Medine Külliye-i İslâmiyye Medresesinin Açılması Üzerine İslâmcı Aydınların Etki ve Katkısı (1908-1918)

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 602 - 626, 15.03.2022

Nesrin Aktaran

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1052014

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1918) İslamcı aydınların Medine-i Külliye-i İslâmiyye Medresesinin kurulmasına dair etki ve katkısını ve buna dair gelişmeleri konu edinmiştir. Çalışma, İslamcı aydınların zikredilen medreseye dair belirttikleri görüş, öneri ve çalışmaları ve buna dair sonuçları tespit etmeyi amaçlamıştır. Tarih araştırması yöntemi kullanılarak hazırlanan çalışmada İslamcı aydınlara ait Sebilü’r-Reşad, Sırat-ı Müstakim mecmuaları ana kaynak olarak incelenmiştir. İslamcı aydınların Medine-i Külliye-i İslâmiyye Medresesinin açılmasına yönelik etki ve katkılarının tespiti adına çalışma öncelikle İslamcı aydınların merkeze uzak vilayetlerde medreselerin açılması için Devletten ve Müderrislerden beklentileri üzerinde durmuştur. İslamcı aydınların yaptıkları çalışmaların ne derece etkili olduğu sorusuna yanıt aranmış ve Medine-i Külliye-i İslâmiyye Medresesinin eğitime bir an evvel başlaması için kurulum aşamasından itibaren siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan takip ettikleri gelişmeler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, İslamcı Aydınlar, Medrese, II. Meşrutiyet

The Effects and Contributions of the Islamist Intellectuals to the Madina-i Kulliye-i Islamiye Madrasa (1908-1918)

Öz

This study focused on the influence and contribution of Islamist intellectuals to the establishment of the Medina-i Kulliye-i Islamiye Madrasa during the ll. Constitutional Era (1908-1918) and developments in this regard. The study aimed to determine the opinions, suggestions and studies of Islamic intellectuals about this madrasah and the results about it. In the research prepared by using the method of historical research, the journals of Sebilü'r-Reşad and Sırat-ı Müstakim belonging to Islamic intellectuals were examined as the main source.In order to determine the effects and contributions of the Islamist intellectuals to the Madina-i Kulliye-i Islamiye Madrasa, the study primarily focused on the expectations of the Islamist intellectuals from the State and the professors for the establishment of madrasahs in the provinces far from the center. An answer was sought to the question of how effective their work was, and the political, social and economic developments they followed from the establishment stage of Medina-i Kulliye-i Islamiye Madrasa to start education as soon as possible were discussed.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Islamic Intellectuals, Madrasahs, II. Constitutional Monarchy, Reform

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. “Tefsir-i Şerif Tercümesi”. Sebilü’r-Reşad 11/286 (5 Mart 1914), 408-411.
• Agayef, Ahmed. “Dârü’l-Hilâfe’de Maarif-i İbtidaiyyenin Hâli ve Sûret-i Islahı”. Sırat-ı Müstakim 5/113 (3 Kasım 1910), 149-152.
• Akçuraoğlu, Yusuf. “Rusya’da Sâkin Türklerin Hayât-ı Medeniyye, Fikriyye ve Siyâsiyyelerine Dair”. haz. H. Eşref Edip, Sırat-ı Müstakim 2/39 (3 Haziran 1909), 202-209.
• Akif, Mehmed. “Müslümanlık’la Medeniyet-Hürriyet-i İlm”. Sırat-ı Müstakim 5/130 (2 Mart 1911), 425-426.
• Aksekili, Ahmed Hamdi. “Medine-i Münevvere’den Âlem-i İslam’a Hitab-Müslümanlar Uyanın! Fırsat Bu Fırsattır!”. Sebilü’r-Reşad 12/309 (2 Eylül 1914) 398-402.
• Alim, Mehmed. “Mekke-i Mükerreme ve Cera’id-i Arabiyye”. Sırat-ı Müstakim 2/45 (15 Temmuz 1909), 296-297.
• Arslan, Emir Şekip. İttihatçı Bir Arap Aydınının Anıları. çev. Halit Özkan (İstanbul: Klasik Yayınları, 2005), 67.
• Ateş, İbrahim. “Osmanlılar Zamanında Mekke ve Medine’ye Gönderilen Para ve Hediyeler”. Vakıflar Dergisi 13 (1981), 113-170.
• Atyû, Ahmet. “Misyonerler Çalışmakla İntişâr-ı İslam’ın Önüne Durabilirler mi?”. Sebilü’r-Reşad 8/204 (1 Ağustos 1912), 432-435.
• Bir Genç Müslüman. “Ulemâ-yı Kirâmın Devlethanelerinde İstirahatleri ile Millet Cehaletten Kurtulamaz”. Sebilü’r-Reşad 10/239 (10 Nisan 1913), 84-87.
• Buzpınar, Tufan. “Surre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 2009), 37/567-569.
• Cemal, Ahmed. “Hicaz Mektupları: Hicaz Demiryolu 1”. Sebilü’r-Reşad 12/287 (12 Mart 1914), 17.
• Ceylan, Abdullah. Türk Yayın Hayatında Sıratımüstakim ve Sebilürreşad Mecmualarının Yeri”. Türk Kültürü Dergisi Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü 29/335, Ankara (1991), s. 161-165.
• Eroğlu, Muhammed. “Abdülaziz Çaviş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1996), 1/185-192.
• Ersoy, Mehmet Akif. Safahat. İstanbul: Fide Yayınları, 2007. Fahreddin, Mehmed. “İctimâiyât-Feminizm Mes’elesi-2”. Sırat-ı Müstakim 8/196 (6 Haziran 1912), 260-261.
• Göriceli, Hatib Hafız Ali. “Lisân-ı Arabî”. Sırat-ı Müstakim 4/99 (28 Temmuz 1910), 355-356. Hızlı, Mefail. “Anadolu’daki Osmanlı Medreseleri: Bir İcmal”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2/4 (2004), 371-409.
• İbrahim, Abdürreşid. “Çin Müslümanları: Âlem-i İslam”. Sırat-ı Müstakim 3/66 (9 Aralık 1909), 217-218.
• İbrahim, Abdürreşid. “Müslümanlar Çalışırsa Yaşayacak, İlerleyecek!”. Sırat-ı Müstakim 4/99 (28 Temmuz 1910), 354-357.
• İbrahim, Abdürreşid. “Ahval-i Âlem-i İslam Hakkında”. Sırat-ı Müstakim 4/85 (21 Nisan 1910), 119-120.
• İdrisi, Alimcan. “Islah-ı Medaris Hakkında”. Sırat-ı Müstakim 5/122 (5 Ocak 1911), 292-294.
• İlhami, Hafız Ali. “Debre Kongresi’nden Bir Yaprak”. Sırat-ı Müstakim 2/49 (25 Mart 1909), 368.-370.
• İlhami. “Debre Kongresi’nden Bir Yaprak -mâba’d-“. Sırat-ı Müstakim 2/52 (19 Ağustos 1909), 411-412.
• İpşirli, Mehmet. ”Osmanlı İstanbul’unda Geleneksel Eğitim ve Ulema”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Eğitim Bilim ve Teknoloji, haz. Coşkun Yılmaz (İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2015), 34-46.
• Kâmil, F. “Aynen Varaka”. Volkan 1/8 (18 Aralık 1908), 3-5.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
• Kemal, İbnülemin Mahmud. Serbesti-i Mezahib”. Beyanü’l-Hak 1/26 (29 Mart 1909), 600-602. Kurşun, Zekeriya. “Hicaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları, 1998, 17/437-439.
• Lazkiye. “İstanbul’un Hakiki Uleması ile Dârülfünûn İlahiyat Şu’besi ve Medresetü’l-Vâizin’in Genç ve Fedâkâr Talebelerinin Nazargâh-ı Dikkatlerine”. Sebilü’r-Reşad 11/281 (29 Ocak 1914), 333-356.
• M. Şemseddin. “Programların Tanziminde Hükümetin Hak ve Vazifesi”. Sebilü’r-Reşad 9/212 (26 Eylül 1913), 69-71.
• M. Şemseddin. “İ’tiraf ve İşhâd Makalesi Münasebetiyle”. Sebilü’r-Reşad 9/234 (6 Mart 1913), 450-455.
• M. Tevfik, S (sin). “Mekâtîb- Hind Yolunda-4”. Sırat-ı Müstakim 8/207 (22 Ağustos 1912), 489.
• Milaslı, İsmail Hakkı. “Milletlerin Terakkisinde Elif-Banın Hissesi”. Sebilü’r-Reşad 17/431-432 (24 Temmuz 1919), 119-122.
• Müftizade, M. Esad “Millet İrşada Muhtacdır”. Sebilü’r-Reşad Mecmuası 10/258 (21 Ağustos 1913), 388-390.
• Münir, M. Ali. “İnhitâtât-ı İctimâʻiyye”. Sırat-ı Müstakim 3/58 (14 Ekim 1909), 86-87.
• Münir, M. Ali. “İsmail Gaspirinski Bey Hazretleri’ne”. Sırat-ı Müstakim 2/52 (19 Ağustos 1909), 410-411.
• N., A(ayın). “Alem-i İslam’da Beşâir-i İntibâh”. Sırat-ı Müstakim 7/172 (21 Aralık 1911), 258-259.
• Nazmi vd. “Osmanlı Donanması”. Sırat-ı Müstakim 2/45 (15 Temmuz 1909), 303-305.
• Osmanlı Arşivi, (BOA) Maarif Nezareti Mektubi Kalemi [MF.MKT.], No. 1151, Gömlek No. 84, 1. H. 22.04.1328/ 3 Mayıs 1910.
• Osmanlı Arşivi, (BOA) Maarif Nezareti Mektubi Kalemi [MF.MKT.], No. 1152, Gömlek No. 12. Hicri 25.04.1328/ 6 Mayıs 1910.
• Osmanlı Arşivi, (BOA) Maarif Nezareti Mektubi Kalemi [MF.MKT.], No. 1156, Gömlek No. 20. Hicri 05.07.1328/ 13 Temmuz 1910.
• Osmanlı Arşivi, (BOA) Meclisi Vükela Mazbataları [MV.], No. 231, Gömlek. 75, Hicri 10.05.1331/ 17 Nisan 1913.
• Osmanlı Arşivi, (BOA Dahiliye İdare [DH. İD] No. 190, Gömlek No. 15. Hicri 24-01-1332/ 23 Aralık 1913.
• Sabit, Halim. “Islah-ı Medaris Münasebetiyle”. Sırat-ı Müstakim 5/124 (11 Ocak 1911), 320-335.
• Sabit, Halim. “Ulema ve Avam”. Sırat-ı Müstakim 2/48 (5 Ağustos 1909), 340-344.
• Said Halim Paşa. “Akvâm-ı İslâmiyyenin Esbâb-ı İnhitâtı”. Sebilü’r-Reşad 15/370 (19 Eylül 1918), 105-107.
• Sebilü’r-Reşâd. “Fransızlar Hacca Giden Müslümanları Men Etmek İstiyorlar: Sebilü’r-Reşâd”. 12/ 287 (12 Mart 1914), 18-19.
• Sebilü’r-Reşâd. “Matbûât-Müslümanlar Ne Vakit Uyanacak”. 11/261 (11 Eylül 1913), 15-17.
• Sebilü’r-Reşâd. “Afrika: Afrika’da Büyük Bir İslam Kongresi”. 11/274 (11 Aralık 1913), 223-224.
• Sebilü’r-Reşâd. “İlk ve Son Ümidimiz Nereye Bağlı”. 9/227 (16 Ocak 1913), 333-334.
• Sebilü’r-Reşâd. “Hicâz: Mekke-i Mükerreme’de Medrese-i İslamiyye”. 12/292 (16 Nisan 1914), 111-112.
• Sebilü’r-Reşâd. “Hicâz: Medine-Mekke Hattı”. 12/295 (7 Mayıs 1914), 168. Sebilü’r-Reşâd. “Şuûn-Medine’de İslam Dârülfünûn’u”. 11/273 (4 Aralık 1913), 207. Sebilü’r-Reşâd. “Müslümanlar için Müşterek Bir Vazife”. 11/280 (22 Ocak 1914), 319-320.
• Sebilü’r-Reşâd. “Hicaz-Hindlilerin Müracaatı”.11/280 (22 Ocak 1914), 319.
• Sebilü’r-Reşâd. “Meclis-i Âlî-i İlmî’nin ‘Cihad-ı Ekber’ Hakkındaki Beyannamesi”.13/315 (26 Kasım 1914), 19.
• Sebilü’r-Reşâd. “Harb-i Umûmî-Bu Hafta Zarfındaki Vaz’iyet-i Umûmiyye”. 13/316 (3 Aralık 1914), 32.
• Sebilü’r-Reşâd. “Şuûn-Cihad-ı İslâm-Medine-i Münevvere”.13/318 (7 Aralık 1914), 48.
• Sırat-ı Müstakim. “Âlem-i İslam’a Bir Tebşir: Medaris-i İslamiyye’de Bir Hatve-i Tekâmül”. 3/76 (17 Ocak 1910), 377-378.
• Sırat-ı Müstakim. “İslâm Âlemine, Avrupa Matbuatı Arasından Bir Nazar- Tunus Mektubu”. 6/141 (18 Mayıs 1911), 173-174.
• Sırat-ı Müstakim. “Alem-i İslâma Bir Tebşîr-Medaris-i İslamiyye’de Bir Hatve-i Tekâmül”. 3/76 (17 Şubat 1910), 378-380.
• Sırat-ı Müstakim. “Hutbe-i Arafât ve İttihad-ı İslâm”. 5/119 (15 Aralık 1910), 245.
• Süreyya, Abdülebed. “Mektep ve Bu Sâyede Din-i İslam’ın İntişarı”. Sırat-ı Müstakim 3/61 (4 Kasım 1909), 137-138.
• Süreyya, Samizade. “Alem-i İslâm’da İntibah”. Sırat-ı Müstakim 5/126 (2 Şubat 1911), 361-362.
• Tarzî, Mahmud. “Mekâtib-i Afganistan’dan”. Sırat-ı Müstakim 5/107 (22 Eylül 1910), 49.
• Tevetoğlu, Fethi. “Hicaz’da İlk Modern Eğitim Kuruluşları ve Türkler”. Türk Kültürü Aylık Dergisi 281 (Eylül 1986), 541-549.
• Vassaf, Hüseyin. “Hicaz Valisi Beyefendi’ye Açık Mektup”. Sırat-ı Müstakim 5/111 (20 Ekim 1910), 122-123.
• Vecdi, M.Salih. “Medâris-i Hususiyyeye Muhtacız”. Sebilü’r-Reşad 11/267 (23 Ekim 1913), 104-106.
• Ya’kub Kemâl, Kırımlı. “İslam’da Seyahate Verilen İhtimam”. Sırat-ı Müstakim 2/39 (3 Haziran 1909), 200-201.
• Zaid, Ahmed. “Islah-ı Medaris-Bugün Ne Suretle Kabil Olabilir?”. Sırat-ı Müstakim 5/128 (16 Şubat 1911), 392.
• Zekeriya, Ahmed Vasfi. “Müslümanlar Nasıl Mekteplere Muhtaç”. Sırat-ı Müstakim 6/137 (20 Nisan 1911), 105-106.
• Zengin, Zeki Salih. “II. Meşrutiyet Döneminde Kudüs ve Medine’de İki Eğitim Kurumu: Medrese-i Külliye ve Selahaddin Eyyubî Külliye-i İslâmiyyesi”. Belleten 81/291 (Ağustos 2017), 590-623
• Zengin, Zeki Salih. “II. Meşrutiyet Döneminde Osmanlılarda Medreselerin Islah Çalışmaları (Teşkilat ve Ders Programları”. Diyanet İlmî Dergi 34/2 (Nisan- Mayıs-Haziran 1998), 43-52.