Tefsir Metinlerinin Hermenötik Analizi -el-Keşşâf Tefsiri Örneği-

Şeyma Altay

doi:10.51702/esoguifd.960587

Araştırma Makalesi

Tefsir Metinlerinin Hermenötik Analizi -el-Keşşâf Tefsiri Örneği-

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 12 - 38, 15.03.2022

Şeyma Altay

https://doi.org/10.51702/esoguifd.960587

Öz

Bu çalışmada, asırlardır devam eden Kur’ân’ı anlama çabasının ürünü olan tefsir metinlerini analiz etmeye yönelik bir yöntem sunulmuştur. Yöntem oluşturulurken, müfessiri tarihsel ve toplumsal bir varlık olması yönüyle ele alarak onun yorumlarını analiz etmede faydalanmak amacıyla çeşitli sosyal bilimlerin metodolojilerinden istifade edilmiştir. Teklif edilen yönteme göre tefsir metinleri, eş zamanlı ve art zamanlı kaynak taraması ile elde edilen bilgiler doğrultusunda yakın okuma ve satırarası okuma teknikleri ile analiz edilmelidir. Böylelikle yazarın ayetlere yaklaşımında etkili olan fikirleri, olayları ve nedenlerini tespit etmek mümkün olacaktır. Çalışmada sunulan yöntem, Zemahşerî’nin el-Keşşâf tefsirinden seçilen metinlere uygulanmıştır. İncelenen örneklerde Zemahşerî’nin Kur’ân yorumlarında tecrübelerinin, itikâdî mezhebinin, ilmî birikiminin ve dönemindeki sosyokültürel ortamın etkileri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tarih, Söylem Analizi, Zemahşerî, Keşşâf.

Kaynakça

Açıkgenç, Alparslan. Bilgi Felsefesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
Arslan, Hüsamettin. Epistemik Cemaat, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2018.
Beğavî, Hüseyin. Meâlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân. 5 Cilt. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. 1420.
Berger, Peter L. Sosyolojiye Çağrı Hümanist bir Perspektif. çev. A. Erkan Koca. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
Câhız. Amr. Kitâbü’l-Hayevân. 7 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1424.
Durkheim, Emile. The Rules of Sociological Method, çev. W. D. Halls. New York: The Free Press, 1982.
Ebu Zeyd, Nasr Hâmid. İlahi Hitabın Tabiatı. çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Otto Yayınları.
Ebu Zeyd. Nasr Hâmid. Dinsel Söylemin Eleştirisi. Ankara: Kitâbiyât, 2002.
Enderesbânî, Abdüsselâm b. Muhammed. “Fî Sîreti’z-Zemahşerî Cârillah”. nşr. Abdülkerim el-Yâfî. Mecelletü’l-Mecme‘i’l-Arabbiye bi Dımaşk 3/57 (1982), 365-382.
Erten, Mevlüt. “Tefsirde Sahabenin Öznelliği”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2016), 57-90.
Ess, Josef van. “Ebû İshâk en-Nazzâm Örneği Üzerinden Kelâm-Bilim İlişkisi”. çev. Mehmet Bulğen. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (2014). 267-286.
Ferrâ, Ebû Zekeriyya. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Yûsuf vd. 3 Cilt. Mısır: Daru’l-Mısriyye, t.y..
Fîrûzâbâdî, Ebu Tâhir. Kamûsü’l-Muhît. thk. Mektebe Tahkikü’t-Türas. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2005.
Gazâlî, Muhammed. Cevâhiru’l-Kur’ân. thk. Reşid Rıza. Beyrut: Daru İhyai’l-Ulûm, 1986.
Göka, Erol vd. Önce Söz Vardı. Ankara: Vadi Yayınları, 1996.
Görener, İbrahim. “Algılama-Anlama ve Tefsir”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 17 (2003) 275-314.
Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
Hansârî, Muhammed Bâkır. Ravdâtü’l-Cennât fî Ahvâli’l-ulemâ ve’s-Sâdât, thk. Esedullah İsmailiyyân. 8 Cilt. Tahran: Müessesetü İsmailiyyân, 1390.
Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2012.
İbnü’l-Melâhimî, Ruknüddin. Tuhfetü’l-Mütekellimîn fî Reddi ale’l-Felâsife, thk: Hassan Ansari. Tahran: Iranian Instutite of Philosophy, 2008.
Kâdî Abdulcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
Kıftî, Cemalüddin. İnbâhu’r-Ruvât alâ Enbâhi’n-Nüvât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabi, 1982.
Kuşeyrî, Abdulkerim. Letâifu’l-İşârât, thk: İbrahim el-Bisyûnî. 3 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye. t.y.
Ma’mer b. Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân, thk. Mehmed Fuâd Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Hancî, 1381.
Martin, J.R. “Close Reading: Functional Linguistics As a Tool For a Critical Discourse Analysis”. ed. Len Unswort. Researching language in Schools and Communities: Functional Linguistic Perspective. Cassell: London, 2000, 275-303.
Mâtürîdî, Ebu Mansur. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bieslûm. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen. en-Nüket ve’l-‘Uyûn. thk. es-Seyyid ibn Abdi’l-Maksud. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
Mukaddesî, Abdurrahman. et-Târihu’l-Muteber fî Ebnâi Men Ğaber. thk. Lecne. 3 Cilt. Suriye: Daru’n-Nevâdir, 2011),
Mukâtil b. Süleyman. Tefsiru Mukâtil b. Süleyman. thk. Mahmud Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’-Turâs, 1423.
Mücâhid, Ebu’l-Haccac. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdusselam. Mısır: Daru’l-Fikri’l-İslami’l-Hadîse, 1989.
Nizamülmülk, Siyasetname, çev: Nurettin Bayburtlugil, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
Ok, Üzeyir. “Kur’ân Okumanın “Metalinguistik” Yapısı: Bir Sosyo-kültürel Aktivite Teorisi Yaklaşımı”. İslâmiyât 6/4 (2003). 151-170.
Özlem, Doğan. Tarih felsefesi, (İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, 1998),
Öztürk, Mustafa. Tarih Felsefesi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2020.
Poland, Blake vd. “Reading Between the Lines: Interpreting Silences in Qualitative Research”. Qualitative Inquiry 4/2 (1998), 293-312.
Polat, Fethi Ahmet. İslâm Tefsir Geleneğinde Akılcı Söyleme Yöneltilen Eleştiriler- Mu’tezilî Zemahşerî’ye, Eş’ârî İbnü’l-Müneyyir’in Eleştirileri-.İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1420.
Sa‘lebî, Ebu İshak. el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân. thk. İbn Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türâsil’l-Arabî, 2002.
Şa’bân, Zekiyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları, Ankara: TDV Yayınları, 2011.
Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Şakir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risale, 2000.
Tabersî, Ebu’l-Ali. Mecmeu’l-Beyân, 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1994.
Tatar, Burhanettin. “Anlamanın Tabiatı ve Kur’ân’ı Anlama”, Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 27 (2013). 123-129.
Tatar, Burhanettin. Hermenötik. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
Turhan, Mümtaz. Kültür Değişmeleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1987.
Tûsî, Ebu Ca’fer. et-Tibyân fî Tefsîri’l-Kur’ân, thk. Ahmed Habib. 10 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y..
Tüsterî, Sehl b. Abdillah. Tefsiru’t-Tüsterî, thk. Muhammed Bâsil. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423.
Weber, Max. Sosyal Bilimler Metodolojisi, çev. Vefa Saygın Öğütle, (İstanbul: Küre Yayınları, 2017), 196-222.
Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-Büldân. 7 Cilt. Daru Sadr: Beyrut, 1995.
Zeccâc, Ebu İshak. Meâni’l-Kur’ân ve İ’râbühü, thk. Abdulcelil Abdüh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. Atvâku’z-Zeheb fî’l-Mevâız ve’l-Hutab. b.y: Matbaatü Nuhbetü’l-Ahbâr: 1304.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. Dîvânü’z-Zemahşerî, thk. Fatıma Yusuf el-Haymî (Beyrut: Daru Sadr, 2007),
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’t-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, thk: eş-Şirbînî Şerîde. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2012.
Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2005.

Hermeneutic Analysis of Tafsir Texts -Example of Kashsaf Tafsir-

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 12 - 38, 15.03.2022

Şeyma Altay

https://doi.org/10.51702/esoguifd.960587

Öz

In this study, a method for analyzing the texts of tafsir is presented. This method has benefited from the methodologies of various social sciences while analyzing the comments by considering the mufassir as a historical and social being. According to this method, tafsir texts should be analyzed with close reading and reading between the lines techniques. Synchronic and diachronic resource analysis should be done to obtain the necessary information. Thus, it will be possible to identify the ideas, events and reasons that are effective in the author's approach to the verses. The practice of the method presented in the study was applied to the examples selected from Kashshaf tafsir of Zamakhshari. In the samples examined, it was seen that Zamakhshari's experiences, his creed, his scientific formation and the socio-cultural environment of his period were the effects in the interpretations of the Qur'an him.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, History, Discourse Analysis, Zamakhshari, Kashshaf.

Kaynakça

Açıkgenç, Alparslan. Bilgi Felsefesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
Arslan, Hüsamettin. Epistemik Cemaat, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2018.
Beğavî, Hüseyin. Meâlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân. 5 Cilt. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. 1420.
Berger, Peter L. Sosyolojiye Çağrı Hümanist bir Perspektif. çev. A. Erkan Koca. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
Câhız. Amr. Kitâbü’l-Hayevân. 7 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1424.
Durkheim, Emile. The Rules of Sociological Method, çev. W. D. Halls. New York: The Free Press, 1982.
Ebu Zeyd, Nasr Hâmid. İlahi Hitabın Tabiatı. çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Otto Yayınları.
Ebu Zeyd. Nasr Hâmid. Dinsel Söylemin Eleştirisi. Ankara: Kitâbiyât, 2002.
Enderesbânî, Abdüsselâm b. Muhammed. “Fî Sîreti’z-Zemahşerî Cârillah”. nşr. Abdülkerim el-Yâfî. Mecelletü’l-Mecme‘i’l-Arabbiye bi Dımaşk 3/57 (1982), 365-382.
Erten, Mevlüt. “Tefsirde Sahabenin Öznelliği”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2016), 57-90.
Ess, Josef van. “Ebû İshâk en-Nazzâm Örneği Üzerinden Kelâm-Bilim İlişkisi”. çev. Mehmet Bulğen. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (2014). 267-286.
Ferrâ, Ebû Zekeriyya. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Yûsuf vd. 3 Cilt. Mısır: Daru’l-Mısriyye, t.y..
Fîrûzâbâdî, Ebu Tâhir. Kamûsü’l-Muhît. thk. Mektebe Tahkikü’t-Türas. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2005.
Gazâlî, Muhammed. Cevâhiru’l-Kur’ân. thk. Reşid Rıza. Beyrut: Daru İhyai’l-Ulûm, 1986.
Göka, Erol vd. Önce Söz Vardı. Ankara: Vadi Yayınları, 1996.
Görener, İbrahim. “Algılama-Anlama ve Tefsir”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 17 (2003) 275-314.
Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
Hansârî, Muhammed Bâkır. Ravdâtü’l-Cennât fî Ahvâli’l-ulemâ ve’s-Sâdât, thk. Esedullah İsmailiyyân. 8 Cilt. Tahran: Müessesetü İsmailiyyân, 1390.
Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2012.
İbnü’l-Melâhimî, Ruknüddin. Tuhfetü’l-Mütekellimîn fî Reddi ale’l-Felâsife, thk: Hassan Ansari. Tahran: Iranian Instutite of Philosophy, 2008.
Kâdî Abdulcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
Kıftî, Cemalüddin. İnbâhu’r-Ruvât alâ Enbâhi’n-Nüvât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabi, 1982.
Kuşeyrî, Abdulkerim. Letâifu’l-İşârât, thk: İbrahim el-Bisyûnî. 3 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye. t.y.
Ma’mer b. Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân, thk. Mehmed Fuâd Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Hancî, 1381.
Martin, J.R. “Close Reading: Functional Linguistics As a Tool For a Critical Discourse Analysis”. ed. Len Unswort. Researching language in Schools and Communities: Functional Linguistic Perspective. Cassell: London, 2000, 275-303.
Mâtürîdî, Ebu Mansur. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Bieslûm. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen. en-Nüket ve’l-‘Uyûn. thk. es-Seyyid ibn Abdi’l-Maksud. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
Mukaddesî, Abdurrahman. et-Târihu’l-Muteber fî Ebnâi Men Ğaber. thk. Lecne. 3 Cilt. Suriye: Daru’n-Nevâdir, 2011),
Mukâtil b. Süleyman. Tefsiru Mukâtil b. Süleyman. thk. Mahmud Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’-Turâs, 1423.
Mücâhid, Ebu’l-Haccac. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdusselam. Mısır: Daru’l-Fikri’l-İslami’l-Hadîse, 1989.
Nizamülmülk, Siyasetname, çev: Nurettin Bayburtlugil, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
Ok, Üzeyir. “Kur’ân Okumanın “Metalinguistik” Yapısı: Bir Sosyo-kültürel Aktivite Teorisi Yaklaşımı”. İslâmiyât 6/4 (2003). 151-170.
Özlem, Doğan. Tarih felsefesi, (İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, 1998),
Öztürk, Mustafa. Tarih Felsefesi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2020.
Poland, Blake vd. “Reading Between the Lines: Interpreting Silences in Qualitative Research”. Qualitative Inquiry 4/2 (1998), 293-312.
Polat, Fethi Ahmet. İslâm Tefsir Geleneğinde Akılcı Söyleme Yöneltilen Eleştiriler- Mu’tezilî Zemahşerî’ye, Eş’ârî İbnü’l-Müneyyir’in Eleştirileri-.İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1420.
Sa‘lebî, Ebu İshak. el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân. thk. İbn Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türâsil’l-Arabî, 2002.
Şa’bân, Zekiyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları, Ankara: TDV Yayınları, 2011.
Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Şakir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risale, 2000.
Tabersî, Ebu’l-Ali. Mecmeu’l-Beyân, 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1994.
Tatar, Burhanettin. “Anlamanın Tabiatı ve Kur’ân’ı Anlama”, Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 27 (2013). 123-129.
Tatar, Burhanettin. Hermenötik. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
Turhan, Mümtaz. Kültür Değişmeleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1987.
Tûsî, Ebu Ca’fer. et-Tibyân fî Tefsîri’l-Kur’ân, thk. Ahmed Habib. 10 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y..
Tüsterî, Sehl b. Abdillah. Tefsiru’t-Tüsterî, thk. Muhammed Bâsil. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423.
Weber, Max. Sosyal Bilimler Metodolojisi, çev. Vefa Saygın Öğütle, (İstanbul: Küre Yayınları, 2017), 196-222.
Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-Büldân. 7 Cilt. Daru Sadr: Beyrut, 1995.
Zeccâc, Ebu İshak. Meâni’l-Kur’ân ve İ’râbühü, thk. Abdulcelil Abdüh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. Atvâku’z-Zeheb fî’l-Mevâız ve’l-Hutab. b.y: Matbaatü Nuhbetü’l-Ahbâr: 1304.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. Dîvânü’z-Zemahşerî, thk. Fatıma Yusuf el-Haymî (Beyrut: Daru Sadr, 2007),
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’t-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, thk: eş-Şirbînî Şerîde. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2012.
Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2005.

Toplam 54 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Din Araştırmaları
Bölüm	Makaleler
Yazarlar	Şeyma Altay 0000-0002-9381-6900
Yayımlanma Tarihi	15 Mart 2022
Gönderilme Tarihi	1 Temmuz 2021
Kabul Tarihi	24 Eylül 2021
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2022 Cilt: 9 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD	Altay, Şeyma. “Tefsir Metinlerinin Hermenötik Analizi -El-Keşşâf Tefsiri Örneği-”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (Mart 2022), 12-38. https://doi.org/10.51702/esoguifd.960587.

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ESOGUIFD) Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.