II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE MODERN ASKERİ EĞİTİM SİSTEMİ

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 86, 456 - 477, 04.04.2023

Özge Kurşun Tükenmez

https://doi.org/10.17755/esosder.1173833

Öz

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde meydana gelen askeri eğitim reformları ele alınmıştır. Özellikle II. Abdülhamid Dönemi’nde maarifin taşrada yaygınlaşmasıyla yeni açılan modern askeri okullar, mevcut okulların ıslahı konuları üzerinde durulmuştur. Osmanlı Devleti’nde eğitim reformu yüksek öğrenim kurumlarından başlamış, daha sonra bu kurumlara öğrenci yetiştiren alt kademe eğitim kurumlarının modernleşmesi yapılmıştır. Bu bağlamda çalışmada dönemin Dersaadet ve taşrasında yer alan askeri rüşdiye, idadi ve yüksek okullar incelenmiştir. Bu dönemde açılan mekteplerin nerede kurulduğu, yıllık ortalama kaç öğrencisinin bulunduğu, okutulan ders programları, yapılan modernleşme çalışmaları, mekteplerin ne kadar süreyle eğitim verdiği, mekteplere kabul edilecek öğrencilerde aranan özellikler, sınıf geçme şekilleri, mekteplerden mezun olan öğrencilerin görevlendirilmeleri gibi konular incelenmiştir. Bu çalışma, konuyla ilgili Osmanlı arşiv belgeleri, birincil kaynaklar ve araştırma eserler, makale ve tezler incelenerek ortaya konulmuştur. Çalışmanın amacı II. Abdülhamid Dönemi’nde Dersaadet ve taşrada mevcut olan askeri mektepleri belirtmek, mekteplerin kuruluş amacı ve işleyişlerini, izledikleri politikaları, bilimsel olarak inceleyerek ortaya çıkarmaktır. Araştırmanın sonucunda, ikinci abdülhamid döneminde eğitim alanında reform lahiyalarının hazırlandığı, bu doğrultuda ders programlarının ve ders içeriklerinin düzenlendiği, okulların batılı tarzda modernleştirildiği ve Cumhuriyet dönemi eğitim anlayışının temellerinin atıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, askeri okul, modernleşme, eğitim, dersaadet, taşra

The Modern Military Education System During The Reign of Abdulhamid II

Öz

In this study, military education reforms that took place in the modernization process of the Ottoman Empire were discussed. It is focused on about new modern military schools and improvement of existing schools with the spread of education in the provinces especially in Abdülhamid II period. Education reform firstly began in higher education institutions in Ottoman Empire, after that modernization process of the lower-level educational institutions that train students for higher institutions was actualized. Thus, military middle schools, high schools and military academies that located in Dersaadet and provinces were investigated. Furthermore, subjects of the place of establishment, number of the average students of per year, syllabus and lesson schedules, modernization studies and efforts, education time, qualities sought in students to be admitted to schools, ways of passing class, assignment of students graduating from their schools of the related military schools that opened in this period are discussed.This study has been put forward by examining the Ottoman archive documents, primary sources and research works, articles and theses on the subject. Aim of this study is revealing the military schools were opened in capital city and provinces, and uncover scientifically the purposes, processes and policies of these schools. As a result of this research, it has been seen that in Abdülhamid II era, reform scripts were prepared in the field of education, schools were modernized in a western style, curriculum and course contents were arranged in this direction. Moreover, all these modernization movements effects to education concept of Republican Era.

Anahtar Kelimeler

Abdulhamid II, military school, modernization, education, dersaadet, province

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)
• BEO, Dosya No: 432, Gömlek No: 32366, Tarih: 4 Muharrem 1312 (8 Temmuz 1894).
• BEO, 520/ 38969, 25 Cemazie’l evvel 1312 (24 Kasım 1894).
• BEO, 2775/ 208122, 11 Muharrem 1324 (7 Mart 1906).
• BEO, 3403/255178, 27 Şaban 1326 (24 Eylül 1908).
• BEO, 3417/ 256203, 23 Ramazan 1326 (19 Ekim 1908).
• BEO., 3434/ 257507, 21 Şevval 1326 (16 Kasım 1908).
• BEO, 3441/ 258005, 29 Şevval 1326 (24 Kasım 1908).
• BEO,4214/316028, 18 Şevval 1331 (20 Eylül 1913).
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT)
• DH.MKT., 252/ 14, 22 Zilhicce 1311 (26 Haziran 1894).
• DH.MKT., 1427/ 11, 4 Şevval 1304 (26 Haziran 1887).
• DH.MKT., 1944/ 54, 6 Şevval 1309 (4 Mayıs 1892).
• DH.MKT., 2529/ 80, 22 Cemazie’l-evvel 1319 (6 Eylül 1901).
• DH.MKT., 2530/ 37, 25 Cemaze’l-evvel 1319 (9 Eylül 1901).
• DH.MKT., 2679/ 6, 16 Zilkade 1326 (10 Aralık 1908).
• İrade-i Askeri (İ. AS)
• İ.AS., 20/ 19, 26 Şevval 1314 (30 Mart 1897).
• İ.AS., 30/ 35, 5 Ramazan 1317 (7 Ocak 1900).
• İ.AS., 53/ 35, 2 Şevval 1322 (10 Aralık 1904).
• İ.AS, 61/56, 25 Cemazie’l evvel 1324 (17 Temmuz 1906).
• İ.AS, 81/30, 13 Safer 1327 (6 Mart 1909).
• İ.AS., 92/24, 22 Ramazan 1327 (7 Ekim 1909).
• İ.AS., 98/24, 13 Zilkade 1327 (26 Kasım 1909).
• İrade-i Dahiliye Nezareti (İ. DH)
• İ. DH, 60/ 2990, 24 Rebiulahir 1258 (4 Haziran 1842).
• İ. DH, 181/ 9985, 22 Zilkade 1264 (20 Ekim 1848).
• İ. DH, 690/ 48181, 4 Şaban 1291 (16 Eylül 1874).
• İ. DH, 776/63177, 16 Zilkade 1295 (11 Kasım 1878).
• İ.DH., 822/ 66272, 11 Safer 1298 (13 Ocak 1881).
• İ.DH., 916/ 72699,: 16 Receb 1301 (12 Mayıs 1884).
• İrade-i Hususi Maruzat (İ. HUS)
• İ.HUS., 61/ 2, 5 Ramazan 1315 (28 Ocak 1898).
• İrade-i Meclis-i Vala (İ.MVL)
• İ. MVL., 24/380, 22 Cemaziyelevvel 1257 (12 Temmuz 1841).
• İ.MVL., 155/4447, 16 Muharrem 1266 (2 Aralık 1849).
• İrade-i Taltifat (İ.TAL)
• İ.TAL., 178/ 19, 6 Safer 1317 (16 Haziran 1899).
• İ.TAL., 313/6, 15 Receb 1321 (7 Ekim 1903).
• İ.TAL, 399/ 26, 12 Cemaziyelevvel 1324 (4 Temmuz 1906).
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT)
• MF.MKT., 85/ 109, 19 Rabiu’l-ahir 1302 (5 Şubat 1885).
• MF.MKT., 92/122, 27 Rabiü’l ahir 1304 (23 Ocak 1887).
• MF.MKT., 101/ 119, 26 Muharrem 1306 (2 Ekim 1888).
• MF.MKT., 117/ 9, 23 Şaban 1307 (14 Nisan 1890).
• MF.MKT., 790/ 20, 23 Rabiü’l ahir 1322 (7 Temmuz 1904).
• MF.MKT., 796/ 54, 1 Cemazie’l ahir 1322 (13 Ağustos 1904).
• Sadâret Mektubî Nezaret ve Devair Evrakı (A.}MKT.NZD)
• A.}MKT.NZD, 271/51, 5 Cemaziyelevvel 1275 (11 Aralık 1858).
• Topkapı Sarayı Müze Arşiv Evrakı (TS.MA.e).
• TS.MA.e., 590/ 1, 9 Zilkade 1252 (15 Şubat 1837).
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV)
• Y.MTV., 39/ 67, 11 Zilkade 1306 (9 Temmuz 1889).
• Y.MTV., 51/ 86, 25 Zilkade 1308 (2 Temmuz 1891).
• Y.MTV., 73/ 80, 11 Cemazie’l-ahir 1310 (31 Aralık 1892).
• YMTV, 82/ 79, 24 Safer 1311 (6 Eylül 1893).
• Y.MTV., 126/ 86, 20 Safer 1313 (18 Ağustos 1895).
• Y.MTV., 193/ 50, 8 Rabiü’l ahir 1317 (16 Ağustos 1899).
• Y.MTV, 226/51, 12 Zilkade 1319 (20 Şubat 1902).
• Y.MTV., 226/109, 23 Zilkade 1319 (3 Mart 1902).
• Y.MTV., 298/ 144, 27 Rebiü’l ahir 1325 (9 Haziran 1907).
• Yıldız Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK)
• Y.PRK.ASK., 27/ 50, 10 Şevval 1302 (23 Temmuz 1885).
• Y.PRK.ASK, 36/99, 21 Safer 1304 (19 Kasım 1886).
• Y.PRK.ASK., 70/ 34, 26 Receb 1308 (7 Mart 1891).
• Y.PRK.ASK, 142/45, 17 Rebiülevvel 1316 (5 Ağustos 1898).
• Y.PRK.ASK., 246/16, 16 Rebiü’l evvel 1325 (29 Nisan 1907).
• Yıldız Arzuhal Jurnal (Y.PRK. AZJ)
• Y.PRK.AZJ. 45/118, 29 Zilhicce 1320 (29 Mart 1903).
• Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y. PRK. BŞK)
• Y.PRK.BSK, 27/98, 18 Rebiülevvel 1310 (10 Ekim 1892).
• Yıldız Komisyonlar Maruzatı (Y. PRK. KOM)
• Y.PRK.KOM., 10/ 80, 8 Muharrem 1319 (27 Nisan 1901).
• Yıldız Meşihat Dairesi Maruzatı (Y. PRK. MŞ)
• Y.PRK.MŞ., 6/ 88, 7 Rabiu’l-evvel 1316 (26 Temmuz 1898).
• Salnameler
• Salname-i Askeriye, Tarih: 1293, 1304, 1307, 1308, 1309, 1311.
• Salname-i Bahriye, Tarih: 1901.
• İkincil Kaynaklar
• Akansel, İ. H. (2006). Atatürk ve Yaverleri. İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
• Avcı, A. (1963). Türkiye’de Askeri Yüksek Okullar Tarihçesi. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Çam, Y. (1991). Atatürk’ün Okuduğu Dönemde Askeri Okullar Rüşdiye, İdadi, Harbiye (1892-1902). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Dalkıran, K. (2010). Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Askeri Akademik Eğitim (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Düzcü, L. (2009). Osmanlı Bahriye Teşkilâtında Reform Çabaları (1876-1922). Akademik Bakış, 2 (5), 1- 20.
• Ergin, O. (1977). Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Matbaası.
• Erler, M. Y. (2017). Payitaht (İstanbul) Askeri İdadisinde Öğrenciler ve Metropoldeki Eğitim Standardı (1838–1915). Studies Of The Ottoman Domain, 7 (13), 75-107.
• Gencer, A. İ. (1977). Özel Bahriye Mektepleri Hakkında Bir Genelge (1851). Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 7-8’den Ayrı Basım, 1-20.
• Güler, A. (2000). Askeri Öğrenci Mustafa Kemal’in Notları (Arşiv Belgelerin Işığında). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• İgüs, E. (2008). II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Korkmaz, M. (2020). Osmanlı Askerî Eğitiminde Modernleşme Çabaları: Kasımpaşa Bahriye Askerî Rüşdiye Mektebi. Tarih Dergisi, (72), 115-137.
• Köse, R. (2019). Mekteb-i Tıbbiye’nin Haydarpaşa’ya Nakli ve Açılışı. Sağlık Bilimleri Hemşirelik Dergisi, 1 (1), 53-60.
• Mehmed Esad (H.1195). Mirat-ı Mekteb-i Harbiye. İstanbul: Şirket-i Mürebbiye Matbaası.
• Moreau, O. (2010). Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu Askeri “Yeni Düzen” İn İnsanları ve Fikirleri 1826-1914. (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Nurdoğan, A. M. (2010). Osmanlı Devleti’nde Tüccar Kaptan Yetiştirme Çabaları. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Bilimleri Dergisi, (31), 103-122.
• Ortaylı, İ. (1981). II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Özcan, A. (1997). Harbiye. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.16, (115-119), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, C. (2000). İdadi. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 21, (464-466), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Parmaksız, E. (2008). II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) Eğitim Sistemi Eğitim Yapıları ve Askeri Rüştiyeler (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Rıza Tahsin. (1991). Tıp Fakültesi Tarihçesi I-II (Mir’at-ı Mekteb-i Tıbbiye). A. Kazancıgil (Haz.), İstanbul: Özel Yayınlar.
• Sayım, E. (2019). İngiliz Bahriye Mektepleri Müfredatının İncelenmesi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (KOUSBAD), 9,219-242.
• Şeyhoğlu, B. (2021). Tanzimat Dönemi’nde Bahriye Alanında Yapılan Islâhât Hareketleri ve Bahriye Meclisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şimşek, M. (2006). Amid’den Diyarbekir’e Eğitim Tarihi. Kent Işıkları Yayınları.
• Türkmen, Z. (2015). XIX. Yüzyıl Askerî Yenileşme Devri Eğitim-Öğretim Kurumlarından Mekteb-i Harbiye-i Şahane. F. M. Emecen, A. Akyıldız, E. S. Gürkan (Ed.), Osmanlı İstanbul’u 3. (s. 133-162) İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Türkmen, Z. (2020). Süvari Kışlası’ndan Kuleli Askerî Lisesi’ne. Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi IX, (s.243-249). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Unat, F. R. (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Ünal, U. (2008). Meclis-i Kebir-i Maarif 1869-1922. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ünal, U. (2015). II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yakıtal, E. (1991). Bahriye Mektebi. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul, 4, 509-511.
• Yarar, H. (2000). Osmanlı Döneminde Askeri Okullarda Eğitim. Ankara: Millî Savunma Bakanlığı.
• Yıldız, G. (2013). Kara Kuvvetleri. G. Yıldız (Ed.), Dünya Savaş Tarihi Osmanlı Askeri Tarihi Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918. (s. 35-77). İstanbul: Timaş Yayınları