EDUCATION-TRAINING AND ENLIGHTMENT AMONG KAZAN TURKS IN XIX. CENTURY BEGINNING OF ENLIGHTMENT MOVEMENT AND ITS PIONEERS

Yıl 2015, Cilt: 14 Sayı: 53, 366 - 379, 11.02.2015

Yaşar Bedirhan

https://doi.org/10.17755/esosder.29944

Öz

The first modern Kazan Tatar Turkish scholars, historians, reverends and madras ulama who were accepted as the pioneers of innovation movements which developed in Turkish world from the beginning of XIX. Century and who were brought up among Turkish people in Russia became famous among Russian Muslims and even in Islam world with the thought sand views the adopted. Especially Mercani play important role in enabling a specific identity and personality to his nation while raising ideas in religion on one hand and analyzing all the aspects of his own nation on the other. Mercani and other great Tatar scholars would have great contribution to the modernization of the people with their Works and students and also due to establishing movements of “Jadidism” and “Enlightment” which would start later on in this region. With his historical works, Mercani is the person who wrote a modern work among Kazan Turks for the first time. His Work served as a means forth nation to become aware and learn about their past and be proud of themselves. These works of Mercani were appreciated by Russian and Western scientists Infect works of Mercani are used as a basic resource in all science world even today. Moreover as a pioneer, Mercani founded the ground to bring out various Works about history of Kazan in fact, various philosophers and scholars were brought up in this region after him. We can list the names of preeminent people such as Musa Carullah Bigi, Alimcan Barudi, Hadi Atlasi, Fatih Kerimi, Abdürreşid İbrahim, Abdullah Tukay, Fatih Emirhan, Kerim Tinsur, Hadi Maksudi, Sadri Maksudi, Yusuf Akçura among the most important ones. There was a revolution in Kazan region in the field of politics, economics, administration, literature, ideal and thought. In this movement of revolution Russia has an indirect effect as much as the Ottoman

Anahtar Kelimeler

Kazan, Tatar Turkish Scholars, Innovation, Tatarstan, Education

XIX. YÜZYILDA KAZAN TÜRKLERİ ARASINDA EĞİTİM-ÖĞRETİM VE AYDINLANMA (MAARİFETÇİLİK) HAREKETİNİN BAŞLAMASI VE BUNUN ÖNCÜLERİ

Öz

Türk dünyasında XIX. yüzyılın başlarından itibaren gelişen yenileşme hareketinin öncülerinden sayılan ve Rusya’daki Türk halkları arasında yetişen ilk modern Kazanlı Tatar Türk alimleri, tarihçiler, din adamları ve medrese ulemaları, benimsediği fikirler ve görüşler ile Rusya Müslümanları ve hatta İslam dünyası arasında büyük üne kavuşmuşlardır. Özellikle Mercanî, bir taraftan din alanında yeni görüşler ortaya atarken bir taraftan da kendi milletinin tarihini tüm yönleriyle inceleyerek, milletinin belirli bir kimlik ve benlik kazanmasında büyük rol oynamıştır. Mercanîve diğer büyük Tatar alimleri gerek yazdıkları eserler ve gerekse yetiştirdiği talebeler sayesinde milletinin modernleşmesine ve bu bölgede daha sonra başlayacak olan “Cedidçilik” ve “Maarifetçilik” hareketinin başlamasına büyük katkıda bulunacaklardır. Kazanlı Türk alimlerinin bu bölgede attıkları yeni görüşler ile bu bölgede var olan geri klmış eğitim zihniyetinin çökertilmesi ve bunun yerini akılcılığa bırakması sağlanmıştır. Nitekim onlardan sonra bu bölgede bir çok düşünür ve alim yetişmiştir. Bunlar arasında en önemlileri, Musa Carullah Bigi, Alimcan Barudi, Hadi Atlasi, Fatih Kerimi, Abdürreşid İbrahim, Abdullah Tukay, Fatih Emirhan, Kerim Tinsur, Hadi Maksudi, Sadri Maksudi, Yusuf Akçura gibi mümtaz şahsiyetlerin isimlerini sayabiliriz. Kazan bölgesinde siyaset, iktisat, idare, edebiyat, fikir ve düşünce alanlarında bir inkılâp yapılmıştır. Bu inkılâp hareketinde Osmanlı’nın etkisi olduğu kadar Rusya’nın da dolaylı olarak etkisi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kazan, Tatar Türk Alimleri, Yenileşme, Tataristan, eğitim

Kaynakça

• Cahit AYDEMİR