Türkiye’de 6 Şubat 2023 Depremini Yaşayan Üniversite Öğrencilerinin Dini Başa Çıkma Tarzlarına Göre Travma Sonrası Büyüme Düzeyleri

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 43 - 71, 15.03.2025

Yeliz Akkaya Türkol

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1576512

Öz

Fiziksel baskı kadar etkili olan psikolojik baskıyı anlatan stresten uzaklaşmak için yapılan tüm mücadeleler “başa çıkma” olarak isimlendirilmektedir. Stresin anlamlandırılmasından başa çıkma sürecine ve sonuçlarının kabullenilmesine değin etkili olan bireysel özelliklerden biri de kişinin başa çıkma sürecinde din ve maneviyatına karşı takındığı tutumdur. Bu tutum kimi zaman olumlu kimi zaman ise olumsuz olmakta ve “dini başa çıkma (DBÇ)” olarak adlandırılmaktadır. Stres kişiyi örseleyici olduğu durumda travma ismini alır. Travma sonrası stres ise kimi zaman birebir yaşanan kimi zaman tanık olunan veya öğrenilen, hoş olmayan detayların zihinde tekrarlanması ile zamansız yoğun stres döngülerin yaşanması olarak karakterizedir. Yapılan araştırmalara göre travmatik bir durumdan her birey farklı şekilde etkilenmektedir. Kimine yalnızca stresli bir durum olan diğerine ömür boyu unutamayacağı travmatik bir yaşantı olabilir. Ayrıca her iki kişi için de travma olsa bile kimi insanlar yoğun Travma Sonrası Stres Bozukluğu semptomları gösterirken kimi insanlar yaşadıkları bu travmadan ders çıkarma girişiminde bulunabilirler. İnsanların travmadan sonra geçmiş yaşantılarını yorumlamaları, gelecek hayatlarını şekillendirmeleri ve şu anki yaşantılarını daha pozitif yönde gerçekleştirmeleri “Travma Sonrası Büyüme (TSB)” olarak isimlendirilmiştir. Bu çalışmada Türkiye’de 6 Şubat 2023 tarihindeki depremi yaşayan üniversite öğrencilerinin dini başa çıkma tarzlarına göre travma sonrası büyüme düzeyleri incelenmiştir. Çalışmada nicel araştırma yapılmış olup 318 katılımcıya anket uygulaması yapılmıştır. Kağan ve arkadaşlarının (2012) Türkçeye uyarladıkları Travma Sonrası Büyüme Envanteri ile Ekşi ve Sayın (2016) tarafından Türkçeye uyarlanan “Dini Başa Çıkma Ölçeği” kullanılmıştır. Hitit Üniversitesi öğrencisi olup 6 Şubat 2023 tarihinde afet bölgesi ilan edilen illerin herhangi birinde depremi yaşamış olan kişiler katılımcı olarak belirlenmiştir. Neticede ise depremin hissedilme merkezlerine göre iller arasında yorumlama yapılmıştır. Cinsiyet, yaş değişkenlerinin yanı sıra deprem nedeni ile fiziksel ya da psikolojik sağlık sorunu yaşama durumları da analizlerle beraber yorumlanmıştır. İstatistiki olarak katılımcıların en sık başvurdukları dini başa çıkma tarzlarına göre travma sonrası büyüme düzeyleri arasındaki farka bakılmıştır. Neticede; 18-25 yaş aralığında olan katılımcıların olumlu dini başa çıkma düzeyi 26-30 yaş ve 30 üzeri yaşta bulunan katılımcılardan anlamlı düzeyde yüksektir. Deprem sebebi ile fiziksel sağlık sorunu yaşamış olan katılımcıların olumlu dini başa çıkma oranı deprem nedeni ile fiziksel herhangi bir tanı almamış olanlara nazaran fazla bulunmuştur. Kadın katılımcıların genel olarak travma sonrası büyüme düzeyi erkek katılımcılardan anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. Ek olarak kadın katılımcıların travma sonrası büyüme çeşitlerinden bireysel algıda değişim düzeyi erkek katılımcılardan anlamlı düzeyde fazladır. Literatürde yer alan birçok çalışma neticesinin aksine 26-30 yaş ve 30 yaş üzeri katılımcıların yaşam felsefesinde değişim oranları 18-25 yaş diliminde olan katılımcılara nazaran yüksek bulunmuştur. Olumlu dini başa çıkmayı kullanan katılımcıların travma sonrası büyüme düzeyi olumsuz dini başa çıkmayı kullananlara kıyasla yüksektir. Ayrıca olumlu dini başa çıkma stratejilerine sıklıkla başvuran bireylerin travma sonrası büyümenin alt faktörlerinden olan bireysel algıda değişim düzeyinin yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Travma Sonrası Büyüme, Başa Çıkma, Dini Başa Çıkma, Deprem

Etik Beyan

Bu çalışmada kullanılan veriler, Hitit Üniversitesi Girişimsel Olmayan Etik Kurulu tarafından 07.10.2024 tarih ve 2024/266 sayılı kararı ile onaylanmış etik kurul izni kapsamında toplanmıştır. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

Post-Traumatic Growth Levels of University Students Who Experienced the February 6, 2023 Earthquake in Türkiye Based on Their Religious Coping Styles

Öz

Psychological pressure, as impactful as physical pressure, encompasses all efforts made to alleviate stress, referred to as “coping”. One of the individual characteristics influencing the process from interpreting stress to coping with it and accepting its outcomes is a person’s attitude toward religion and spirituality during the coping process. This attitude can be either positive or negative and is termed “religious coping (RC)”. Stress, when it becomes overwhelming, transitions into trauma. Post-traumatic stress is characterized by intrusive and recurring cycles of intense stress triggered by unpleasant memories, whether directly experienced, witnessed or learned secondhand. Research indicates that individuals respond differently to traumatic events. What might be a mere stressful situation for one individual could be a lifelong traumatic experience for another. Furthermore, even among those who experience trauma, some may exhibit severe symptoms of Post-Traumatic Stress Disorder, while others may engage in reflective efforts to derive lessons from their experiences. This process of reevaluating past experiences, shaping their future life paths, and adopting a more positive perspective on the present is referred to as “Post-Traumatic Growth (PTG)”. This study examines the post-traumatic growth levels of university students in Türkiye who experienced the February 6, 2023, earthquake, based on their religious coping styles. Utilizing quantitative research design, surveys were administered to 318 participants. Data collection instruments included the Turkish adaptation of the Post-Traumatic Growth Inventory (Kağan et al., 2012) and the Religious Coping Scale (Ekşi & Sayın, 2016). Participants were selected from among Hitit University students who experienced the earthquake in one of the provinces designated as disaster areas on February 6, 2023. Comparisons were made between provinces based on their proximity to the earthquake epicenter. Variables such as gender, age, and the presence of physical or psychological health issues due to the earthquake were analyzed. The study examined statistical differences in post-traumatic growth levels among participants based on their most frequently used religious coping styles. Key findings include: Participants aged 18-25 demonstrated significantly higher levels of positive religious coping compared to those aged 26-30 and over 30. Participants with physical health issues due to the earthquake exhibited higher levels of positive religious coping compared to those without such health issues. Female participants reported significantly higher levels of post-traumatic growth compared to male participants. Additionally, females showed significantly greater changes in personal perception, a subdimension of post-traumatic growth, than males. Contrary to many findings in the literature, participants aged 26-30 and over 30 demonstrated higher levels of change in life philosophy compared to those aged 18-25. Participants who employed positive religious coping exhibited higher levels of post-traumatic growth compared to those using negative religious coping. Moreover, individuals frequently employing positive religious coping strategies reported significantly greater changes in personal perception, a subdimension of post-traumatic growth.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Post Traumatic Growth, Coping, Religious Coping, Earthquake

Etik Beyan

The data used in this study were collected under ethics committee approval granted by Hitit University Non-Iterventional Ethics Committee, dated 07.10.2024, with decision number 2024/266. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Destekleyen Kurum

The author acknowledge that they received no external funding in support of this research.

Kaynakça

• AFAD, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. ”Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı” (Erişim 24 Eylül 2024). https://www.icisleri.gov.tr/
• Abanoz, Süleyman. "Türkiye’de Yapılan ‘Dini Başa Çıkma’ Konulu Araştırmalar Hakkında Bir Değerlendirme". Eskiyeni 40 (2020), 407-409.
• Aka, Muharrem. “Zorlu Yaşam Olaylarını Anlamlandırmada Dünyaya İlişkin Varsayımlar ve Din”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2024), 181-207. https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2024.10.1.07
• Akkaya Türkol, Yeliz. Kişilik ve Dini Başa Çıkma Arasındaki İlişkinin İncelenmesi–Çorum Örneği. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 2020.
• Akkaya Türkol, Yeliz- Cengil, Muammer. "Özgüven ve Tanrı Algısının Dini Başa Çıkma Tarzına Etkisi (Yapısal Eşitlik Modellemesi)". Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7/2 (2024), 465-485.
• Amerikan Psikiyatri Birliği. Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (5. baskı)-Diagnostic and Sstatistical Manual of Mental Disorders V, çev. ed. Ertuğrul Köroğlu. İstanbul: Hekimler Yayın Birliği, 2013.
• Arıcı Özcan, Neslihan – Arslan, Reyhan. “Travma Sonrası Stres ile TSB Arasındaki İlişkide Sosyal Desteğin ve Maneviyatın Aracı Rolü”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 19/73 (2020), 299-314. https://doi.org/10.17755/esosder.548142
• Asoğlu, Emel - Özdemir, Ömer. “Deprem Kaynaklı Travma Sonrası Stres Belirtileri ile Başa Çıkmada Din Eğitiminin Rolü”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 17 (2024), 321-348. https://doi.org/10.53112/tudear.1458935
• Ayten, A. Tanrı’ya Sığınmak, Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Ayten, Ali vd. “Dini Başa Çıkma, Şükür ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi: Hastalar, Hasta Yakınları ve Hastane Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (2012), 45-79.
• Ayten, Ali- Sağır, Zeynep. “Dindarlık, Dini Başa Çıkma ve Depresyon İlişkisi: Suriye’li Sığınmacılar Üzerine Bir Araştırma”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2014), 5-18.
• Baloğlu, Mustafa vd. “The Psychological ffects of an Earthquake on Turkish College Students”. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi 2 (2005), 125-136.
• Baltaş, Acar - Zuhal Baltaş. Stres ve Başaçıkma Yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2002.
• Carver, S. Charles vd.”
Assessing Coping Strategies: A Theoretically Based Approach”. Journal of Personality and Social Psychology 56/2 (1989), 267-283.
• Cesur, Nur. Hemodiyaliz Hastalarında TSB, Din ve Maneviyat: karşılıklı ilişki Üzerine Nitel Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Çevik Demir, Şükran. Ergenlerde Benlik Saygısı ve DBÇ. Bursa: Uluda Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Çolak, Muharrem Bilal. İşsizlik, Stres ve DBÇ. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Davidson, Gerald S. - Neale, Jhon M. Abnormal Psychology, çev. İhsan Dağ. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları 2004.
• Doğan, Mebrure. “Üniversite Öğrencilerinin Travma Sonrası Gelişimlerinde İçsel Dini Motivasyon, DBÇ, Sabır ve Şükürün Rolü”. Electronic Turkish Studies 13/25 (2018), 207-230. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14583
• Doğan, Mebrure. “Psikolojik Sağlamlık ile Travma Sonrası Gelişim Arasındaki İlişkide Dini Başa Çıkmanın Aracı Rolü”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 65/65 (2023), 127-162. https://doi.org/10.15370/maruifd.1384192
• Ekşi, Halil - Sayın, Mine. “The Adaptation of Religious Coping Scale into Turkish Language: A study of Bilingual Equivalance, Validity and Reliability”, Paper Presented at the AGP Humanities and Social Sciences Conference. (Germany: BAU International Berlin University, 19-22 May 2016).
• Fabricatore, Anthony vd., “Stress, Religion and Mental Health: Religious Copingin Mediating and Moderating Roles”, The İnternational Journal for the Psyhology of Religion 14 /2 (2004), 100-108. https://doi.org/10.1207/s15327582ijpr1402_2
• Gencer, Nevzat - Cengil, Muammer. “TSB ve Din”. Dindarlık Kişilik ve Ruh Sağlığı. Edt. Nevzat Gencer ve Muammer Cengil. 323-358. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2020.
• Gerber, Monica M. vd., “The Unique Contributions of Positive and Negative Religious Coping to Posttraumatic Growth and PTSD”. Psychology of Religion and Spirituality 3/4 (2011), 298–307. https://doi.org/10.1037/a0023016
• Günerigök, Tuğba. Deprem Sonrası DBÇ (2023 Kahramanmaraş Depremi Adana İli Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Kağan, Mücahit vd. “TSB Envanterinin Türkçe Versiyonun Normal Toplumda Hiyerarşik Faktör Yapısı”. TAF Preventive Medicine Bulletin 11/5 (2012), 617-624.
• Kalkan, İlayda Rahime. Şehit Ailelerinde Dini Yönelimin ve Algılanan Sosyal Desteğin Psikolojik İyi Oluş ve TSB ile İlişkisi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Kavas, Erkan. “Dini Tutum - Stresle Başa Çıkma İlişkisi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 37 (2013), 143-167.
• Koç, Deniz. “Acıdan Erdeme Yolculuk: Travma Sonrası Gelişim Psikolojisi ve Din”. Türk Din Psikolojisi Dergisi 4 (2021), 212-229.
• Kula, Naci. "Deprem ve Dini Başa Çıkma". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2002), 234-255.
• Lazarus, Richard S. “Cognition and Motivation in Emontion”. American Psychologist 46 (1991), 352-367.
• Lazarus, Richard S. “From Psychological Stress To The Emotion”. Annual Review Psychology 44 (1993), 8-10.
• Lazarus, Richard - Folkman, Susan. Stress, Appraisal, and Coping. New York: Springer, 1984.
• Lee, Younkyung. “The Relationship of Spiritual Well- Being and İnvolvement With Depression and Perceived Stress in Korean Nursing Students”. Global Journal Of Health Science 6/4 (2014), 174-176. https://doi.org/10.5539/gjhs.v6n4p169
• Linley, P. Alex - Joseph, Stephan. “Positive Change Following Trauma and Adversity: A Review”. Journal of Traumatic Stress 17 (2004),11-21. https://doi.org/10.1023/B:JOTS.0000014671.27856.7e
• Mahamid, Fayez Azez – Bdier, Dana. “The Association Between Positive Religious Coping Perceived Stress and Depressive Symptoms Durig The Spread of Coronavirus (Covid-19) Among a Sample of Adults in Palestine: Across Sectional Study”. Journal of Religion and Health 60/1 (2021), 47-49. https://doi.org/10.1007/s10943-020-01121-5
• Morris, Charles G. Psikolojiyi Anlamak. çev. Belgin Ayvaşık ve Melike Sayıl. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 2002.
• Orhunbilge, Neyran. Tanımsal İstatistik Olasılık ve Olasılık Dağılımları. İstanbul: İşletme Fakültesi Yayınları, 2000.
• Özcan, Cemre. Çocukluk Çağı Travma Öyküsüne Sahip Yetişkin Bireylerde Kolektivist Başa Çıkma Stillerinin TSByle Olan İlişkisinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Palancı, Mehmet. Algılanan Kontrol Düzeyine Bağlı Olarak Farklılaşan Stresle Başa Çıkma Davranışları. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Pargament, Kenneth I. vd. “God help me (I): Religious Coping Efforts as Predictors of the Outcomes to Significant Negative Life Events”. American Journal of Community Psychology 18 (1990), 814-820.
• Pargament, K. I. “'Tanrım Bana Yardım Et' Din Psikolojisi Açısından Başa Çıkmanın Teorik Çatısına Doğru, Çev. A. Albayrak. Tabula Rasa 9 (2003), 207-238.
• Pargament, Kenneth I. vd. “God help me (I): Religious Coping Efforts as Predictors of the Outcomes to Significant Negative Life Events”. American Journal of Community Psychology 18/6 (1990), 814-820.
• Pargament, Kenneth I. The Psychology of Religion and Coping. New York: Guilford Press, 1997.
• Pargament, Kenneth I. “Religious Coping Methods As Predictors Of Psychological, Physical And Spiritual Out Comes Among Medically Ill Elderly Patients: A Two-Year Long İtudinal Study”. Journal of Health Psychology 9/6 (2004), 713-730. https://doi.org/10.1177/1359105304045366
• Pargament, Kenneth I. “Acı ve Tatlı: Dindarlığın Bedelleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Çev. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2005), 279-313.
• Ramos, Catarina -Leal, Isabel. “Posttraumatic growth in the aftermath of trauma: a literature review about related factors and application contexts”. Psychology, Community & Health 2/1 (2013), 43–54. https://doi.org/10.5964/pch.v2i1.39
• Sabancı, Tuğçe. Kanser Deneyimleyen Bireylerde Görülen Dini Tutumların TSB Üzerine Etkisi. Ege Bilimsel Araştırmalar Dergisi 3/1 (2020), 21-27.
• Sayın, Mine. Üniversite Öğrencilerinin Öz-Anlayış, Kendini Affetme ve Başa Çıkma Stratejileri Arasındaki İlişkiler Örüntüsü: Bir Yol Analizi Çalışması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Şimşir, Zeynep vd. “Omurilik Felci Geçiren Bireylerin Yaşamında Din ve Maneviyat: Travma ile Başa Çıkmadan Travma Sonrası Manevi Gelişime Yolculuk”. Spiritual Psychology and Counseling 2 /1 (2017), 89-110. https://doi.org/10.12738/spc.2017.1.0023
• Şimşir, Zeynep. Savaş TSB, Değerler ve Algılanan Sosyal Destek Arasındaki Yordayıcı İlişkiler. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Tabachnick, Fidell vd. Using Multivariate Statistics (Six Ed.). Boston, MA: Pearson, 2013.
• Tanhan, Fuat – Kardaş, Ferhat. “Van Depremini Yaşayan Üniversite Öğrencilerinin Travma Sonrası Stres, TSB ve Umutsuzluk Düzeylerinin İncelenmesi”. Eğitim Fakültesi Dergisi 15/1 (2018), 1-36.
• Tedeschi, Richard G.-Calhoun, Lawrence G. “The Posttraumatic Growth Inventory: Measuring The Positive Legacy Of Trauma”. Journal of Traumatic Stress 9/3 (1996), 455-471.
• Tedeschi, Richard G. - Calhoun, Lawrence G. “Posttraumatic Growth: Conceptual Foundations and Empirical Evidence”. Psychological Inquiry 15 (2004), 1-18. https://doi.org/10.1207/s15327965pli1501_01
• Topuz, İlhan. Dini Gelişim Seviyeleri ile DBÇ Tutumları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Uğurluoğlu, Dilruba - Erdem, Ramazan. “Travma Geçiren Bireylerin Spiritüel İyi Oluşlarının Travma Sonrası Büyüme Düzeyleri Üzerine Etkisi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21/3 (2019), 833-858. https://doi.org/10.16953/deusosbil.507731
• Yılmaz, Banu. Arama-Kurtarma Çalışanlarında Travma Sonrası Stres Belirtileri ve TSB ile İlişkili Değişkenler. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.