences Journal 3/4 (2013): 38-54.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Âlî Evrak Odası [BEO]. No. 188, Gömlek No. 14097.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi [DH. MKT]. No. 549, Gömlek No. 49.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi [DH. MKT]. No. 869, Gömlek No. 26.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezâreti Siyasî Kısım [HR.SYS]. No. 67, Gömlek No. 34.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezâreti Siyasî Kısım [HR.SYS]. No. 81, Gömlek No. 59.
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Hususî [İ. HUS]. No. 73, Gömlek No. 103.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Vak‘anüvis Kalemi [A.VKN]. No. 1, Gömlek No. 8.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Evrakı Dahiliye Nezareti Maruzât [Y.PRK.DHY]. No. 10, Gömlek No. 58.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Evrakı Umumî [Y.PRK.UM.]. No. 29, Gömlek No. 58.
• Buhari̇, Ömer Kemal. “(Dost) Düşmanlar: Hıristiyan Siyonizminde Antisemitizm ve Anti-İslamizm”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/3 (15 Aralık 2019): 1315-1330.
• Büyükkarcı, Süleyman. “Amerikan Okulları Üzerine Bir Araştırma”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 9 (01 Aralık 2001): 9-52.
• Canfield, Joseph M. The Incredible Scofield and His Book. California: Ross House Books, 1988.
• Chafer, Lewis Sperry - Walvoord, John F. Major Bible Themes. Revised edition. Michigan: Zondervan Academic, 1974.
• Danacioğlu, Esra. “Osmanlı İmparatorluğunda Amerikan Board Okulları ve Ermeniler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 3/10 (01 Haziran 2000): 131-145.
• Demi̇r, Cenk. “1890’lardan 1930’lara İzmir’deki Amerikan Okullarında Yürütülen Spor Faaliyetleri ve Kent Sporuna Katkıları”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 19 (26 Temmuz 2019): 291-318.
• Demi̇rtaş, Çağrı - Kılıç, Fahri. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğu ve Güney Bölgelerinde Eğitim Şemsiyesi Altında Amerikan Board Cemiyetinin Misyonerlik Faaliyetleri”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 21/3 (15 Eylül 2021): 956-964.
• Döşkaya, Füsun Çoban. “Osmanlı Devleti’nde Amerikalı Misyonerlerin Antlaşma Hakları”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 8/3 (25 Eylül 2021): 769-798.
• Dugger, Ronnie. “Does Reagan Expect a Nuclear Armageddon?” Washington Post. 19 Ocak 1984. https://www.nybooks.com/articles/1984/01/19/reagan-and-the-apocalypse/.
• Erdoğan, Dilşen İnce. “American Board of Commissioners for Foreign Mission (ABCFM) Near East Relief’e Amerikan Misyonerlerinin Anadolu’daki Faaliyetleri”. Belgi Dergisi 2/14 (01 Temmuz 2017): 552-565.
• Erdoğdu, Teyfur. “Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nin Kısa Tarihi”. Ed. Zekeriya Kurşun - Ahmet Emre Bilgili - Kemal Kahraman - Cemal Güngör. 1: 302-324. İstanbul: Seçil Ofset, 2004.
• Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Neşriyat, 1977.
• Esenkal, Ebru. Yabancı Ülkeler Tarafından Osmanlı Coğrafyasında Açılan Okullar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Fırıncı, Yusuf. “The Expansıon of Post-Secular Influence by Christian Denominations Such as Christian Zionists”. Journal of Analytic Divinity 2/3 (15 Aralık 2018): 23-47.
• Fildiş, Ayşe Tekdal. “New Role for Religion in American Politics: How The Evangelical Church Is Shaping The Middle-Eastern Politics in Particular in The Israeli Palestinian Conflict”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 27/2 (30 Ekim 2018): 149-161.
• Gündüz, Şinasi. “Protestan Geleneğinde Yeni Hıristiyan Sağı Olarak Evanjelizm”. VIII. Kur’an Sempozyumu: Günümüz Dünyasında Müslümanlar, 14-15 Mayıs 2005. 51-60. Ankara: Fecr Yayınları, 2006.
• Güngör, Ali İsra. “Hıristiyanlıkta Püriten Anlayış ve Etkileri”. Dini Araştırmalar 7/21 (01 Haziran 2005): 7-26.
• Hallsell, Grace. Tanrı’yı Kıyamete Zorlamak: Armagedon, Hristiyan Kıyametçiliği ve İsrail. İstanbul: Kim Yayınları, 2002.
• Hıdır, Özcan. “Avrupa’da ‘Aşırı Sağ’ın Dinî-İdeolojik ve Tarihî Temelleri-Kökenleri”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 14/53 (03 Nisan 2018): 15-46.
• Kahraman, Nazan. “Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833)”. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi 7/1 (15 Mayıs 2020): 95-136.
• Karaman, M. Lutfullah. “Siyonizm”. 37: 329-335. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2009.
• Kitabı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit (Tevrat ve İncil). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 1958.
• Kocabaşoğlu, Uygur. Anadolu’daki Amerika: Kendi Belgeleriyle XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları. İstanbul: Arba Araştırma Basım Yayın, 1989.
• Kurtkan Bilgiseven, Amiran. Din sosyolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1985.
• Kurtoğlu, Ramazan. Evanjelizm: Tanrı’yı Kıyamete Zorlamak. İstanbul: Asikitap, 2016.
• Küçük, Mehmet Alparslan. “Anadolu’da ‘Protestan Ermeni Milleti’nin Oluşumu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50/2 (2009): 153-186.
• Leonhard, Robert. Visions of Apocalypse: What Jews, Christians and Muslims Believe About the End Times and How Those Beliefs Affect Our World. Maryland: The Johns Hopkins University, 2010.
• Malkoç, Mustafa Numan. “Türkiye’de Protestan Misyonerliği”. Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri. 161-194. Tartışmalı İlmi Toplantılar 43. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Mead, Walter Russell. “The New Israel and the Old: Why Gentile Americans Back the Jewish State”. Foreign Affairs 87/4 (2008): 28-46.
• Mutlu, Şamil. “Beyrut Vilayeti’nde Amerikan Misyoner Okulları ve Suriye Protestan Koleji”. Tarih Dergisi. 46 (06 Haziran 2012): 107-128.
• Ortaylı, İlber. “Osmanlı İmparatorluğunda Amerikan Okulları Üzerine Bazı Gözlemler”. TODAİE Dergisi 14/3 (1981): 87-96.
• Öney, Celal. “Misyoner Örgütlerin Rekabet Sahnesi Filistin”. Tarih Okulu Dergisi 2013/XV (01 Aralık 2012).
• Öztürk, Mehmet. “Trump’ın Kudüs Kararının Bir Analizi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8/4 (31 Aralık 2019): 2876-2905.
• Poythress, Vern S. Understanding Dispensationalists. Academie Books, 1987.
• Sağ, Mustafa Kaan. “Londra Yahudiler Cemiyeti İstanbul Misyonu ve Hasköy İngiliz Okulu”. Belleten 79/285 (01 Ağustos 2015): 627-658.
• Sandeen, Ernest R. The Roots of Fundamentalism: British and American Millenarianism, 1800-1930. Chicago: University of Chicago Press, 1970.
• Scofield, C. I. The Scofield reference Bible. New York etc.: Oxford University Press, 1917.
• Scofield, Cyrus Ingerson. The Scofield Reference Bible. New York: Oxford University Press, 1945.
• Sezer, Cemal. “Amerikan Misyonerlerinin Ermeni Meselesine Etkileri (1890-1914)”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/1-2 (28 Mart 2014): 57-69.
• Stockton, Ronald R. “Christian Zionism: Prophecy and Public Opinion”. Middle East Journal 41/2 (1987): 234-253.
• Süreyya, Samizade. “Beyrut’ta Amerikan Protestan Mektebi”. Sırat-ı Mustakîm. 26 Mayıs 1327.
• Süreyya, Samizade. “Memâlik-i İslamiye’de Protestan Misyonerleri”. Teâruf-u Muslimîn Gazetesi. 08 Ağustos 1328.
• Şahi̇n, Gürsoy. “Manastır Şehrinde Amerikalı Protestan Misyonerler ve Faaliyetleri (1873-1913)”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 8/1 (12 Temmuz 2019): 141-186.
• Şimşir, Bilal N. Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine. Ankara: Terazi Yayıncılık, 2018.
• Taşdemirci, Ersoy. “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10 (2001): 13-28.
• Waardenburg, Jacques. “Protestanlık”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 34: 351-354. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2008.
• Wilson, Dwight. Armageddon Now!: The Premillenarian Response to Russia and Israel Since 1917. Tyler, Tex: Inst for Christian Economics, 1991.
• Yılmaz, Hakan. “Evanjelik Hareketin ABD Siyaset Kurumundan Dinî Talepleri Üzerine Bir İnceleme”. Oksident 2/1 (30 Haziran 2020): 27-58.