A New Dimension in the Paradigm of Social Change: Artificial Intelligence and the Transformation of Religious Life

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: Din ve Yapay Zeka, 20 - 42, 15.05.2025

Bilal Düzbayır

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1598739

Öz

This article examines the potential effects of artificial intelligence, which is characterised as the latest and perhaps the most radical technological transformation in human history, on religious life and belief systems in the context of the paradigm of social change from the perspective of the change of religious life. While rapidly developing artificial intelligence technologies make their impact felt in all areas of social life, they also raise fundamental questions about human existence, the search for meaning and ethical values. In this context, the main purpose of this article is to analyse the reflections of artificial intelligence on religious life from the perspective of social change and to address the possible effects of this new technology on belief systems, religious life, ethical values and social structures. The main justification of the article is that the transformation created by artificial intelligence is progressing rapidly and has begun to penetrate almost every aspect of social life. Artificial intelligence is no longer only a subject of the world of science and technology but is also becoming a focal point of social sciences. This article aims to meet the need to understand and make sense of the impact of artificial intelligence on religious life, based on the idea that this transformation should be addressed in terms of social change. In this article, based on the findings obtained by observation method, it is determined that the concept and applications of artificial intelligence trigger important questions about religious beliefs in the minds of individuals. In particular, the achievements of artificial intelligence that exceed human abilities and examples of its use in religious practices lead to thoughts that contradict existing religious beliefs in some individuals. This finding obtained through observation shows that the effects of artificial intelligence on religious life are not just a theoretical discussion, but a concrete analysis supported by observational data. The article also adopts a historical perspective to understand the potential impacts of artificial intelligence on religious life and social change. The transformative effects of previous technological revolutions (from the discovery of fire to the Internet) on social structures, belief systems, and lifestyles that have profoundly influenced human history are discussed. The new questions, searches and adaptation processes brought about by these revolutions are emphasised. Based on this historical context, the article argues that artificial intelligence has the potential to have a similar impact. In this context, the paper evaluates the potential effects of artificial intelligence on religious beliefs, ethical values and traditional authority that may emerge in areas such as advances in the field of medicine, potential virtual worship practices, possible robot imam figures, personalisation of religious education materials and gene editing. The article also draws attention to the potential risks of artificial intelligence. Issues such as the possibility of artificial intelligence getting out of human control and becoming a threat to humanity, the proliferation of autonomous weapons, genetic selection and manipulation are discussed, and it is emphasised that measures should be taken against these risks. The most important feature that distinguishes this article from other artificial intelligence studies is that it focuses on the effects of this technological revolution on religious life in the context of social change and addresses its possible effects on belief systems, religious practices, ethical values and social structures in a multi-faceted way. This article provides a comprehensive overview of the potential effects of the artificial intelligence revolution on religious life and social change and is believed to lay the groundwork for future research in this field. Again, this study presents the idea that a new dimension will emerge with artificial intelligence in the classical phases of social change as traditional, modern and postmodern, and perhaps this dimension may add a new phase to the phases of social change. This new phase can also be called “artificial intelligence society”.Methodologically, the theoretical analysis method based on sociology and sociology of religion literature was used in the study, and an interdisciplinary approach was adopted to evaluate the relationship between artificial intelligence and social change. In this respect, the study aims to make an original contribution that examines the effects of artificial intelligence on religious sociality and individual belief systems in the paradigm of social change.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Artificial Intelligence, Society, Religious Life

Etik Beyan

This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained from literature review/published sources. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Destekleyen Kurum

The author acknowledges that he received no external funding in support of this research.

Toplumsal Değişim Paradigmasında Yeni Bir Boyut: Yapay Zeka ve Dini Yaşamın Dönüşümü

Öz

Bu makale, insanlık tarihinin en son ve belki de en köklü teknolojik dönüşümü olarak nitelendirilen yapay zekânın, toplumsal değişim paradigması bağlamında dini yaşam ve inanç sistemleri üzerindeki potansiyel etkilerini dini yaşamın değişimi perspektifinden incelemektedir. Hızla gelişen yapay zekâ teknolojileri, toplumsal yaşamın tüm alanlarında etkisini hissettirirken, aynı zamanda insanın varoluşuna, anlam arayışına ve etik değerlere dair temel soruları da gündeme getirmektedir. Bu bağlamda, makalenin temel amacı, yapay zekânın toplumsal değişim perspektifinden dini yaşama yansımalarını analiz ederek, bu yeni teknolojinin inanç sistemleri, dini yaşam, etik değerler ve toplumsal yapılar üzerindeki olası etkilerini ele almaktır. Makalenin temel gerekçesi, yapay zekânın yarattığı dönüşümün hızla ilerlemesi ve toplumsal yaşamın hemen her alanına nüfuz etmeye başlamasıdır. Yapay zekâ, artık sadece bilim ve teknoloji dünyasının bir konusu değil, aynı zamanda sosyal bilimlerin de odak noktası haline gelmektedir. Makale, bu dönüşümün toplumsal değişim açısından ele alınması gerektiği düşüncesinden hareketle, yapay zekânın dini yaşama olan etkisini anlama ve anlamlandırma ihtiyacını karşılamayı hedeflemektedir. Makalede, gözlem yöntemiyle elde edilen bulgulara dayanarak, yapay zekâ kavramının ve uygulamalarının bireylerin zihninde dini inançlara dair önemli sorgulamaları tetiklediği tespit edilmiştir. Özellikle yapay zekânın insan yeteneklerini aşan başarıları ve dini pratiklerdeki kullanım örnekleri, bazı bireylerde mevcut dini inançlarla çelişen düşüncelere yol açmaktadır. Bu empirik bulgu, yapay zekânın dini yaşam üzerindeki etkilerinin salt teorik bir tartışmadan öteye, gözlemsel verilerle desteklenen somut bir analiz olduğunu göstermektedir. Makalede ayrıca, yapay zekânın dini yaşam ve toplumsal değişim alanlarındaki potansiyel etkilerini anlamak için tarihsel bir perspektif benimsenmiştir. İnsanlık tarihini derinden etkileyen önceki teknolojik devrimlerin (ateşin keşfinden internete kadar) toplumsal yapılar, inanç sistemleri ve yaşam tarzları üzerindeki dönüştürücü etkileri ele alınmıştır. Bu devrimlerin beraberinde getirdiği yeni sorular, arayışlar ve adaptasyon süreçleri vurgulanmıştır. Bu tarihsel bağlamdan yola çıkarak, makale yapay zekânın da benzer bir etki yaratma potansiyeline sahip olduğunu savunmaktadır. Bu bağlamda, yapay zekânın tıp alanındaki ilerlemeleri, potansiyel sanal ibadet uygulamaları, olası robot imam figürleri, dini eğitim materyallerinin kişiselleştirilmesi ve gen düzenleme gibi konularda ortaya çıkabilecek dini inançlar, etik değerler ve geleneksel otorite üzerindeki potansiyel etkileri değerlendirilmektedir. Makale, ayrıca yapay zekânın potansiyel risklerine de dikkat çekmektedir. Yapay zekânın insan kontrolünden çıkma ve insanlık için bir tehdit haline gelme olasılığı, otonom silahların yaygınlaşması, genetik seçilim ve manipülasyon gibi konular ele alınarak, bu risklere karşı önlemler alınması gerektiği vurgulanmaktadır. Makaleyi diğer yapay zekâ çalışmalarından ayıran en önemli özellik, bu teknolojik devrimin toplumsal değişim bağlamında dini yaşama etkilerine odaklanarak, inanç sistemleri, dini pratikler, etik değerler ve toplumsal yapılar üzerindeki olası etkilerini çok yönlü bir şekilde ele almasıdır. Bu makale, yapay zekâ devriminin dini yaşam ve toplumsal değişime olan potansiyel etkilerine dair kapsamlı bir bakış sunarak, bu alanda yapılacak araştırmalar için bir zemin hazırladığına inanılmaktadır. Yine bu çalışma, geleneksel, modern, postmodern olarak klasikleşmiş toplumsal değişim evrelerinde, yapay zekâ ile birlikte yeni bir boyutun ortaya çıkacağını ve belki de bu boyutun toplumsal değişim evrelerine yeni bir evre ekleyebileceği düşüncesini sunmaktadır. Bu yeni evreye “yapay zekâ toplumu” da denebileceği değerlendirilmektedir.Metodolojik olarak çalışmada, sosyoloji ve din sosyolojisi literatürüne dayalı teorik analiz yöntemi kullanılmış, yapay zekâ ve toplumsal değişim arasındaki ilişkiyi değerlendirmek amacıyla disiplinler arası bir yaklaşım benimsenmiştir. Çalışma, bu yönüyle yapay zekânın toplumsal değişim paradigmasında dinî toplumsallık ve bireysel inanç sistemleri üzerindeki etkilerini irdeleyen özgün bir katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, yapay zeka, toplum, Dini Yaşam

Etik Beyan

Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

Kaynakça

• Abdulaziz Kıranşal. Hz. Peygamber’in Hadis ve Sünneti Bağlamında İslam Medeniyeti. İstanbul: Ravza Yayınları, 2023.
• Adaş, Emin - Erbay, Borabay. “Yapay Zekâ Sosyolojisi Üzerine Bir Değerlendirme”. Gaziantep University Journal of Social Sciences 21/1 (26 Ocak 2022), 326-337. https://doi.org/10.21547/jss.991383
• Ahmet Dağ. İnsansız Dünya Transhümanizm. İstanbul: Ketebe Yayınları, 4., 2022.
• Ahmet Dağ. Transhümanizm İnsanın ve Dünyanın Dönüşümü. Ankara: Elis Yayınları, 2020.
• Ak, Tarık. “Technologies, Security And Crime”.
• Ali Köse. “Transhümanizm: Yarın elbet Bizim!” Journal of Social Sciences 11 (Mayıs 2022).
• Anooshirvan Miandli. Yapay Zekâ Kitabı. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2024.
• Anthony Giddens. Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2012.
• Buchanan, Bruce G. “A (Very) Brief History of Artificial Intelligence”. AI Magazine 26/4 (15 Aralık 2005), 53-53. https://doi.org/10.1609/aimag.v26i4.1848
• Butler, Keith T. vd. “Machine Learning for Molecular and Materials Science”. Nature 559/7715 (Temmuz 2018), 547-555. https://doi.org/10.1038/s41586-018-0337-2
• Dr. Tuncer Dabanlı. Yapay Zekanın Tanrısı. İstanbul: İskenderiye Kitap, 2024.
• Erik J. Larson. Yapay Zeka Miti. Ankara: Fol Yayınları, 2022.
• Gazan, Oğuz. “Yapay Zekanın Dini Ritüeli • Bigumigu”. Bigumigu (blog), 19 Nisan 2022. https://bigumigu.com/haber/yapay-zekanin-dini-ritueli/
• Halil İbrahim Bahar. Sosyoloji. Ankara: Usak Yayınları, 2009.
• Hurley, Dan. “Ethical Questions Swirl Around Neuralink’s Computer-Brain Implants”. Neurology Today 24/10 (16 Mayıs 2024), 1. https://doi.org/10.1097/01.NT.0001022988.26412.f4
• James Barrat. Son İcadımız. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2020.
• Kirik, Ali Murat- Özkoçak, Vahdet. “Medya ve İletişim Bağlamında Yapay Zekâ Tarihi ve Teknolojisi: Chatgpt ve Deepfake İle Gelen Dijital Dönüşüm”. Karadeniz International Scientific Journal 58 (27 Haziran 2023), 73-99. https://doi.org/10.17498/kdeniz.1308471
• Köse, Utku. “Yapay Zeka Etiği Çerçevesinde Geleceğin İşletmeleri: Dönüşüm Ve Paradigma Değişiklikleri”. Journal of Engineering Sciences and Design 8/5 (29 Aralık 2020), 290-305. https://doi.org/10.21923/jesd.833224
• M. J. McNamee-S. D. Edwards. “Transhumanism, Medical Technology and Slippery Slopes” 32/9 (2006).
• Martin Ford. Robotların İktidarı. İstanbul: Kronik Kitap, 2022.
• Max Tegmark. Yaşam 3.0. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2019.
• McArthur, Neil. “Gods in the Machine? The Rise of Artificial Intelligence May Result in New Religions”. The Conversation. 15 Mart 2023. Erişim 20 Haziran 2024. http://theconversation.com/gods-in-the-machine-the-rise-of-artificial-intelligence-may-result-in-new-religions-201068
• Nick Bastrom. Süper Zeka. İstanbul: KÜY Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Öztemel, Ercan. Yapay Zekâ ve İnsanlığın Geleceği, ed. Muzaffer Şeker vd. Turkish Academy of Sciences, 2020. https://doi.org/10.53478/TUBA.2020.002
• Riccardo Campa. Humans and Automata a Social Study of Robotics. Peter Lang Edition, 2015.
• Seyithan Can. “Yeni Gölgeler: Dijital Evren, Yapay Zeka, Transhümanizm”. DİB, 2023.
• Sucu, İpek - Ataman, Elif. “Dijital Evrenin Yeni Dünyasi Olarak Yapay Zeka Ve Her Filmi Üzerine Bir Çalişma”. Electronic Journal of New Media 4/1 (2017), 40-52. https://doi.org/10.17932/IAU.EJNM.25480200.2020.4/1.40-52
• Tamer Işın - Zişan Cihangir Işın. Tanrı Yapay Zeka. İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 2024.
• Toby Walsh. 2062 Yapay Zeka Dünyası. İstanbul: say Yayınları, 2020.
• Yerli, Gülbaşak Diktaş. “Sosyal Değişme Perspektifinden Yapay Zekâ Üzerine Bir Değerlendirme”. Social Sciences Studies Journal 115/115 (2023), 8531-8539. https://doi.org/10.29228/sssj.72350
• Yusuf Emre. “Cenneti Dünyada Aramak: Ölümsüzlük Arzusu, Uzatılmış Yaşam ve Din”. Din ve Transhümanizm. Ankara : Eski Yeni Yayınları, 2021.
• “ABD’de ilk kez bir robot insan yardımı olmadan ameliyat yaptı”. 27 Ocak 2022. Erişim 20 Haziran 2024. https://www.trthaber.com/haber/dunya/abdde-ilk-kez-bir-robot-insan-yardimi-olmadan-ameliyat-yapti-649517.html
• “Almanya’da yapay zeka kilise ayininde vaaz verdi”. Erişim 20 Haziran 2024. https://www.voaturkce.com/a/almanya-yapay-zeka-kilise-ayininde-vaaz-verdi/7136249.html D-İA. “Ana Sayfa | Dijital İlahiyat Araştırmaları (D-İA)”. Erişim 20 Haziran 2024. https://www.dijitalilahiyatarastirmalari.com
• “Artificial Intelligence Market Size, Share, Growth Report 2030”. Erişim 20 Haziran 2024. https://www.grandviewresearch.com/industry-analysis/artificial-intelligence-ai-market
• “Felçli hasta yapay zeka sayesinde 20 yıl sonra ilk kez konuştu - Son Dakika Teknoloji Haberleri | NTV Haber”. Erişim 20 Haziran 2024. https://www.ntv.com.tr/teknoloji/felcli-hasta-yapay-zeka-sayesinde-20-yil-sonra-ilk-kez-konustu,34nfk1IJ3UaTLJ1TN0MXQg
• “Felçli Hasta, Yapay Zekalı Yazılımla Kontrol Edilen İmplant Sayesinde Yürüdü | Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi”. Erişim 20 Haziran 2024. https://turkiye.ai/felcli-hasta-yapay-zekali-yazilimla-kontrol-edilen-implant-sayesinde-yurudu/
• “Hello GPT-4o”. Erişim 20 Haziran 2024. https://openai.com/index/hello-gpt-4o/
• “Inside Artificial Intelligence’s First Church | WIRED”. Erişim 20 Haziran 2024. https://www.wired.com/story/anthony-levandowski-artificial-intelligence-religion/
• “Neuralink’in beynine çip taktığı ilk insan düşünerek fare imlecini oynatabildi”. 20 Şubat 2024. Erişim 16 Temmuz 2024. https://www.trthaber.com/haber/dunya/neuralinkin-beynine-cip-taktigi-ilk-insan-dusunerek-fare-imlecini-oynatabildi-838842.html
• Literal Magazine. “Transhumanism; Nick Bostrom and David Pearce Talk to Andrés Lomeña”. 14 Ocak 2013. Erişim 20 Haziran 2024. https://literalmagazine.com/transhumanism-nick-bostrom-and-david-pearce-talk-to-andres-lomena/
• “Yapay zeka destekli askeri drone, simülasyonda operatörünü öldürdü”. 02 Haziran 2023. Erişim 20 Haziran 2024.https://www.trthaber.com/haber/dunya/yapay-zeka-destekli-askeri-drone-simulasyonda-operatorunu-oldurdu-771912.html