Hintli Alim Şah Abdülazîz Dihlevî’nin Tefsiri ve Yorum Metodu

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 163 - 185, 15.03.2025

Enayatullah Azimi , Fatih Tok

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1561581

Öz

Bu makale, 18. yüzyıl Hindistan'ın önemli İslam alimlerinden Abdülazîz Dihlevî'nin tefsir eserini ve yorum metodolojisini incelemektedir. Abdülazîz Dihlevî, Delhi'de doğmuş, İslamî ilimlerde bilgi sahibi olmuş ve özellikle tefsir, hadis ve fıkıh alanlarında önemli eserler vermiştir. Hem Hindistan'da hem de İslam dünyasında tanınan bir alim olarak, İslamî ilimlerin yayılmasında ve korunmasında önemli bir rol oynamıştır. Abdülazîz’in tefsir yaklaşımı, rivayet ve dirayet metotlarının dengeli bir şekilde kullanımını esas almaktadır. Dihlevî, tefsirinde 'Kur'an'ın Kur'an ile tefsiri' metodunu belirgin bir şekilde öne çıkarmakla birlikte, rivayet ve dirayet unsurlarını beraber kullanarak kapsamlı bir yorum sunmayı amaçlamıştır. Bu yaklaşım, Peygamberimizin açıklamaları ve sahabe ile tâbiîn görüşlerine dayanmakla birlikte, müfessirin aklî ve içtihadî yetkinliğini de devreye sokmaktadır. Kur'an'ı hadis ile tefsir etme yöntemini önemseyen Dihlevî, Kur'an'ın hadislerle açıklanmasının, ayetlerin anlamını derinleştiren ve zenginleştiren bir kaynak olduğunu vurgulamıştır. Öte yandan Abdülazîz tefsirinde içtihadî yorumlara da yer vermiştir. Bu nedenle Dihlevî'nin tefsir yaklaşımı, rivayet ve dirayeti harmanlayarak dengeyi gözeten bir metot olarak öne çıkmaktadır. Onu tamamen rivayet tefsiri kategorisine yerleştirmek eksik bir değerlendirme olacaktır. Dihlevî, tefsirinde sahâbe ve tâbiîn kavillerine de yer vermektedir. Bu dönemlerin görüşleri, Kur'an'ın ilk nesiller tarafından nasıl anlaşıldığını ve uygulandığını göstermektedir. Bu yöntem, Dihlevî'nin tefsirindeki rivayet boyutunun ne kadar güçlü olduğunu ortaya koymaktadır. Dihlevî, ayrıca kıraat ilimleriyle ilgilenmiş ve bu ilimleri tefsirinde kullanarak farklı kıraatlerin ayetlerin anlamlarını nasıl etkilediğini de göstermiştir. Dirayet metodu ise, Dihlevî'nin akıl, dil bilgisi ve kıyas gibi unsurları kullanarak ayetlerin anlamını derinleştirdiği bir yaklaşımı ifade etmektedir. Bu metodolojide, Arap dilinin incelikleri, sarf ve nahiv kuralları, kelime anlamları ve ayetlerin nüzul sebepleri gibi dilbilimsel ve bağlamsal faktörler önem taşımaktadır. Dihlevî, tefsirinde özellikle sarf ve nahiv gibi dil ilimlerine vurgu yaparak, dilin ayetlerin anlaşılmasındaki kritik rolünü gözler önüne sermiştir. Münâsebâtü’l-Kur'an, Dihlevî'nin Kur’an anlayışında önemli bir yer tutmaktadır. O, Kur'an'da sureler ve ayetler arasında güçlü bir bağ ve tutarlılık olduğuna inanmış ve bu ilişkileri tefsirinde detaylandırarak açıklamıştır. Bu yöntem, Kur'an'ın bütünlüğünü ve ayetlerin birbiriyle olan anlam bağlantılarını ortaya koymada etkili olmuştur. Özellikle, nâsih ve mensûh, sebeb-i nüzûl bilgileri ve ayetler arasındaki münasebetler gibi konular, Dihlevî'nin tefsirine derinlik katan unsurlar olduğunu söyleyebiliriz. Dihlevî'nin tefsirinde, Kur'an'ın metnini açıklamanın yanı sıra, İslam'ın temel öğretilerini ve Kur'an'ın ruhunu insanlara aktarma amacı güdülmüştür. Sureleri konularına göre ayırarak her bir surenin ana temasını belirlemesi, okuyucuların Kur'an'ı daha sistematik bir şekilde anlamalarına yardımcı olmaktadır. Bu yaklaşım, tefsirin didaktik yönünü de vurgulayan önemli bir özelliktir. Dihlevî'nin tefsiri, Kur'an'ın anlam dünyasını derinleştiren ve İslâmî ilimlerdeki zenginliği ortaya koyan bir çalışma olarak, tefsir geleneğine önemli bir katkı sunmaktadır. Onun tefsir metodolojisi, rivayet ve dirayet metotlarının dengeli bir şekilde kullanıldığı, böylece Kur'an'ın anlaşılmasında hem geleneksel hem de analitik yaklaşımların bir araya geldiği bir model oluşturmuştur. Abdülazîz’in çalışmaları, sadece kendi döneminde değil, günümüzde de Kur'an'a yaklaşımda rehberlik etmekte ve tefsir sahasında özgün bir miras olarak değerini korumaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Şah Abdülazîz Dihlevî, Rivayet, Dirayet, Yöntem

Etik Beyan

Bu çalışma Fatih Tok danışmanlığında 23/01/2025 tarihinde sunduğumuz “Şah Veliyyullah Dihlevî ve Ailesinin Tefsir İlmine Katkısı” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır. Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma, SDK-2022-2158 numaralı proje kapsamında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından desteklenmiştir.

The Tafsir Methodology of the Indian Scholar Shah Abdulaziz Dehlawi

Öz

This article examines the tafsir work and tafsir methodology of Abdulaziz Dehlawi, one of the prominent Islamic scholars of 18th-century India. Born in Delhi, Dehlawi in Islamic sciences, particularly in the fields of tafsir, hadith, and fiqh, and authored notable works in these disciplines. Acknowledged as a leading scholar in both India and the broader Islamic world, he played a crucial role in the dissemination and preservation of Islamic knowledge. Dehlawi's approach to tafsir is characterized by a balanced use of both the narrational (riwayah) and rational (dirayah) methods. While prominently employing the method of “interpreting the Qur'an through the Qur'an” in his exegesis, he aimed to present a comprehensive interpretation by combining narrational and rational elements. This approach relies on the explanations of the Prophet, as well as the views of the Sahabah and Tabi'un, while also incorporating the exegete's intellectual and ijtihadi capacities. Dehlawi emphasized the importance of interpreting the Qur'an with hadith, highlighting that using prophetic traditions to explain Qur'anic verses enriches and deepens their meaning. Furthermore, he incorporated ijtihadi interpretations into his tafsir. Therefore, his methodology stands out as one that harmonizes narrational and rational approaches. It would be an incomplete assessment to categorize his tafsir solely as narrational. Dehlawi also included the views of the Sahabah and Tabi'un in his tafsir, which reflect how the Qur'an was understood and practiced by the earliest generations. This underscores the strong narrational dimension of his exegesis. Additionally, Dehlawi engaged with the sciences of Qur'anic recitation and utilized them in his tafsir, demonstrating how variations in recitation affect the meanings of verses. The rational method in his tafsir involves the use of intellect, linguistic knowledge, and analogy to deepen the understanding of Qur'anic verses. This methodology places great emphasis on linguistic and contextual factors, such as the subtleties of the Arabic language, rules of morphology (sarf) and syntax (nahw), lexical meanings, and the occasions of revelation (asbab al-nuzul). By highlighting the importance of linguistic sciences, particularly morphology and syntax, Dehlawi emphasized the critical role of language in understanding Qur'anic verses. The concept of munasabat al-Qur'an occupies a significant place in Dehlawi's understanding of the Qur'an. He believed in the strong interconnection and consistency among the surahs and verses of the Qur'an and elaborated on these relationships in his tafsir. This approach effectively demonstrates the unity of the Qur'an and the semantic links between its verses. Topics such as abrogation, occasions of revelation, and interrelations among verses are key elements that add depth to Dehlawi's tafsir. In addition to explaining the text of the Qur'an, Dehlawi aimed to convey the fundamental teachings of Islam and the spirit of the Qur'an to the readers. By categorizing surahs according to their themes and identifying the main theme of each surah, he facilitated a more systematic understanding of the Qur'an for his audience. This feature highlights the didactic dimension of his tafsir. Dehlawi's tafsir significantly contributes to the exegetical tradition as a work that deepens the interpretative world of the Qur'an and reveals the richness of Islamic sciences. His interpretative methodology, which integrates narrational and rational methods in a balanced manner, both traditional and analytical approaches in understanding the Qur'an. Dehlawi's works continue to serve as a guiding reference for approaching the Qur'an not only in his time but also in contemporary exegetical studies, preserving their value as an enduring legacy in the field of tafsir.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur'an, Shah Abdulaziz Dehlawi, Narration, Reasoning, Method

Etik Beyan

This article is extracted from my doctorate dissertation entitled “Shah Waliullah Dehlawi and His Family’s Contribution to the Field of Tafsir”, supervised by Fatih Tok (Ph.D. Dissertation, Eskişehir Osmangazi University, Eskişehir/Türkiye, 2025). This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained from literature review/published sources. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Destekleyen Kurum

This work has been supported by the Scientific Research Projects Coordination Unit of Eskişehir Osmangazi University under grant number SDK-2022-2158.

Kaynakça

• Azimi, Enayatullah - Tok, Fatih. “Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Münâsebâtü’l-Kur’ân İlmine Yaklaşımı: Bakara Sûresi Örneği”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1, 287-306. Mart-2022.
• Baljon, J.M.S. Religion and Thought of Shah Wali Allah Dehlawi 1703-1762. Leiden: E.J. Brill, 1986.
• Birışık, Abdülhamit. Hint Alt Kıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• Dar, Sureyya. Shah Abdu’l-Aziz Muhaddis Dehlawi aôr un kî İlmî Hidemât. Lahor: Erib Publişenz, 1991.
• Dehlawi, Abdulaziz. Fatawa’yi Azizi. Delhi: Muctbai matbaası, 1322.
• Dehlawi, Abdulaziz. Fathu’l-Aziz. Pakistan-Peshawar: al-Maktaba al-Hakkaniyye, ts.
• Dehlawi, Abdulaziz. Tuhfa-i Ithna 'Ashariyya. Karachi: Daru’l-ishaat, 1982.
• Ghazi, Mahmood Ahmad. Islamic Renaissance in South Asia 1707-1867: The Role of Shah Wali Allah and His Successors. Islamabad: International Islamic University Islamic Researh Institute.
• Hasani, Abdulhay b. Fahruddin. Nuzhat al-Hawater wa Bahjat al-Masami wa al-Nawazir. Beirut: Dar Ibn Hazm, 1420/1999.
• Ibn Kathir, Ebi’l-Feda Ismail b. Umar b. Kathir al-Demashqi. Tafsir al-Qurʾān al-ʿAzīm. Daru Tayyıbah, n.d.
• Ibn Taymiyyah, Ahmed b. Abd al-Halim b. Abd al-Salam. Muqaddimat al-Tafsir. n.p.: n.d.
• Ibn Taymiyyah, Ahmed b. Abd al-Halim b. Abd al-Salam. Majmūʿ al-Fatāwā, n.p.: n.d.
• Koç, Mehmet Akif. İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri-İbn Ebî Hâtim (d. 327/939) Tefsiri Örneğinde Bir Literatür İncelemesi. Ankara: Ankara University, Institute of Social Sciences, PhD Dissertation, 2001.
• Koçyiğit, Talât. “Abdülazîz ed-Dihlevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Mazahiri, Mawlana Abdulkayum. al-Imam Shah Waliullah Muhadith Dehlawi. Ganch Cammpour: Daire-i Maarif-i Milli, 1967.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccac. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrut-Lubnan: Daru’l-Kutubu’l-ilmiyye, 1991/1412.
• Nadwi, Muhammad Hanif. Tefsir-i Siracu’l-Beyan. Lahor: Melik Siracu’d-Din Eyend SENZ, 1983.
• Nadwi, Sayyid Abu'l-Hasan Ali Hasani. Tarih-i Davet ve Azimet. Lucknow: Majlis-i Tahkikat ve Nashriyat Islam, 1431/2010.
• Pak, Zekeriya. “Rivayet Ağırlıklı Tefsirler”. Tefsir El Kitabı, ed. Mehmet Akif Koç. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Qasimi, Muhammad Salim et al. Jaiza-yi Tarajim-i Qur’ani. India: National Preting Press Deoband, 1968.
• Qismati, Zulfiqar Ahmad. The Philosopher Shah Waliullah Dehlawi and His Thought. Dhaka: Modern Publishing, 2000.
• Rizwi, Sayyid Athar Abbas. Shah Abd al-Aziz, Puritanism, Sectarian Polamics and Jihad. Australia: Ma’rifat Publishing House, 1982.
• Shafi'i, Muhammad b. Idris al-. ar-Risāla. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, 2015.
• Siyalkuti, Muhammad Bashir. al-Imam al-Mujaddid al-Muhaddith Shah Waliullah al-Dehlawi Hayatuhu ve Davetuhu. Beyrut-Lübnan: Daru İbn Hazm, 1999/1420.
• Tayyar, Musaid b. Suleyman b. Nasır. Mefhûmu’t-tefsir ve’t-te’vil ve’l-istinabat ve’t-tedebbür ve’l-müfessir. Riyad: Daru’l-İbnu’l-Cevzî, 2006.
• Uddin, Nur. “Hint Alt Kıtasında Kur'an Çalışmaları ve İngiliz Sömürgeciliği Tarih Yazımsal Bir İnceleme” Hint Alt Kıtasında Tarih Kaynakları ve Tarihyazımı. ed. Şefaattin Deniz vd. 573-598. İstanbul: Fikir Yayınları, 2024.
• Zarkashi, Badr ad-Din al-. Al-Burhan fi ‘Ulum al-Qur’an. Beirut: n.p., n.d.
• Zawadi, Zehir al-. Shah Waliullah Tājid al-Dīn wa Tājid al-Dunya. Beirut-Lebanon: Al-Intishar al-Arabi, 2012.