AN EMPIRICAL STUDY TO DETERMINE THE RELATIONSHIP BETWEEN CONSUMER AWARENESS LEVEL AND RESPONSIBLE CONSUMPTION BEHAVIOR IN THE CONTEXT OF RELIGIOUS BELIEF

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 89, 305 - 324, 09.01.2024

Abdulvahap Baydaş , Sercan Cengiz

https://doi.org/10.17755/esosder.1354093

Öz

DİNİ İNANÇ BAĞLAMINDA TÜKETİCİ BİLİNÇ DÜZEYİ İLE SORUMLU TÜKETİM DAVRANIŞLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN BELİRLENMESİNE YÖNELİK AMPİRİK BİR ÇALIŞMA

Öz

Araştırmanın temel amacı, tüketicilerin dini inanç bilinç düzeylerinin sorumlu tüketim davranışı boyutları üzerinde doğrudan etkilerini keşfedici ve doğrulayıcı analiz yöntemleriyle tespit etmektir. Araştırma evrenini; 18 yaşından büyük 685 genel tüketiciler oluşturmuş ve veriler çevrimiçi (online) anket tekniği ile toplanmıştır. Araştırmada; betimleyici istatistikler, keşfedici faktör analizi, doğrulayıcı faktör analizi ile yol (path) analizi kullanılarak analizler yapılmıştır. Veriler SPSS ve AMOS paket programları aracılığıyla sisteme yüklenmiş ve analize tabi tutulmuştur. Elde edilen analiz sonuçlarına göre; dini inanç tutumlarından iç güdümsel dindarlık boyutunun gönüllü sade tüketim, tasarruflu ve doğal tüketim değişkenleri üzerinde etkisinin olduğu, sekülerizm boyutunun ise sadece gönüllü sade tüketim üzerinde etkisinin olduğu saptanmıştır. Dini inanç boyutlarının diğer tüketim boyutları üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

dini inanç, sorumlu tüketim, tüketim kültürü

Etik Beyan

bu çalışmada herhangi bir etik ihlali olmadığını beyan ederiz.

Kaynakça

• Ahmetoğulları, K. (2020). Dindarlık ve Faydacılığın Faizsiz Finansal Ürünleri Satın Alma Davranışlarıyla Etkileşimi: Kuşakların Farklılığı, Doktora Tezi, Düzce.
• Aksayan, S. ve Gözüm, S. (2002). Kültürlerarası ölçek uyarlaması için rehber I: Ölçek uyarlama aşamaları ve dil uyarlaması. Hemşirelik Araştırma Dergisi, 4(1), 9-14.
• Allport, G. W. (1950). The individual and his religion: A psychological interpretation.
• Allport, G. W., & Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 5, 447–457.
• Arli, D. ve Tjiptono, F. (2014). The end of religion? Examining the role of religiousness, materialism, and long-term orientation on consumer ethics in Indonesia. Journal of Business Ethics, 123(3), 385-400.
• Ateş, S. (2019). Dindarlık ve Tüketim Algıları Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Ayyıldız, Hasan ve Cengiz Ekrem (2006). Pazarlama Modellerinin Testinde Kullanılabilecek Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) Üzerine Kavramsal Bir İnceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11 (1), 63-84.
• Babaoğul, M. ve Buğday, E. B. (2012). Gösteriş tüketimine karşı gönüllü sadelik. Tüketici Yazıları (III), 76.
• Barton, L. (1981) Voluntary Simplicity Lifestyles and Energy Conservation, Journal of Consumer Research, 8: 223-234.
• Başcı, E. (2017). Türkiye’de Anti-kapitalist Müslümanlar: Politik dönüşümleri, amaçları ve tüketim davranışları üzerine nitel bir model. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(13), 113-128.
• Baydaş, A., Kılıç, E. ve Türkan, Y. (2019). Tüketim Üzerinde Etkili Olan Faktörlerin İnanç Açısından Belirlenmesi: Bingöl İli Örneği. Sosyal Bilimler Metinleri, 2019(1), 1-13.
• Bilgin, A. (2014). DİN, DİNDAR, DİNDARLIK: ÖZELEŞTİREL BİR DEĞERLENDİRME. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 75-84. B ozyiğit, S. (2019). Dini Değerlerin Takıntılı Satın Alma Eğilimi ve Çevreye Yönelik Tutum Üzerindeki Etkisine Yönelik Bir Araştırma. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 9(18), 319-337.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (11. Baskı). Ankara: Pegem Akademi
• Clark, J. M. (1968). John Bates Clark. International Encyclopedia of the Social Sciences, 2, 504-8.
• Clayton, S.; Myers, G. (2015) Koruma Psikolojisi: İnsanın Doğaya Duyarlılığını Anlamak ve Teşvik Etmek ; John Wiley & Sons: Chichester, Birleşik Krallık, ISBN 978-1-444-35641-0.
• Cohen, M. J. (2007). Consumer credit, household financial management, and sustainable consumption. International Journal of Consumer Studies, 31(1), 57-65.
• Çakmur, H. (2012). Araştırmalarda Ölçme-Güvenilirlik-Geçerlilik. TAF Preventive Medicine Bulletin, 11(3).
• Çapık, C. (2014). Geçerlik ve güvenirlik çalışmalarında doğrulayıcı faktör analizinin kullanımı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 17(3), 196-205.
• Çelik, E.H. ve Yılmaz, V. (2016). LISREL 9.1 ile Yapısal Eşitlik Modellemesi, Temel kavramlar-uygulamalar- programlama. Anı Yayıncılık, Ankara.
• Davies, W. (2015). Mutluluk Endüstrisi, Çev. M. Çavdar, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Demireli, C. (2014). Tüketici yenilikçiliği ve gönüllü sade yaşam tarzi arasindaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Management and Economics Research, 12(24), 320-337.
• Demirezen, İ. (2015). Tüketim toplumu ve din. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi. dergilik.com. http://www.dergilik.com/aladergi-dergi (Erişim tarihi: 07.04.2021)
• Des Jardins, J. R. (2012). Environmental ethics (Fifth edition b.). Nelson Education.
• Diener, E., Tay, L., ve Myers, D. G. (2011). The religion paradox: If religion makes people happy, why are so many dropping out?. Journal of personality and social psychology, 101(6), 1278.
• Diksaç, R. (2019). Çevre Bilinci ve Yaşam Tarzının Sürdürülebilir Tüketim Davranışı Üzerindeki Etkisi ve Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dunn, R.G. (2008). Identifying consumption: Subjects and objects in consumer society. Temple University Press
• Dursun, İ. ve Gündüz, S. (2016). Türkiye'de Sorumlu Tüketim Davranışı Üzerine Araştırmalar: Ulusal Makaleler Ve Lisansüstü Tezler Üzerine Bir Derleme. Journal of Graduate School of Social Sciences, 20(4). 1365-1391.
• Dursun, İ., Kabadayı, E.T., ve Tuğer, A.T. (2018). Çevreci tüketim davranışı: boyutları ve ölçümü. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(3), 42-66.
• El-Attâs, M. N. (2003). İslam, sekülerizm ve geleceğin felsefesi. Çev. Mahmut Erol Kılıç). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Elgin, D. (1998) Voluntary Simplicity: Toward a Way of Life That Is Outwardly Simple, Inwardly Rich, United Kingdom: Quill Publishing
• Ellen, P. S., Wiener, J. L., ve Cobb-Walgren, C. (1991). The role of perceived consumer effectiveness in motivating environmentally conscious behaviors. Journal of public policy ve marketing, 10(2), 102-117.
• Erciş, A. ve Türk, B. (2016). Etik çerçevesinde tüketim, tüketici ve çevre: ekolojik okuryazarlığın moderatör rolü1. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 1-24.
• Eti, H. S. (2017). Yeşil tüketim: Tekirdağ ilinde yeşil tüketim alışkanlığı ve yeşil tüketicilerin satın alma davranışı üzerine bir inceleme. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 95-98.
• Gulyás, E. (2008). Interpretations of ethical consumption. Review of Sociology, 14(1), 25-44.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Felsefe-Yöntem-Analiz (5. Basım). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Illich, I. (2000). Tüketim Köleliği (Çev. Mesut Karaşahan). Pınar Yayınları, İstanbul.
• Intahphuak, Pamala, N., Yodkhong, B., ve Buakhiao, A. (2017). Religion role on community movement for solid waste management. The Journal of Solid Waste Technology and Management, 43(4), 321-327.
• Islam, T. ve Chandrasekaran, U. (2015). Religiosity and Ecologically Conscious Consumption Behaviour, Asian Journal of Business Research, 5(2),18-30.
• Johnson, B. (2004) “Simply Identity Work? The Voluntary Simplicity Movement” Qualitative Sociology, 27(4), 527-530
• Kalaycı, Ş. (2016). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri (6. Baskı) Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Karahöyük, M. (2013). Din ve ekonomi ilişkisi. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 193-220.
• Karagöz, Y. (2016). SPSS 23 ve AMOS 23 Uygulamalı İstatistiksel Analizler. 1. b. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık,
• Karalar, R. ve Kiracı, H. (2011). Çevresel sorunlara karşı bir çözüm önerisi olarak sürdürülebilir tüketim düşüncesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (30), 63- 76.
• Kasser, T. (2002), The High Price of Materialism, Cambridge, MA: MIT Press
• Kayış, A. (2010). Güvenilirlik analizi (Reliability analysis), Ş. Kalaycı (Ed.), SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (7. Baskı), (ss. 401-419). Ankara. Asil.
• Kollmuss, A. ve Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239- 260.
• Küçük, H.Ö. ve Ayyildiz, H. (2020). Dindarlık Algısının Müslüman Tüketici Davranışı Üzerine Etkisinde Gönüllü Sadeliğin Aracılık Rolünü Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Istanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(Temmuz 2020 (Özel Ek)), 426-448.
• Marshall, A. (1890). Principles of Economics. London: A Project Of Liberty Fund. Inc. .
• McDaniel, S. W., & Burnett, J. J. (1990). Consumer religiosity and retail store evaluative criteria. Journal of the Academy of marketing Science, 18, 101-112.
• Mont, O. ve Plepys, A. (2008). Sustainable consumption progress: should we be proud or alarmed?. Journal of Cleaner Production, 16(4), 531-537.
• Munro, B. H. (2005). Statistical methods for health care research (Vol. 1). lippincott williams & wilkins.
• Odabaşı, Y. (2013). Tüketim Kültürü: Yetinen Toplumun Tüketen Topluma Dönüşümü (dördüncü basım b.). İstanbul: Sistem yayıncılık.
• Ok, Ü. (2011). Dini tutum ölçeği: ölçek geliştirme ve geçerlik çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 528-549. Okumuş, Ejder “Gösterişçi Dindarlık” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI, 2006, sayı: 2.
• Owen, A.L. ve Videras, J.R. (2007). Culture and public goods: The case of religion and the voluntary provision of environmental quality. Journal of Environmental Economics and Management, 54(2), 162-180.
• Özdamar, K. (2010). “Pasw ile Biyoistatistik” Kaan Kitabevi, Eskişehir
• Özdemir, N. (2021). Dindarlık ve sürdürülebilir tüketim davranışı: Gönüllü sadeliğin aracı rolü. Turkish Journal of Marketing, 6(1), 70-89.
• Peattie, K. (2012). “Researching the unselfish consumer” in Victoria Wells and Gordon Foxall (ed.), Handbook of Developments in Consumer Behavior. Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing.
• Pieters, R. (2013). Bidirectional dynamics of materialism and loneliness: Not just a vicious cycle. Journal of Consumer Research, 40(4), 615-631.
• Raymaekers, A., ve Avila, L. (2018). In Search of the Meaning of Mindful Consumption-An Exploratory Study of Generation Y. Lund University, school of economics and management, Master’s Programme in International Marketing and Brand Management, Carolina.
• Reed, A. (2002). Social identity as a useful perspective for self-concept-based consumer research. Psychology and Marketing, 19(3), 235–266.
• Richins, M.L. ve Dawson, S. (1992). A Consumer Values Orientation For Materialism and Its Measurement: Scale Development and Validation, Journal Of Consumer Research, 19, 303-316
• Roberts, J. A. (1995). Profiling levels of socially responsible consumer behavior: a cluster analytic approach and its implications for marketing. Journal Of Marketing Theory And Practice, 3(4), 97-117.
• Saray, M.T. ve Hazer, O. (2017). Etik Tüketici Ölçeğinin Türkçe Uyarlaması; Geçerlilik Ve Güvenilirliğine İlişkin Bir Çalışma: Hacettepe Üniversitesi Örneklemi. International Journal Of Education Technology And Scientific Researches, 2(4), 258-283.
• Schaefer, A. ve A. Crane. (2005). Addressing Sustainability and Consumption. Journal of Macromarketing. 25.1, 76-92.
• Schrader, U. (2007). The moral responsibility of consumers as citizens. International Journal of Innovation and Sustainable Development, 2(1), 79–96.
• Sheth, J. N., Sethia, N. K., ve Srinivas:(2011). Mindful consumption: a customer-centric approach to sustainability. Journal of the Academy of Marketing Science, 39(1), 21-39.
• Stern, P. C. (2000). Toward a coherent theory of environmentally significant behaviour. Journal of Social Issues, 56(3), 407-424.
• Şeriati, A. (2004). Kapitalizm. (Y. Arslan , Çev.) İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Tiltay, M. A. (2010). Materyalist Eğilim, Dini Değerler, Marka Bağlılığı ve Tüketici Ahlakı Arasındaki İlişkiler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir
• Tunç, A. (2019). Tüketim, din ve israf; genç din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenleri üzerine bir değerlendirme (Bingöl örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• Ulusoy, E. (2015). Experiential responsible consumption. Journal of Business Research, 69(1), 284-297.
• Ünal, V. (2010). Çevre Sorunları ve Dindarlık İlişkisi “Kayseri Örneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Vitell, S. J., Paolillo, J. G., & Singh, J. J. (2005). Religiosity and consumer ethics. Journal of business ethics, 57, 175-181.
• Vollset, S. E., Goren, E., Yuan, C. W., Cao, J., Smith, A. E., Hsiao, T., ... ve Murray, C. J. (2020). Fertility, mortality, migration, and population scenarios for 195 countries and territories from 2017 to 2100: a forecasting analysis for the Global Burden of Disease Study. The Lancet, 396(10258), 1285-1306.
• Wells, V.K., Ponting, C.A. ve Peattie, K. (2011). Behaviour and climate change: Consumer perceptions of responsibility. Journal of Marketing Management, 27(7-8), 808-833.
• Wuthnow, R. (1996), Poor Richard's Principle. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Yamane, T. (2010), Temel Örnekleme Yöntemleri, (Esin Alptekin, Celal Aydın, M.Akif Bakır, Esen Gürbüzsel) 3. Baskı İstanbul: Literatür Yayıncılık.