SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE SEYAHATNAMELERİN KULLANILMASI

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 81, 43 - 60, 14.01.2022

Ahmet Utku Özensoy

https://doi.org/10.17755/esosder.959041

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmanın amacı, sosyal bilgiler öğretimi bağlamında seyahatnameleri incelemek ve bu seyahatnamelerin nasıl kullanılacağını ortaya koymaktır. Çalışma, nitel araştırma yöntemine göre desenlenmiştir. Bu yöntemin tarama modeli tercih edilmiştir. Araştırmada Osmanlı Devleti’nde yabancı seyyahların yazdıkları seyahatname, anı, mektup ve günlükler kullanılmıştır. Bu eserlerin her birinin adı, yazarı, yazarın uyruğu, seyahatin yapıldığı yıl(lar) ile dönemin padişahlarına yer verilmiştir. Veriler 40 seyahatnameden doküman analizi yoluyla toplanmıştır. Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda (2018) seyyah ve seyahatname kavramları sadece birer defa geçmektedir. Sosyal Bilgiler 7. Sınıf Ders Kitabı’nda ise “seyyah” kavramı 29 kez, “seyahatname” kavramı 18 defa kullanıldığı görülmektedir. Diğer sınıflarda bu kavramlara yer verilmediği anlaşılmaktadır. Araştırmada 40 seyahatname, anı, mektup ve günlük hakkında bilgiler ile bunların adı, yazarı, yazarın uyruğu, seyahatin yapıldığı yıllar ve seyahatin yapıldığı dönemdeki padişah isimlerine yer verilmiştir. Bunun yanında seyahatname, anı, mektup ve günlüklerden doğrudan alıntılar yapılmış ve hangi kazanımların öğretiminde kullanılabileceği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Sosyal bilgiler ders kitaplarında seyahatnamelere 5 ve 6. Sınıf ders kitaplarında yer verilmediği, bundan dolayı bu kitaplarda da seyahatnamelere yer verilmesi gerektiği söylenebilir. Programda ve ders kitaplarında seyahatnamelere daha fazla yer verilmesi, beceri ve değer öğretiminde yararlanılması, bu konuda öğretmen, akademisyen ve yazarlara eğitim verilmesi gibi önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler, Seyahatname, Gezi yazısı, Seyyah, Osmanlı Devleti.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

USING TRAVEL BOOKS IN SOCIAL STUDIES TEACHING

Öz

The aim of this study is to examine travel books in the context of social studies and to reveal how these travel books will be used. Qualitative research method was used in the research. The scanning model of this method was preferred. Travel books, memoirs, letters and diaries written by foreign travelers in the Ottoman Empire were used in the research. The name of each of these works, the author, the author's nationality, the year(s) of the trip and the sultans of the period are included. Data were collected through document analysis from 40 travel books. In the Social Studies Curriculum (2018), the concepts of traveler and travel book are mentioned only once. In the Social Studies 7th Grade Textbook, it is seen that the concept of "traveller" is used 29 times and the concept of "travel book" is used 18 times. It is understood that these concepts are not included in other classes. In the research, information about 40 travelogues, memoirs, letters and diaries, their name, author, nationality of the author, the years of the trip and the names of the sultans at the time of the trip were included. In addition, direct quotations were made from travelogues, memoirs, letters, and diaries, and it was tried to reveal which learning outcomes could be used in teaching. It can be said that the travel books are not included in the 5th and 6th grade textbooks in the social studies textbooks. Suggestions were made such as giving more space to travel books in the program and textbooks, using them in teaching skills and values, and training teachers, academicians, and writers on this subject.

Anahtar Kelimeler

Social studies, Travel book, Travel writing, Traveler, Ottoman Empire.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Akkuş, Z. (2006). Sosyal bilgiler öğretiminde destanların kullanımı. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi. 14, s. 31‐48.
• Amicis, E. D. (2010). İstanbul. İstanbul: Yapı Kredi.
• Ata, B. (2000). Tarih öğretiminde bir araç olarak: tarihî romanlar. Türk Yurdu Dergisi. 153-154, s. 158-166.
• Ata, B. (2013). Sosyal bilgiler öğretim programı ve seyahatnameler: “çocuklar, ninelerimiz ve dedelerimiz çok yardımseverdi.” Türk Yurdu Dergisi. 102(310), s. 164-166.
• Aytaç, G. (2013). Seyahatname geleneği içinde yabancı seyyahlardan Ubucini’nin 1855’lerde Türkiye izlenimleri. Türk Yurdu dergisi. 30, s. 237-248.
• Azer, H. (2020). Sosyal bilgiler 7. sınıf ders kitabı. Ankara: Ekoyay.
• Battuta, İ. (2004). İbn-i Battuta seyahatnamesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Burnaby, F. G. (2005). At sırtında Anadolu. İstanbul: İletişim.
• Busbecq, O. G. D. (2014). Türk mektupları. İstanbul: İş Bankası Kültür.
• Cengiz, G. (2005). Çocukların sanat eğitimi hakkı üzerinden çocuk ve gençlik edebiyatına bakış. 4. Demokratik Eğitim Kurultayı “Eğitim Hakkı”. 2. Cilt. Ankara: Eğitim-Sen.
• Chishull, E. D. (1993). Türkiye gezisi ve İngiltere’ye dönüş. İstanbul: Bağlam.
• Clavijo, R. G. (1993). Anadolu, Orta Asya ve Timur. İstanbul: Ses.
• Corbusier, L. (2009). Şark seyahati. İstanbul: İş Bankası Kültür.
• Coşkun, M. (2012). Türk edebiyatı (seyahatname) maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 37. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Covel, J. (2017). Bir papazın Osmanlı günlüğü. İstanbul: Dergâh.
• Craven, E. (1939). 1786’da Türkiye. İstanbul: Çığır.
• Curipeschitz, B. (1989). Yolculuk günlüğü 1530. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çelik, A. (2016). Sosyal bilgiler dersi öğretiminde Evliya Çelebi seyahatnamesinin kullanımı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, A. (2019). Gezi yönteminin sosyal bilgiler öğretmen adaylarının akademik başarılarına etkisinin ve gezi yazısı yazma deneyimlerine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi. 20(1). s. 395-433.
• Çetin, T., Kuş, Z. ve Karatekin, K. (2010). Sınıf ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin gezi-gözlem yöntemine ilişkin görüşleri. Sosyal Bilimler Araştırmaları dergisi. 5(2), s. 158-180.
• d’Ohsson, I. M. (1970). XVIII. yüzyıl Türkiye’sinde örf ve adetler. İstanbul: Tercüman.
• Gerlach, S. (2006). Türkiye günlüğü I ve II 1573-1576. İstanbul: Kitap.
• Ghazzi, B. E. (2015). Bedreddin El Ghazzi’nin İstanbul seyahatnamesi. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Türkçede gezi kitapları. Türk Dili Dergisi, 258(XXVII), 451-460.
• Guzzetti, B., Kowalinksi, B., ve McGowan, T. (1992). Using a literature‐based approach to teaching social studies. Journal of Reading. 36, s. 114–122.
• Gyllius, P. (1997). İstanbul’un tarihî eserleri. İstanbul: Eren.
• Hamsun, K. ve Andersen, H. C. (2020). İstanbul’da iki İskandinav seyyah. İstanbul: Yapı Kredi.
• Harut, S. B. (2020). Sosyal bilgiler 5. sınıf ders kitabı. Ankara: Ata.
• Heberer, B. M. (2003). Brettenli Micheal Heberer’in anıları. İstanbul: Kitap.
• Horvath, B. (2010). Anadolu 1913. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Kan, Ç. (2006). Etkili sosyal bilgiler öğretimi arayışı. Kastamonu Eğitim Dergisi. 14 (2), s. 537‐544.
• Kaya, E. ve Eki̇çi̇, M. (2015). Sosyal bilgiler öğretiminde gezi yazılarından yararlanma: Gülten Dayıoğlu’nun gezi yazıları örneği. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 19 (1), s. 87-114.
• Krey, D. (1998). Children’s literature in the social studies: teaching to the standards. NCSS Bulletin 95, Washington D.C.: National Council for the Social Studies.
• Loti, P. (1978). Can çekişen Türkiye 1914. İstanbul: Tercüman.
• Lubenau, R. (2012). Reinhold Lubenau seyahatnamesi. İstanbul: Kitap.
• Maden, S. (2008). Türk edebiyatında seyahatnameler ve gezi yazıları. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 37, s. 147‐158.
• Marion-Crowford, F. (2015). 1890’larda İstanbul. İstanbul: İş Bankası Kültür.
• Mcgowan, T. ve Guzzettı, B. (2003). Edebiyat temelli sosyal bilgiler öğretimi. (Çev: A. Doğanay). Çukurova Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11(11), s. 35-44.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2004). Sosyal bilgiler 4-5. sınıf programı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Moltke, H. V. (1969). Moltke’nin Türkiye mektupları. İstanbul: Yükselen.
• Montagu, L. L. (2014). Şarktan mektuplar. İstanbul: Palet.
• Naçov, N. (2019). Bursa’ya gidiş ve dönüş. İstanbul: Yeditepe.
• Neava, D. L. (1978). Eski İstanbul’da hayat. İstanbul: Tercüman.
• Nerval, G. D. (2004). Doğu’da seyahat. İstanbul: Yapı Kredi.
• Oruç, Ş. ve Aygün, M. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında seyahatnameler. Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi, 1 (1), 46-57.
• Otluoğlu, R. (2001). İlköğretim okulu 5. sınıf sosyal bilgiler öğretiminde yazılı edebiyat ürünlerini ders aracı olarak kullanmanın duyuşsal davranış özelliklerini kazanmaya etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Öztürk, C. ve Otluoğlu, R. (2002). Sosyal bilgiler öğretiminde yazılı edebiyat ürünlerini ders aracı olarak kullanmanın duyuşsal davranış özelliklerini kazanmaya etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 15, s. 173-182.
• Patrick, M. M. (2007). Son sultanların İstanbul’unda. İstanbul: Dergâh.
• Perquet, R. D. (2008). İstanbul’da bir yıl. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Puşkin, A. (1999). Erzurum yolculuğu. İstanbul: Yeni Gün.
• Ricaut, P. (2004). Türklerin siyasi düsturları. Ankara: Kesit.
• Rilke, A. G. (2017). İstanbul’da bir hoş sada. İstanbul: İş Bankası Kültür.
• Savage, M. K. and Savage T. V. (1993). Children’s literature in middle school social studies. The social studies, 84(1), s. 32-37.
• Schweigger, S. (2004). Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581. İstanbul: Kitap.
• Seidel, F. (2010). Sultanın zindanında. İstanbul: Kitap.
• Sever, S. (2003). Çocuk ve edebiyat. Ankara: Kök.
• Şahin, E. (2020). Sosyal bilgiler 6. sınıf ders kitabı. Ankara: Anadol.
• Şimşek, A. (2000). İlköğretim sosyal bilgiler dersinin öğretiminde hikâye anlatım yönteminin (storytelling) kullanımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşek, A. (2002). İlköğretim sosyal bilgiler dersi tarih konularının öğretiminde hikâye anlatım yönteminin etkililiği. XI. Eğitim Bilimler Kongresi, Yakındoğu Üniversitesi. Lefkoşe.
• Şimşek, A. (2006). Tarihsel romanın eğitimsel işlevi. Bilig. Bahar. 37, s. 65-80.
• Tavernier, J. B. (1980). XVII. asır ortalarında Türkiye üzerinden İran’a seyahat I. İstanbul: Tercüman.
• Tekgöz, M. (2005) İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde edebiyat temelli öğretim yönteminin öğrencilerin akademik başarısına ve kalıcılığa etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Thevenot, J. (1978). 1655-1656'da Türkiye. İstanbul: Tercüman.
• Tinayre, M. (1998). Bir kadın gezgin Tinayre'nin günlüğü. İstanbul: Aksoy.
• Tournefort, J. P. D. (2013). Tournefort seyahatnamesi, cilt 2. İstanbul: Kitap.
• Üçel-Aybet, G. (2010). Avrupalı seyyahların gözünden Osmanlı dünyası ve insanları (1530-1699). İstanbul: İletişim.
• Werner, C. A. (2011). Padişahın huzurunda. İstanbul: Kitap.
• Wilkinson, C. J. (2002). Social studies through literature. Erişim (08.02.2021): https://www1.udel.edu/dssep/articles/fosterwar_article.htm
• William, G. ve Howard, F. (1978). Türk sularında seyahat. İstanbul: Tercüman.
• Wratislaw, B. W. (1996). Baron W. Wratislaw’ın anıları. İstanbul: Ad.
• Yazıcı, H. (2012). Seyahatname maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 37. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.