THE LAST REPRESENTATIVE OF SACK WEAVING AND NATURAL DYEING IN SARKEÇILI YORUKS: UNESCO LIVING HUMAN TREASURE AWARDEE EMINE KARADAYI

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 88, 1492 - 1505, 20.10.2023

Mehmet Ali Eroğlu

https://doi.org/10.17755/esosder.1252137

Öz

Established in 1946, and consisting of 191 member countries including Turkey, UNESCO has recorded Emine Karadayı, from the Sarıkeçili Yoruks, in the "Living Human Treasures National Inventory of Turkey" prepared by the General Directorate of Research and Education of the Ministry of Culture and Tourism, in the field of natural dyeing and weaving. Emine Karadayı, born in 1965 in Mersin/Gülnar, is an illiterate but award-winning weaving and natural dyeing master who weaves sacks reflecting the cultural values of traditional Yoruk life. This study examined the sack weavings of Karadayı, an award-winner in the categories of weaving and natural dyeing within the scope of intangible cultural heritage, and the Sarıkeçili Yoruk life, which are at risk of disappearing. The motif, pattern, and composition applications of the weavings carry traces of Yoruk life and culture. The Yoruk lifestyle, culture, and handcrafts are at risk of extinction in recent years. In this study, sacks still in use in Yoruk life were examined in terms of pattern, color, and composition characteristics. The Sarıkeçili Yoruk have named a large portion of the sacks they use as Alaçuval. The sack weavings examined in this study have been grouped by names such as Topakyanışlı, kirmenli, koçboynuzlu, sandıklı, alaca, pıtraklı according to their patterns; flour sack, clothes sack, food sack according to their usage areas; and Wool, Coarse, and Black sack according to the materials used.

Anahtar Kelimeler

Yoruk, Sack, Weaving, Sarıkeçili, Unesco

SARIKEÇİLİ YÖRÜKLERİNİN ÇUVAL DOKUMACILIĞI VE DOĞAL BOYACILIĞIN SON TEMSİLCİSİ: UNESCO YAŞAYAN İNSAN HAZİNESİ ÖDÜLLÜ EMİNE KARADAYI

Öz

1946 yılında kurulan ve Türkiye'nin de içinde bulunduğu 191 üye ülkeden oluşan UNESCO kapsamında, Sarıkeçili Yörüklerinden Emine Karadayı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğünce hazırlanan “Yaşayan İnsan Hazineleri Türkiye Ulusal Envanteri” ne doğal boya ve dokuma alanında kaydedilmiştir. Emine Karadayı, 1965 Mersin/Gülnar doğumlu, okur-yazar olmayan, ancak geleneksel Yörük yaşamını yansıtan kültürel değerlere sahip çuvallar dokuyan, ödüllü bir dokuma ve doğal boya ustasıdır. Bu çalışmada; somut olmayan kültürel miras kapsamında, yaşayan insan hazinesi kategorisinde, dokuma ve doğal boyacılıkta ödül alan Karadayı’nın, kaybolma tehlikesindeki dokumalar grubunda olan çuval dokumaları ve Sarıkeçili Yörük yaşamı incelenmiştir. Dokumaların motif, desen ve kompozisyon uygulamaları, Yörük yaşam ve kültürünün izlerini taşımaktadır. Son yıllarda azalmakta olan Yörük yaşamı kültürü ve el sanatları yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Bu çalışmada; Yörük yaşamında, kullanımı günümüzde de devam eden çuvallar; desen, renk ve kompozisyon özellikleri açısından incelenmiştir. Sarıkeçili Yörükleri kullandıkları çuvalların büyük bir bölümünü Alaçuval olarak isimlendirmişlerdir. Bu çalışmada incelenen çuval dokumaları desenlerine göre; topakyanışlı, kirmenli, koçboynuzlu, sandıklı, alaca, pıtraklı, kullanım alanlarına göre; un çuvalı, elbise çuvalı, yiyecek çuvalı, kullanılan malzemeye göre; Kıl, Yoz ve Kara çuval gibi isimlerle gruplandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sarıkeçili, Yörük, Çuval, Unesco, Dokuma, Yoruk, Sack, Weaving

Kaynakça

• Ağakay, M. A. (1982). Türkçe Sözlük (Cilt 6. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Deniz, B. (2010). Tekstil Ürünlerini Saklamada Kullanılan Halı ve Düz Dokumalar. Sanat Dergisi, 0 (12), 1-13.
• Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsfd/issue/2600/33449
• Erden, A. (1994). Günümüz Toros Yörüklerinden İzlenimler. I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı Sempozyum Bildirileri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eroğlu, M. A. (2016). Sarıkeçili Yörük Yaşamından Kareler [Fotoğraf Çekimi]. Hadim Yaylası, Konya.
• Eröz, M. (1991). Yörükler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Karadayı, E. (2017, 28 Temmuz). Ödüllü Çuval Dokumaları ve Yörük Yaşamı Hakkında [Sözlü Görüşme]. Antalya
• "Somut Olmayan Kültürel Miras". (t.y.). https://aregem.ktb.gov.tr/TR-50837/somut-olmayan-kulturel-mirasin-korunmasi-sozlesmesi-hakkinda.html (Erişim: 23 Aralık 2012)
• Sümer, F. (1952). XVI. asırda Anadolu, Suriye, Irak'ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumi Bir Bakış. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 11 (4), 509-523. Erişim Adresi: http://kaynakca.hacettepe.edu.tr/eser/141091/xvi-asirda-anadolu-suriye-irak-ta-yasayan-turk-asiretlerine-umumi-bir-bakis
• Yağal, H. (2017, 25 Temmuz). Sarıkeçili Yörük Yaşamı Hakkında [Sözlü Görüşme]. Antalya
• Yağal, İ. (2017, 22 Temmuz). Sarıkeçili Yörük Yaşamı Hakkında [Sözlü Görüşme]. Antalya