TÜRKİYE’DE BİLİMİN DOĞASI KONUSUNDA YAPILAN TEZLERE YÖNELİK BİR BETİMSEL İÇERİK ANALİZİ

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 86, 683 - 713, 04.04.2023

Aysun Üçer Erdemir Sinem Dinçol Özgür

https://doi.org/10.17755/esosder.1224389

Öz

Bu araştırmanın amacı, Türkiye’de “bilimin doğası” konusunda yapılan lisansüstü tezlerin içerik analizinin yapılarak, tezlerdeki genel araştırma eğilimlerinin belirlenmesidir. Bu amaç için 2015 ile 2021 yılları arasında tamamlanmış olan, Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi’nde tam metin ulaşımına izin verilen 99 tez araştırmaya dâhil edilmiştir. Verilerin analizi için içerik analizi yapılarak, ulaşılan veriler araştırmacılar tarafından belirlenen “araştırmanın türü, yapıldığı üniversite, enstitü ana bilim dalı, yazım dili, yayın yılı, amaçları, amaçlara ulaşmada gerçekleştirilen süreç, araştırma yöntem ve deseni, örneklem düzeyi ile büyüklüğü, veri toplama araçları ve veri analiz yöntemleri” açısından incelenmiştir. Araştırma sonucunda, “bilimin doğası” konusunda çoğunlukla yüksek lisans düzeyinde ve ilköğretim/temel eğitim enstitü ana bilim dalında çalışmalar yapıldığı belirlenmiştir. En fazla tez çalışmasının 2019 yılında yapıldığı ve tezlerde çoğunlukla öğretim kuram/model/yaklaşım/yöntem/tekniklerin etkisinin incelendiği görülmüştür. Tezlerde çoğunlukla karma araştırma yöntemi ve nicel araştırma yöntemlerinden yarı deneysel desen kullanılmıştır. İncelenen tezlerde örneklem grubunun daha çok fen bilgisi öğretmen adayları ile 7.sınıf öğrencilerinden oluştuğu, veri toplama aracı olarak çoğunlukla anketlerin kullanıldığı, verilerin analizinde çoğunlukla nitel yöntemlerden içerik analizinin, nicel analiz yöntemlerinden ise t-testi, ANOVA yapıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

bilimin doğası, doküman inceleme, betimsel içerik analizi, lisansüstü tezler, eğilimler

A DESCRIPTIVE CONTENT ANALYSIS OF THESES INVESTIGATING THE NATURE OF SCIENCE IN TÜRKİYE

Öz

The aim of this research is to determine the general research trends in the theses by using a content analysis of the postgraduate theses on the "nature of science" in Türkiye. For this purpose, 99 theses, which were completed between 2015 and 2021, and whose full-text access was allowed in the Thesis Center of the Council of Higher Education, were included in the research. For the analysis of the data, content analysis was performed, and the data were examined in terms of "type of research, university, department, language, publication year, objectives, the process carried out in reaching the objectives, research method, and design, sample level and size, data collection tools, and data analysis methods” which were determined by the researchers. As a result of the research, it was determined that the subject of "nature of science" was mostly studied at the postgraduate level and in the Department of Elementary Education. It was observed that most theses were conducted in 2019 and the effects of teaching theory/model/approach/method/techniques were mostly examined in theses. In the theses, mostly mixed research methods and quasi-experimental designs among the quantitative research methods were used. In the theses examined, it was determined that the sample group consisted mostly of science teacher candidates and 7th grade students, mostly surveys were used as data collection tools, mostly content analysis was utilized among qualitative methods, and t-test and ANOVA were used among quantitative analysis methods.

Anahtar Kelimeler

nature of science, document review, descriptive content analysis, postgraduate thesis, trends

Kaynakça

• Abd-El-Khalick, F., & BouJaoude, S. (1997). An exploratory study of the knowledge base for science teaching. Journal of Research in Science Teaching, 34(7), 673–699. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-2736(199709)34:7<673::AID-TEA2>3.0.CO;2-J
• Abd-El-Khalick, F., Bell, R., L., & Lederman, N. G. (1998). The nature of science and instructional practice: Making the unnatural natural. Science Education, 82(4), 417–436. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-237X(199807)82:4<417::AID-SCE1>3.0.CO;2-E
• Abd-El Khalick, F., & Lederman, N. G. (2000). The influence of history of science courses on students’ views of nature of science. Journal of Research in Science Teaching, 37(10), 1057-1095.
• Adıgüzel, T., Şimşir, F., Çubukluöz, Ö., & Gökkurt Özdemir, B. (2018). Türkiye’de matematik ve fen eğitiminde kavram yanılgılarıyla ilgili yapılan yüksek lisans ve doktora tezleri: Tematik bir inceleme. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(25), 57-92.
• Ağlarcı, Özdemir, O., & Gökçen, E. (2021). Bilimin doğası alanında 2010-2020 yılları arasında yapılan yüksek lisans ve doktora tezlerinin incelenmesi. International Eurasion Educational Research Congress, Aksaray, Türkiye. ss. 462-463.
• Arduç, M. A., & Kahraman, S. (2021). Türkiye’de bilimsel okuryazarlık alanında yapılan araştırmaların içerik analizi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 8(16). https://doi.org/10.29129/inujgse.934792
• Ayvacı, H., & Akdemir E. (2017). Bilimin doğası alanında 2013 yılından itibaren yayımlanmış tezlerin farklı değişkenler açısından incelenmesi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi (YYU Journal of Education Faculty), 14(1), 1178-1218.
• Ayvacı, H. Ş., & Muradoğlu, B. (2021). Fen bilimleri öğretmenlerinin bilimin doğası ve bilim tarihine yönelik görüşleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(2), 519-550. https://doi.org/10.7822/omuefd.848960
• Baxter, P., & Jack, S. (2008). Qualitative case study methodology: Study design and implementation for novice researchers. The Qualitative Report, 13(4), 544-559. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2008.1573
• Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Cansız Aktaş, M. (2019). Nitel veri toplama teknikleri. Özmen, H., & Karamustafaoğlu, O. (Ed.), Eğitimde araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Caymaz, B. (2022). Türkiye’de bilimin doğası öğretimini konu alan ve 2005-2020 yılları arasında yayınlanan tezlerin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 755-786. https://doi.org/10.17679/inuefd.988205
• Cirit Gül A., Apaydın, Z., & Çobanoğlu, E. O., (2021) “Türkiye'de argümantasyon ile ilgili yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(2), 591-628. https://doi.org/10.7822/omuefd.863712
• Cofre, H., Nunez, P., Santibanez, D., Pavez, J.M., Valencia, M., & Vergare, C. (2019). A creatical review of students and teacher`s understanding of nature of science. Science & Education, 28, 205–248. https://doi.org/10.1007/s11191-019-00051-3
• Creswell, J. W., & Garrett, A. L. (2008). The “movement” of mixed methods research and the role of educators. South African Journal of Education, EASA, 28, 321-333.
• Çalık, M., & Sözbilir, M. (2014). İçerik analizinin parametreleri. Eğitim ve Bilim, 39(174), 33-38. https://doi.org/10.15390/EB.2014.3412
• Çetinkaya, E., & Taşar, M.F. (2017). Fen bilimleri eğitimi alanında Türkiye merkezli argümantasyon araştırmalarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 353-381. https://doi.org/10.16986/HUJE.2017030625 Çiltaş, A., Güler, G., & Sözbilir, M. (2012). Türkiye’de matematik eğitimi araştırmaları: Bir içerik analizi çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(1), 565-580.
• Dogan, N. (2011). What went wrong? Literature students are more informed about the nature of science than science students. Education & Science, 36(159), 220–235.
• Doğan, N., Çakıroğlu, J., Bilican, K., & Güngören, S. Ç. (2014). Bilim doğası ve öğretimi. Pegem Akademi.
• Dolmaz, M., & İlhan, G.O. (2020). Trends of graduate theses with the subject of education and training conducted on creativity. World Journal of Education, 10(5), 61-79. https://doi.org/10.5430/wje.v10n5p61
• Erdaş, E., Doğan, N., & İrez, S. (2016). Bilimin doğası ile ilgili 1998-2012 yılları arasında Türkiye`de yapılan çalışmaların değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 17-36.
• Ergün, M., Recepoğlu, E., Küçük, A., & Oğuz, K. (2014). Türkiye’deki üniversitelerde eğitim denetimi alanında yapılan lisansüstü tezlerin çeşitli değişkenlere göre incelemesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(1), 25-40.
• Glynn, S. M., & Duit, R. (1995). Learning science in the schools: Research reforming practice. Routledge.
• Göktaş, Y., Hasançebi, F., Varışoğlu, B., Akçay, A., Bayrak, N., Baran, M., & Sözbilir, M. (2012). Türkiye’de eğitim teknolojileri araştırmalarındaki eğilimler: 2000-2009 dönemi makalelerinin içerik analizi. Educational Sciences: Theory & Practice, 12(1), 443-460.
• Gül, Ş., & Sözbilir, M. (2015). Fen ve matematik eğitimi alanında gerçekleştirilen ölçek geliştirme araştırmalarına yönelik tematik içerik analizi. Eğitim ve Bilim, 40(178), 85-102. https://doi.org/10.15390/EB.2015.4070
• Günay, D. (2018). Türkiye’de lisansüstü eğitim ve lisansüstü eğitime felsefi bir bakış. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 1(2), 71-88. https://doi.org/10.26701/uad.450965
• İnce, K., & Özgelen, S. (2015). Bilimin doğası alanında son 10 yılda yapılan çalışmaların farklı değişkenler açısından incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2). https://doi.org/10.17860/efd.77894
• Kahyaoğlu, M. (2016). Türkiye’de çevre eğitimi üzerine yapılan araştırmalar: Bir içerik analizi çalışması. Marmara Coğrafya Dergisi, 34, 50-60. Kedikli, D., & Katrancı, Y. (2021). Geometrik düşünme düzeyleri ile ilgili tezlerin betimsel içerik analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(2), 251-273. http://doi.org/10.33400/kuje.950983
• Krippendorff, K. (1980). Content analysis: An introduction to its methodology. Sage: Beverly Hills.
• Köseoğlu, F., Tümay, H., & Budak, E. (2008). Bilimin doğası hakkında paradigma değişimleri ve öğretimi ile ilgili yeni anlayışlar. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2), 221-237.
• Küçüközer, A. (2016). An Overview of the doctoral thesis in science education. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 10(1), 107-141.
• Lederman, N. G., & Zeidler, D. L. (1987). Science teachers` conceptions of the nature of science: Do they really influence teacher behavior?” Science Education, 71(5), 721 – 734. https://doi.org/10.1002/sce.3730710509
• Lederman, N. G., & O'Malley, M. (1990). Students' perceptions of tentativeness in science: Development, use, and sources of change. Science Education, 74(2), 225–239. https://doi.org/10.1002/sce.3730740207
• Lederman, N.G. (1992). Students’ and teachers’ conceptions of the nature of science: A review of the research. Journal of Research in Science Teaching, 29(4), 331– 359. https://doi.org/10.1002/tea.3660290404
• Lederman, N. G. (2007). Nature of science: Past, present, and future. In S. K. Abell & N. G. Lederman (Eds.), Handbook of Research on Science Education (pp. 831- 879). Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Lederman, N.G., Lederman, J.S., & Antink, A. (2013). Nature of science and scientific inquiry as contexts for the learning of science and achievement of scientific literacy. International Journal of Education in Mathematics, Science and Technology, 1(3), 138-147.
• Lederman N. G., & Lederman, J.S. (2019) Teaching and learning nature of scientific knowledge: Is it Déjà vu all over again?. Disciplinary and Interdisciplinary Science Education Research, 1(6). https://doi.org/10.1186/s43031-019-0002-0
• Lederman N. G., & Lederman J. S. (2012) Nature of scientific knowledge and scientific inquiry: Building instructional capacity through professional development. In B. Fraser, K. Tobin, & C. McRobbie (Eds.), Second international handbook of science education. Springer international handbooks of education, (Vol. 24, pp. 335–359). Dordrecht: Springer.
• Matthews, M.R. (2002). Foreword and introduction ( xi-xxi). In The Nature of Science in Science Education Rationales and Strategies, W.F.McComas (Eds.) Kluwer Academic Pblishers.NY.
• McComas, W., Clough, M., & Almazroa, H. (2002). The role and character of the nature of science in science education. (s:xii,5- 28). London: Kluwer Academic Publishers.
• MEB, (2013). İlköğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) fen bilimleri dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• MEB, (2018). İlköğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) fen bilimleri dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
• NRC (National Research Council) (1996). National science education standards. USA: National Academy Press, Washington, DC.
• NSTA (National Science Teachers Association) (1982). Science-technology-society: Science education for the 1980s. Washington, DC: Author.
• Ocak, İ., & Yeter, F. (2018). 2006 – 2016 yılları arasında çalışılmış “bilimin doğası” konulu ulusal tez ve makalelerin incelenmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 11(3), 522-543. https://dx.doi.org/10.30831/akukeg.344726
• Okan, B. (2021). Fen Bilimleri ders kitaplarındaki bilimin doğası temsilinin incelenmesi (Yayınlanmış yüksek lisans tezi). Boğaziçi Üniversitesi.
• Sever, I. (2021). Türkiye’de sosyal bilgiler öğretimi konusunda yazılan doktora tezlerinin incelenmesi: Bir içerik analizi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(32), 601-624. https://dx.doi.org/10.35675/befdergi.801635
• Sozbilir, M., Kutu, H., & Yasar, M.D. (2012). Science education research in Turkey: A content analysis of selected features of papers published. In J. Dillon & D. Jorde (Eds.). The World of Science Education: Handbook of Research in Europe (pp. 1-35). Rotterdam: Sense publishers.
• Şahin, Ş.(2016). Lise kimya ders kitaplarının bilimin doğası kazanımları yönünden içerik analizi (Yayınlanmış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
• Tasar, M. F. (2006). Probing preservice teachers’ understandings of scientific knowledge by using a vignette in conjunction with a paper and pencil test. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 2(1), 53–70.
• Taşkın, T. (2021). Bilimin doğası konulu makalelerin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 1-20. https://dx.doi.org/10.17240/aibuefd.2021.21.60703-794024
• Topak, B. N. (2017). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının bilimin doğası açısından incelenmesi (Yayınlanmış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi.
• Ültay, E., Akyurt, H., & Ültay, N. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 188-201. https://dx.doi.org/10.21733/ibad.871703
• Wang, J., & Zhao, Y. (2016). Comparative research on the understandings of nature of science and scientific inquiry between science teachers from Shanghai and Chicago. Journal of Baltic Science Education, 15(1), 97–108.
• Yakmacı, B. (1998). Science (biology, chemistry and physics) teachers’ views on the nature of science as a dimension of scientific literacy. Unpublished master’s thesis, Boğaziçi University, Istanbul.
• Yanarateş, E. (2022). Fen bilimleri eğitiminde karşılaşılan kavram yanılgılarına ilişkin lisansüstü tezlerin tematik içerik analizi. Van YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Temmuz Özel Sayı, 182-213. https://doi.org/10.33711/yyuefd.1068095
• Yaşar, Ş., & Papatğa, E. (2015). İlkokul matematik derslerine yönelik yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 113-124.
• Yavuz, G., & Yavuz, S. (2017). Fen eğitiminde proje tabanlı öğretimle ilgili tezlerin içerik analizi: Türkiye örneği (2002-2014). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 255-282. https://doi.org/10.21764/efd.08468
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.