Abū’l-Suʿūd Afandy and His Work Called Risālah fī Bahs al-Idāfah min al-Kāfiyah (Research and Critical Edition)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 456 - 474, 15.03.2024

Zahir Aslan

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1401655

Öz

In this study, an analysis is carried out to criticise the treatise titled Risālah fī Bahs al-Idāfah min al-Kāfiyah which was written by Abū’l-Suʿūd Afandy (d. 982/1574) in this risālah, Abū’l-Suʿūd Afandy, one of the most famous Shaykh al-Islams of the Ottoman period and a polymath scholar known for his works on Islamic law, tafsir, and Arabic language-literature, analyzes the definition of idāfah in Ibn al-Hajib’s (d. 646/1249) al-Kāfiyah, one of the three basic works on Arabic grammar. The author, Abū’l-Suʿūd Efendī, critically examines Ibn al-Hajib’s definition of idāfah and the discussions on this definition in important commentaries on al-Kāfiyah, especially in ‘Abd al-Rahmān al-Jāmī's (d. 898/1492) al-Fawā’id al-Diyā’iyya. For a better understanding of the subject, the author also touches upon the methodology of fiqh by giving a short example, and he concludes that Ibn al-Hajib’s definition of izafah is contrary to the definition of the Arabic scholars of grammar by counting the possibility of interpretations regarding the definition of idāfah. In the first part of the study, after a brief mention of the life of Abūssuūd Efendi and his works in the field of the Arabic language, information is given about the introduction of the treatise, its content, sources, importance, the author's method and the method followed in the criticising. In the second part, the critisized text of the manuscript, of which only one copy was found out is presented.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Ibn al-Hājib, Al-Kāfiyah, Abū’l-Suʿūd Afandy, Idāfah

Ebüssuûd Efendi ve Risâletün fî Bahsi’l-İzâfeti Mine’l-Kâfiye Adlı Eseri (İnceleme-Tahkîk)

Öz

Bu çalışmada Ebüssuûd Efendi (ö. 982/1574) tarafından telif edilen Risâletün fî Bahsi’l-İzâfeti Mine’l-Kâfiye adlı risale tahkik edilerek incelenmiştir. İslam hukuku, tefsir ve dil-edebiyat alanında telif ettiği eserlerle bilinen çok yönlü bir âlim olan Ebüssuûd Efendi bu risalesinde İbnü’l-Hâcib’in (ö. 646/1249) Arap gramerine dair kaleme alınmış üç temel eserden biri olan el-Kâfiye adlı eserindeki izafet tanımını incelemektedir. Başta Abdurrahmân el-Câmî (ö. 898/1492)’nin el-Fevâidü’z-Ziyâiyye adlı eseri olmak üzere el-Kâfiye üzerine yazılan önemli şerhlerde bu tanım üzerine yapılan tartışmaları detaylı bir şekilde ele alan müellif Ebüssuûd Efendi, konuyu eleştirel bir bakış açısıyla irdelemiştir. Konunun daha iyi anlaşılması sadedinde kısa bir örnek eşliğinde fıkıh usulüne de değinen müellif, izafet tanımına yönelik tevil ve ihtimalleri de sayarak İbnü’l-Hâcib’in izafet tanımının nahiv âlimlerinin tanımına aykırı olduğu sonucuna ulaşmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde Ebüssuûd Efendi’nin hayatı ve Arap dili alanında kaleme aldığı eserlerine kısaca değinildikten sonra, risâlenin tanıtımı, muhtevası, kaynakları, önemi, müellifin metodu ve tahkikte takip edilen yöntem hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise tek nüshası tespit edilen yazma eserin tahkikli metni sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, İbnü’l-Hâcib, el-Kâfiye, Ebüssuûd Efendi, İzâfe

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. “Ebüssuûd Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/365-371. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ateş, Süleyman. “Ebu’ssuûd Efendi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1999), 39-77.
• Bağdatlı, İsmâil Paşa. Hediyyetu’l-ʿârifîn esmâʾu’l-muellifîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951, 1955.
• Can, Betül. “Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretiminde Kullanılan Kitaplar”. Türkoloji Araştırmaları, 12/34 (2017), 487-499.
• Demâmînî, Bedrüddîn. Taʿlîku’l-ferâid ʿalâ Teshîli’l-fevâid. Thk. Muhammed Abdurrahman & Muhammed el-Müfdî. 4 Cilt. y.y., 1983,
• Develi, Hayati. “Kemalpaşazade ve Ebüssuûd’un Galatât Defterleri”. İlmî Araştırmalar, 4 (1997), 99-125.
• Durmuş, İsmail. “Nazîre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/455-456. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Düzenli, Pehlül. “Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi: Bibliyografik Bir Değerlendirme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5 (2005), 441-476.
• Elmas, Musa. Osmanlı-Arap şairi Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Eseri Kasîde-i Mîmiyye'nin Beyân İlmi Açısından Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Esterâbâdî, Radıyyüddîn Muhammed. Şerhu’r-Radî li Kâfiyeti İbn-i Hâcib (eş-Şerhu’l-mutavassıt). Thk. Muhammed el-Hıfzî. 2 Cilt. Mısır: Hicr li’t-tibâati ve’n-neşr, 1993.
• Güman, Osman. Nahiv-fıkıh usulü ilişkisi (El-İsnevî örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• İbnü’l-Hâcib, Ebu Amr Osman. Emâlî İbnü’l-Hâcib. 2 Cilt. Ürdün: Dâru ‛Ammâr, 1989.
• İbnü’l-Hâcib, Ebu Amr Osman. el-Kâfiye fi’n-Nahv. Thk. Salih Abdulazim. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 2010.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdülmelik en-Nahvî. Evdahu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdülmelik en-Nahvî. Şerhu Şüzûri’z-zeheb fî maʿrifeti kelâmi’l-ʿArab. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Karakaya, Mehmet Zeki. Ebussuûd Tefsirinde Belâgat İlmi Uygulamaları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Kılıç, Hulusi. “el-Kâfiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/153-154. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Leknevî, Abdülhay. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Mısır: Dâru’s-Sa‘âde, 1324.
• Mercâlî, Seyfu’l-envâr. el-İzâfetu fî Kitâbi Sîbeveyhi. Malezya: el-Medinetu’l-Âlemiyye Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Molla Câmî, Nûrüddîn Abdurrahmân. el-Fevâidü’z-Ziyâiyye (İstanbul: Şifa yayınevi, 2015).
• Râcihî, Abduh Alî İbrâhîm. et-Tatbîku’n-nahvî. Tanta: Dâru’s-Sahâbe, 2018.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osman. el-Kitâb. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-hancî, 1988.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm. el-Makâsıdü’ş-şâfiye fî şerhi’l-Hulâsati’l-kâfiye. 10 Cilt. Mekke: Câmi’etu Ümmi’l-Kurâ, 2007.
• Temizer, Aydın. “Şeyhülislam Ebüssuûd Efendi ve Mekanetuhu fi’l-Luga ve’l-Edeb”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41/2 (2011), 210-225.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Yazma Eserler Veri Tabanı”. Erişim 27 Ekim 2023. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/190842
• Yılmaz, İbrahim. “İbnü’l-Hâcib, Hayatı, Eserleri ve el-Kâfiye Adlı Eserinin İncelenmesi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (1997), 469-492.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.