The Reletion Betwen Gulshaniten and Aziz Mahmud Hudayi and Celvetiyye in Diyarbakır

Yıl 2012, Cilt: 11 Sayı: 39, 347 - 384, 01.04.2012

Murat Özaydın

Öz

Abstract
The eminent religious scholar Ibrahim Al-Gulshani, a well-known Turkish mystic, lived at the end of the 15th and beginning the 16th century. He was a seventh-generation descendant of Oghuz Ata and his arrival was noted by Mawlana Djalaladdin al-Rumi in a poetic couplet. As for Gulshani, he wrote his Mas'nawi in forty thousand couplets, imitating Mawlana. Many mystics descended from Gulshani, spread the religious order of the Gulshanites in İstanbul, Egypt, Edirne and Diyarbakır and contributed to the teaching of Islam in these communities.
Ibrahim al-Gulshani also established relationships with the sultans. Süleyman the Great invıted him to İstanbul to treat his eyes and entered into his path. Yawuz Sultan Selim also joined his path with all his military staff of Janisseries.
The Gulshani religious order retained its influence in Diyarbakır until 1950, for Gulshane had founded four takkash and many khalifs and students were trained by him there. İn this paper, I will outlined the historical development of the Gulshani religious order in Diyarbakır, describing the period in which Gulshani lived, his activities, the scholars he trained, and the services he performed, as well as shedding light on the path and the takkahs established by him. This study will help us to understand the high level of mystical life in Diyarbakır during the Ottoman period.
Key words: Tarikhat, Halvetiyye, Celvetiyye, Gulshani, Mystisizm, Takkah.

Anahtar Kelimeler

-

DİYARBAKIR ÖRNEĞİNDE GÜLŞENİLİĞİN AZİZ MAHMUT HÜDAYİ HAZRETLERİ VE CELVETİYYE İLE OLAN İLGİSİ

Öz

Öz
Bilindiği gibi büyük Türk Mutasavvıfı İbrahim Gülşeni, 15. ve 16. yüzyılın büyük din bilginidir. Yedinci batında soyu Oğuz Ata'ya ulaşır. Mevlana Celaleddin-i Rumi 300 yıl öncesinden Gülşeni'nin geleceğini haber vermiş, Mevlana'nın bu methine karşılık İbrahim Gülşeni 40.000 beyitlik "Manevi" adlı eserini ona nazire olarak yazmıştır. Gülşeni'nin silsilesinden nice mutasavvıflar Gülşeni tarikatını İstanbul, Mısır, Edirne ve Diyarbakır'da yaymışlar; toplumun İslamlaşmasında büyük hizmetler yerine getirmişlerdir.
Gülşeni hazretleri padişahlarla münasebet kurmuş, Kanuni Sultan Süleyman onu İstanbul'a davet ederek gözlerini tedavi ettirmiş ve tarikatına girmiş, Yavuz Sultan Selim Mısır seferinde tüm yeniçerilerle beraber onun tarikatına intisab etmiştir.
1950'ye kadar Diyarbakırımız'da Gülşeni tarikatının etkileri sürmüştür. Gülşeni hazretleri Diyarbakır'da 4 tekke kurmuş çok sayıda halife ve talebe yetiştirmiştir. Biz bu makalemizde Gülşeni tarikatının tarihsel boyutu içinde Diyarbakır'daki serencamını ortaya koymaya çalıştık. Zaman içinde yaşadığı döneme, yaptığı faaliyetlere, yetiştirdiği şahsiyetlere, ortaya koymuş olduğu hizmetlere, kurmuş olduğu tarikatı ve tekkelerine tarihi yolculuklar yaparak, Osmanlı döneminde Diyarbakır'ın tasavvufi noktada ne kadar yüksek seviyelerde olduğunu gözler önüne sermeye çalıştık.

Anahtar kelimeler: Tarikat, Halvetiyye, Celvetiyye, Gülşeni, Tasavvuf, Tekke.

Anahtar Kelimeler

Tarikat, Halvetiyye, Celvetiyye, Gülşeni, Tasavvuf, Tekke

Kaynakça

• Asım Efendi, Kamus Tercümesi, Matbaa-i Osmaniyye, III, İstanbul 1305.
• Aşkar, Mustafa, Niyazi Mısri Hayatı, Eserleri ve Görüşleri, İstanbul 2004.
• Aşkar, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatürü. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Beysanoğlu Şevket, Diyarbakır’lı Fikir ve Sanat Adamları, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 1995.
• Bursalı Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III Matbaay-ı Âmire İstanbul, 1333.
• Bursevi, İsmail Hakkı, Silsilename-i Celvetiyye, İstanbul 1291.
• Bursevi, İsmail Hakkı, Silsile, İstanbul 1291.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul Matbaacılık, Kasım 2005, Cağaloğlu, İstanbul
• Cürcani, Seyyid Şerif, Kitabu-t-Ta’rifat, Kahire.
• Emiri, Ali, Esami-i Şuarayı Amid, Diyarbakırlı Bazı Zevatın Tercüme-i Halleri, Millet Ktp. Tarih, no: 750.
• Ertuğrul, İsmail Fenni, Vahdet-i Vücud ve Muhyiddin-i Arabi, Orhaniye Matbaası, İstanbul 1928.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, I-X, İstanbul Devlet Matbaası, İstanbul 1938.
• E.A, İbrahim Gülşeni Maddesi, VII, s. 55-75, İhlas Gazetecilik Holding A.Ş. İstanbul 1992.
• Gülşeni, İbrahim, Divan, Millet Ktp. Manzum Eserler, No: 379.
• --Tahkikat-ı Gülşeni, Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, No: 3543.
• --Pend-name, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud, No: 1042.
• --Çoban-name, Süleymaniye Ktp.,Uşşaki Tekkesi, No: 26.
• Gülşeni, İbrahim Nazir, Beyan-ı Tarikatı Gülşeni, Millet AE ŞRY, No: 888.
• Haririzade, Kemalettin Efendi, Tıbyan-u Vesaili’l Hakaik,Yazma I-III.
• Süleymaniye Fatih Ktp., No: 430-432.
• Hayrullah Efendi, Hikâye-i İbrahim Paşa ve İbrahim Gülşeni, Tah. Aytekin Yakar, Ankara 1964.
• Hikmet, Ali Asgar, Cami Hatayı ve Eserleri, Çev. M. Nuri Gençosman, MEB Yay. İstanbul 1991.
• Hoca Sadettin Efendi, Tâcu-t-Tavârih, I-II.
• Hocazade, Ahmet Hilmi, İbrahim Gülşeni, İstanbul 1322.
• Huart, C.L., “İdris Bitlisi”, İA, V.
• Hucviri, Ali B.Osman, Keşfu-l Mahcub, Haz: Süleyman Uludağ, Dergah Yay. İstanbul 1982.
• Hulvi, Mahmud Cemaleddin, Lemezat-ı Hulviyye ez Lemezat-ı Ulviye, Haz: Serhan Tayşi, MÜİF Vakfı Yay. İstanbul 1993.
• İbni Arabi, Mu’cem-u Istılahatu’s-Sufiyye, Tah: Bessam Abdülvehhab el-Cubi, Beyrut 1990.
• İbnu’l Farıd, Divan, Tah: Abdülhalık Mahmud, Kahire, 1994.
• İA, Gülşeni Maddesi.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah Yay. İstanbul, 1985
• --“Gülşeniyye”, DIA, İstanbul, 1998.
• Kelabazi, Ebubekir, Taarruf, Doğuş Devrinde Tasavvuf, Haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yay. İstanbul 1979.
• Kılıç, M. Erol, Muhyiddin İbnü-l Arabi de Varlık Ve Mertebeleri, MÜSBE, Doktora Tezi, İstanbul 1995.
• Konuk, Ahmet Avni, Fusûsu-l-Hikem Tercüme ve Şerhi, Haz: Mustafa-Tahralı-Selçuk Eraydın, I-IV, Dergah Yay. MÜİF Vakfı Yay. İstanbul 1987.
• Korkusuz, M. Şefik, Tezkire-i Meşayih-i Amid, Diyarbakır Velileri, İstanbul 1997.
• Konur, Himmet, İbrahim Gülşeni, Hayatı, Eserleri, Tarikatı, İzmir 1998.
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, DİB Yay. Ankara 1981.
• Kuşeyrî, Abdülkerim B. Hevazin, Risale, Dâru-l-Hayr, Beyrut 1988, Terc: Süleyman Uludağ, Dergah Yay. İstanbul 1991
• Kübra, Necmüddin, Tasavvufi Hayat, Haz: Mustafa Kara, İstanbul 1980.
• Latifi, Kastamonulu, Tezkiretu’ş-Şuara, Kütüphane-i İkdam, Kaz: Mustafa İsen, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara 1990.
• Mevlana, Celaleddin-i Rumi, Mesnevi, Çev: Veled İzbudak, I-VI, MEB Yay. İstanbul 1988.
• Muhibbi, Muhibbi Divanı, Haz. Coşkun Ak, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Ankara 1987.
• Muhyi-yi Gülşeni, Menâkıb-ı İbrahim Gülşeni, Haz. Tahsin Yazıcı, TTK Yay. Ankara 1982.
• Sarı Abdullah Efendi, Semerâtu-l-Fuad, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1288.
• Serrac, Ebu Nasr, Luma. (İslam Tasavvufu), Çev: H. Kamil Yılmaz, Altınoluk Dergisi, İstanbul 1996.
• Sultan Veled, Divan, Yay: F.N. Uzluk.
• Sühreverdi, Ebu Hafs Ömer, Avarif, Terc: Hasan Kamil Yılmaz, Erkam Yay, İstanbul 1989.
• Şemlelizade, Ahmed Efendi, Şive-i Tarikat-i Gülşeniyye, Haz: Tahsin Yazıcı, TTK Yay. Ankara 1982.
• Taşköprü-zade, Eş-Şakâiku’n-Nu’maniyye, Daru-l Kutubi-l-Arabi, Beyrut 1975.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay. İstanbul1991.
• Uzun, Mustafa, Dede Ömer Ruşeni, Hayatı, Eserleri ve Miskinlik-name Mesnevisi-Edisyon Kritik-, MÜ Sos. Bil. Ens., İstanbul 1982.
• --“Dede Ömer Ruşeni”, DİA, IX, İstanbul 1994.
• --“İbrahim Gülşeni”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, VIII, İstanbul 1996.
• Vassaf, Hüseyin, Sefinetu’l Evliya, III, 117-1,Yazma, Süleymaniye Ktp. Yazma Bağışlar, No: 2307.
• Vicdani, Sadık, Turûk-u Tomar-ı Âliyye, Halvetiyye maddesi, İstanbul 1338-1341.
• -- Tarikatlar ve Silsileleri, Haz: İrfan Gündüz., Enderun Kitabevi, İstanbul 1995.
• Yazıcı, Tahsin, Şeyh İbrahim-i Gülşeni, Hayatı, Eserleri ve Tarikatı, DTCF Doktora Tezi, Ankara 1951, I-IV-115
• --İbrahim Gülşeni Tarikatı, İstanbul 1945.
• Yılmaz, Hasan Kamil, Aziz Mahmut Hüdayi, Hayatı, Eserleri, İstanbul.
• Yılmaz, Hasan Kamil,Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Nşr. İstanbul 1994.