Spiritual Based Social Protection of Martyr’s Families in the Context of Martyrdom in Islamic Law

Yıl 2019, , 2105 - 2128, 15.10.2019

Ayten Erol

https://doi.org/10.17755/esosder.588133

Öz

Some developed countries had been
supporting the wars, conflicts and terrors in backward or developing countries
for their economic and political interests. Against these terror incidents all
over the world, the religion of Islam has assigned the believers the duty of
spreading the good and preventing the bad (al-amru bi’l-ma’ruf ve’nahyu
ani’l-munkar). The war against the enemies to preserve the values that Islamic
law demand in the context of “zaruyyat-ı hamse (life, property, intellect,
lineage, religion)” is the in the path of Allah. Those who sacrificed their
lives for these values as well as for their nation and homeland as required by
Allah and became immortal are called martyr and, their first degree relatives
are called martyr’s family.

The family of martyr is one sect of the
society under the social and moral risk that Islamic law targets in its broader
principles and measures for economic, social and judicial fields to embrace and
protect all society. In this paper, primarily, conceptual framework, importance
and judicial bases of martyr and martyrdom are dealt with, followed by the
religion-spirituality relation and spiritual based social protection. The
definition, subject, aim and main principles of spiritual based social
protection of martyr’ families are explored according to Islamic law.
Accordingly, it is explained that relationships of martyr’s families under the
social protection with Allah and other people around are parallel with their
spiritual life. It is stressed that the relatives of martyr will increasingly
feel the proud of being the victim’s relative along the lines of spiritual
thoughts of consent, obedience, patience, and submission, and will also
continue on their principal duties in peace with their spiritual world, without
departing from social life.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, martyrdom, martyr, spiritual, spiritual based social protection

İSLÂM HUKUKUNDA ŞEHİTLİK BAĞLAMINDA ŞEHİT AİLELERİNİN MANEVÎ TEMELLİ SOSYAL KORUMASI

Öz

Geçmişten
günümüze bazı güçlü
devletler gerek ekonomik gerekse siyasî çıkarları için geri kalmış ya da
gelişmekte olan ülkelerde savaş, kargaşa ve terörü desteklemektedir. Bunun
sonucunda bütün dünyada yaşanan terör olaylarına karşın, İslâm dini, iman edenlere iyiliği yaygınlaştırma ve kötülükten alıkoyma (el-emru
bi’l-ma’rüf ve’n-nehyu ani’l-münker) görevini vermiştir. İslam hukukunun
“zarûriyyat-ı hamse” kapsamında korunmasını istediği değerleri (can, mal,
nesil, akıl, din) düşmana karşı korumak için yapılan savaş, Allah yolunda savaştır.
Bu değerlerle birlikte, millet ve vatanı korumak için tevhid uğrunda canlarını feda ederek ölümsüzleşenlere şehit, şehitlerin
geride bıraktıkları birinci derecede yakınlarına ise şehit ailesi denilmiştir. İslâm hukukunun ekonomik,
sosyal ve hukuk alanlarına dair koyduğu ilkeler ve aldığı tedbirlerle toplumun
her kesimini kucaklama ve koruma amacı doğrultusunda koruyup gözettiği sosyal ve manevî risk kapsamında olan toplum kesimlerinden birisi de şehit aileleridir. Bu çalışmamızda,
öncelikle İslâm hukukunda şehit ve şehitliğin kavramsal çerçevesi, önemi ve
hukukî dayanakları ele alınmıştır. Peşinden de din ve maneviyat ilişkisi ve
manevi temelli sosyal korumadan bahsedilmiştir. İslâm hukukuna göre şehit
ailelerinin manevî temelli sosyal korumalarının tanımı, konusu, amacı, temel
ilkelerine imkânlar nispetinde yer verilmeye çalışılmıştır. İslâm hukukuna göre
manevi temelli sosyal koruma kapsamında şehit ailelerinin, Allah’la ve
çevrelerindeki diğer insanlarla ilişkileri, yaşamları boyunca maneviyatla
kurdukları ilişki ile doğru orantılıdır. Böylece, tevekkül, teslimiyet, sabır
ve rıza boyutuyla manevi mesajları dikkate alan şehit yakınları, hem
kaybettikleri şehidin yakını olmalarından dolayı gurur duyacaklar, hem de
sosyal hayattan kopmadan, kendi ruh dünyalarıyla barışık, aslî görevlerine
devam edebileceklerdir. 

Anahtar Kelimeler

İslâm hukuku, şehitlik, şehit, maneviyat, manevi temelli sosyal koruma

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, (1-6), Çağrı Yayınları, İstanbul 1982.
• Altun, İsmail, “Hz. Peygamber’in Şehit Aileleriyle Münasebetleri”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 14 Sayı: 44 (Yaz 2010) (227-245).
• Armağan, Servet, “İslâm Dininde Sosyal Güvenliğin Temel Müesseseleri”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 14, Dumat Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti., Ankara 2009.
• Atar, Fahrettin, “Şehid”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 2010.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmud b. Ahmed, Umdetu’l-Kârî, (1-11), Matbaa-i Âmire, t.s., y.y., 1308.
• Birsin, Mehmet, “Hakikate Tanıklık Bağlamında Şehitlik Kavramı ve İslam Fıkhındaki Yeri”, Ekev Akademi Dergisi,Yıl: 15 Sayı: 46 (Kış 2011).
• Bozkale, Lütfi, “Dini- Manevi Sistemler ve İnsan Tasavvurları İlişkisi Bağlamında Din, Ahlâk ve Tasavvuf”, Güz 2014/5(2) (201-228).
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, (ö. 256/870), el-Câmiu’s-Sahih, Mektebetu’r-Ruşd-Nâşirûn, Riyad 1428/2006.
• Can, Ali, “Kur’ân ve Yeni Ahit’e Göre Şehitlik”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 37, Nisan 2015, (1035-1048).
• Ceyhan, Semih, “Ubûdiyyet”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 42, (33-34).
• Çağrıcı, Mustafa, “Fitne”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1996.
• Çakan, İsmail -Mehmet Solmaz, Kuran-ı Kerim'e Göre Peygamberler ve Tevhid Mücadelesi, Ensar Yayınları, İstanbul, 2014.
• Çalış, Halit, “İslam ve İnsan Hakları: Ödev Öncelikli Toplum Modeli”, İnsan Hakları ve Din Sempozyum Bildiriler, 15–17 Mayıs 2009, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, Çanakkale 2010.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1993.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889), Sünen, Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, Riyad (ts.).
• Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ, Mu’cemü Mekâyîsi’l-Lüğa, (nşr. Abdüsselam Muhammed Hârûn), Kahire 1390/1970.
• Erdem, Bedreddin Kesgin-Metin, Türkiye’de Manevi Destek Hizmetlerinin Kurumsallaşması, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 8, Cilt: 8, Sayı: 16 Güz 2018, (69-92).
• Erol, Ayten, Social Protection in Islamic Law, Peter Lang GmbH, Germany/Berlin, 2018.
• --------, “Fıkhî Bakış Açısıyla Ahlâkî Değerlerin Kazandırılması,”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Temmuz 2016 / Cilt: 6, Sayı: 2, (229-254).
• Esen, Muammer, “Hz. İbrahim’in İmanı ve Tevhid Mücadelesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52: 2, 2011, 111-128.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâu Ulûmi'd-Dîn, (1-5), Beyrut, 1412/1992.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, thk. Hamza Zahir Hafız, II. Baskı, (y.y.), (ts.).
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki, Hâşiyetü Reddü’l-Muhtâr alâ’d-Dürri’l-Muhtâr Şerhi Tenvîri’l-Ebsâr Fıkhı Ebî Hanîfe, Dârü’l-Fikr, Beyrut 2000.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir, Makâsıdü’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Daru’n-Nefâes, Umman, ts..
• --------, Muhammed Tahir, İslâm Hukuk Felsefesi, Gâye Problemi, Çevirenler: Mehmet Erdoğan, Vecdi Akyüz, Rağbet yayınları, İstanbul 2013.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Abdillah b. Muhammed el-Kûfî, Kitâbu’l-Musannef fîl-Ehâdîs ve’l-Âsâr, (1-7), Riyad, 1409.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî, thk. Muhammed Halil Herras, Mektebetu İbn Teymiyye, Kahire ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, thk.: Abdullah Ali el-Kebîr vd., Dârü’l-Meârif, Kahire, (ts.).
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh er-Râmînî ed-Dımaşkī (ö. 884/1479), el-Mubdi‘ fî Şerhi’l-Mukni‘, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî (ö. 595/1198), Bidâyetü’l-Müctehid, Dâru Kahraman, İstanbul 1985.
• İbn Sahnûn, Abdisselâm b. Saîd et-Tenûhî el-Kayrevânî (ö. 256/870) (Yazar adı: Mâlik b. Enes), el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, (y.y.) 1994.
• Karafî, Ebu’l-Abbâs Şihâbu’d-Dîn Ahmed b. İdrîs b. Abdi’r-Rahmân, ez-Zehîre, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1994.
• Karaman, Hayrettin, İslâm Hukuk Tarihi, İz yayıncılık, İstanbul 1999. “Şehitlik”, https://www.yenisafak.com/yazarlar/hayrettinkaraman/ehitlik-12861 (E.T. 20.02.2018)
• Karataş, Zeki, “Manevi Temelli Sosyal Hizmet Yaklaşımı”, Sosyal Hizmet E-Dergi, Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, cilt: 1, Sayı: 1, Ocak 2015, (3-15).
• Kâsânî, Alâuddin Ebû Bekr b. Mes’ûd Kitâbu Bedaîü’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi‘, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1406/1986.
• Kesgin, Metin Erdem-Bedrettin, “Manevi Destek Uygulayıcılarının Manevi Destek Hizmetlerine İlişkin Görüşleri,” Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 15, Aralık, 2017, (124-140).
• Köleoğlu, Yunus-Karataşoğlu, Soner-Namal, Mete Kaan Namal, “Türkiye’de Gazi ve Şehit Ailelerine Sağlanan Sosyal Haklar ve Gazi ve Şehit Aileleri Bilgi Bankası Oluşumunun Sağlanmasında Batman İli Örneği”, Sosyal Güvenlik Dergisi, Haziran 2013, Cilt 3, Sayı 2, (110-149).
• Kurt, Hasan, “İslam İnancına Göre Şehitlik”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: XVI, Sayı: 1, (189-220).
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b Ebi Bekir, el-Câmi li Âhkâmi’l-Kur’ân ve’l Mübeyyinü Lemâ Tedammenahü mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân, thk. Muhammed Rahvan Arkusûsî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2006.
• Kutub, Seyyid, Fî Zilâli’l-Kur’ân, Dârü’ş-Şurûk, Kahire 2003.
• Martı, Huriye, “Din ve Maneviyat Desteği ile Hayatı Yaşanılır Kılmak”. https://www.diyanethaber.com.tr/aylik-dergi/din-ve-maneviyat-destegiyle-hayati-yasanilir-kilmak-h3818.html (E.T. 12.06.2019)
• Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd, (ö. 683/1284), el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr, Şeriketü Dâru’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, Beyrut-Lübnan, (ts.)
• Musahan, Ali Yıldız, “İslam İtikadında “Kutsal’ın Sınırı”, e-makâlât Mezhep Araştırmaları, VIII/2 (Güz 2015), 121-150.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, (ö. 261-875), el-Câmiu’s-Sahih, Dâru Tibe, Riyad 1427/2006.
• Nurdoğan, Ali Kemal-Öztürk, Mustafa, “Şehit Yakınları ve Gazilerin Sosyal Dışlanmışlık Algısı ve Yaşam Kalitesi”, İş ve Hayat, (19-50).
• Orhan, Fatih, “Cihad Kavramı Üzerinden İslâm’a Sürülmek İstenen Leke: Terör”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (2), 89-113.
• Özel, İsmet, “Cihad”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 1993.
• Hıll, Peter C. -Pargament, Kenneth I. Pargament, Ralph W. Hood Jr, Michael E. Mccullough, James P. Swyers, David B. Larson & Brian J. Zınnbauer, Çev. Nurten Kimter , “Din ve Maneviyatı Kavramlaştırma: Birleşme ve Ayrılma Noktaları”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, Sayı: 13, (85-118). https://Dergipark.Org.Tr/Download/Article-File/46233 (E.T. 08. 05.2019)
• Râfiî, Abdulkerim b. Muhammed, Fethu’l-Azîz bi Şerhi’l-Vecîz, Daru’l-Fikr, (y.y.), (ts.).
• Serahsî, Şemsu’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl, Kitâbu’l-Mebsût, Dârû’l-Ma‘rife, Beyrut/Lübnan, 1414/1993.
• Seyyar, Ali, “Şehit Yakınlarına Manevî Sosyal Hizmet Uygulamaları”. https://docplayer.biz.tr/2506571-Sehit-yakinlarina-manevi-sosyal-hizmet-uygulamalari-1-prof-dr-ali-seyyar-2-sakarya-universitesi-sosyal-politika-uzmani.html(E.T.12.03. 2019)
• --------, İnsan ve Toplum Bilimleri Terimleri Ansiklopedik Sosyal Bilimler Sözlüğü, Değişim Yayınları, İstanbul 2007.
• Şatıbî, Ebu İshak İbrahim b. Musa, el-Muvâfakât fî Usûl’ş-Şerîa, , Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, t.s., (1-3).
• Şeker, Mehmet, İslâm’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2007.
• Şirbînî, Şemseddin Hatib Muhammed b. Ahmed, Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meâni Elfâzi’l-Minhâc, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, (m.y.).Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemu’l-Kebîr, (1-20), Musul, 1404/1983.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid, Câmiü’l-Beyân fî Tefsiri’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Merkezü’l-Buhûsi ve’d-Derâseti’l-Arabiyyeti ve’l-İslâmiyyeti, Kahire 2001.
• Tarhan, Nevzat, İnanç Psikolojisi, Timaş Yayınları, İstanbul 2009.
• Taştan, Zeki, Mehmet Akif Ersoy’da Şehadet Anlayışı, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), Cilt: 5, Sayı: 12, 2018, 803-828.
• Tümer, Günay, “Din”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, (312-320).
• Ulvan, Abdullah, İslâm’da Sosyal Dayanışma, (Trc: İsmail Kaya), Uysal Kitabevi, Konya 1985.
• Yaman, Ahmet, “İslâm Hukuk İlmi Açısından Makâsıd İctihadının ya da Gâî/Teolojik Yorum Yönteminin İlkeleri Üzerine”, Makâsıd ve İctihad, İslâm Hukuk Felsefesi Araştırmaları, İFAV, 3. Baskı, İstanbul 2017.
• Yaran, Rahmi, “Şehitlik ve İlgili Fıkhî Hükümler”, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 42 (2012/1), (211-220).
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî, Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, (nşr. Abdülaziz Matar, İbrahim Terzî), Beyrut 1390/1970.
• Zekeriyyâ, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris, Mu’cemü Mekâyîsi’l-Lüğa, (nşr. Abdüsselam Muhammed Hârûn), Kahire 1390/1970, III/221.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b.Ömer, Esâsü’l-Belâga, thk.: Muhammed Bâsil Uyûnussûd, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• http://www.manevibakim.com/bilim_alanlari/manevi_bakim/index.asp (E.T. 10.06.2019)
• https://www2.diyanet.gov.tr/DinHizmetleriGenelMudurlugu/Sayfalar/DergidenSecmelerDetay.aspx?rid=14 (E.T. 15.05.2019)