HASAN SAİD ÇELEBİ'NİN TASAVVUFİ VE KÜLTÜREL YAZILARINDAN ÖRNEKLER

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 4, 857 - 905, 23.12.2025

Adem Ceyhan

https://doi.org/10.58659/estad.1837441

Öz

20. asrın ilk çeyreğinde Türk Edebiyatı tarihi, tasavvuf, tarikatlar gibi kültürel konulara dair basım organlarında yazılar veya kitap yahut kitapçık şeklinde eser yayımlayan birtakım ilmî, edebî şahsiyetlerin bulunduğu bilinmektedir. Fâik Reşad, Ali Emîrî, Bursalı Mehmed Tâhir, Köprülüzâde Mehmed Fuad, bu konuda örnek olarak anılabilecek isimlerden bir kısmıdır. 1910’lu, 20’li yıllarda divan sahibi bazı eski Türk şairleri, Osmanlı edebiyatı, tasavvuf gibi edebî ve irfani mevzularda yazılar kaleme alıp neşreden yazarlardan biri de Hasan Said Çelebi’dir. Celâleddîn-i Rûmî soyuna ve Mevleviliğe mensup olan Hasan Said (Çayır, 1891-1935), yazılarının bir kısmında roman, edebiyat tarihi, makale türünden bazı eserlerin yayımlanması, şeyh çocuklarının tahsil ve terbiyesi için resmî bir mektep açma teşebbüsü, “Nâyîler” adlı şair-yazar grubunun ortaya çıkışı, II: Meşrutiyet'ten sonraki dergi veya gazetelerin kısa ömürlü oluşu gibi gündelik konulardan bahsetmiş; bir kısmında ise umumi olarak tasavvuf ve tarikatlar, hususi olaraksa Mevlevilik ve Mevlevihanelerden bahsetmiştir.
Bu çalışmada Hasan Said Çelebi’nin hayatı ve yayım faaliyetleri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra tasavvufi ve kültürel sıfatıyla vasıflandırılabilecek yazılarından birtakım örneklerin gösterilmesi hedeflenmiştir. Onun Osmanlı harflerinden Latin alfabesine aktarılan bazı yazılarında, 1914’te açılması kararlaştırılan Medresetü’l-meşâyıh hakkındaki tartışmalara katılarak anılan teşebbüsü desteklediği, tasavvufun mahiyeti, Türk edebiyatı tarihi, sufi edebiyatı tarihi yazma ve türbeler gibi millî abideleri koruma lüzumu üzerinde durduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

: Hasan Said , Medresetü'l-meşâyıh , tasavvuf , edebiyat tarihi , kültür

Examples from Hasan Said Çelebi’s Sufi and Cultural Writings

Öz

It is known that in the first quarter of the 20th century, there were various scholarly and literary figures who published writings on cultural subjects such as the history of Turkish literature, Sufism, and Sufi orders, either in print media or in the form of books or book-lets. Fâik Reşad, Ali Emîrî, Bursalı Mehmed Tâhir, and Köprülüzâde Mehmed Fuad are among the names that can be cited as examples. Another author who wrote and published texts in the 1910s and 1920s on literary and spiritual topics—such as old Turkish poets with collected works, Ottoman literature, and Sufism—was Hasan Said Çelebi.
Hasan Said (Çayır, 1891–1935), who belonged to the lineage of Jalāl al-Dīn Rūmī and to the Mevlevi order, discussed in some of his writings contemporary issues such as the publication of novels, works on literary history, and articles; attempts to establish an offi-cial school for the education and upbringing of the children of sheikhs; the emergence of a group of poet-writers known as the “Nâyîler”; and the short-lived nature of magazines and newspapers after the Second Constitutional Era. In others, he addressed Sufism and Sufi orders in general, and Mevlevi tradition and Mevlevi lodges in particular.
This study aims first to provide brief information about Hasan Said Çelebi’s life and pub-lishing activities, and then to present several examples from his writings that may be cha-racterized as Sufi and cultural. In some of his works, transcribed from Ottoman Turkish into the Latin alphabet, it is observed that he took part in the discussions regarding the Medresetü’l-meşâyıh, whose establishment was decided in 1914, and supported this initi-ative. He also focused on the nature of Sufism, the history of Turkish literature, the task of writing the history of Sufi literature, and the necessity of preserving shrines and similar national monuments.

Anahtar Kelimeler

Hasan Said , Medresetü’l-Meşâyıh , Sufism , literary history , culture

Kaynakça

• Ali Ekrem (1327). Zılâl-i İlhâm, Sabah Matbaası, İstanbul.
• Ali Enver (1309). Semâhâne-i Edeb, Âlem Matbaası, İstanbul.
• AYAN, Hüseyin (1981). Cevrî Hayâtı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Erzurum.
• DEMİRCİ, Mehmet (1994). “Desûkî İbrâhim b. Abdülazîz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 9, s.s. 212-213.
• Emrâh-ı Erzurûmî (1332). Dîvân-ı Emrâh, Dersaâdet, Matbaa-i Şems.
• GÖÇGÜN, Önder (1999). Namık Kemâl'in Şairliği ve Bütün Şiirleri, AKM Başkanlığı Yay. Ankara.
• GÖRE, Zehra (2009). Nahl-i Tecellî (İnceleme-Metin). Ankara: Öncü Kitap.
• Hızırağazâde Saîd (1281/ 1864). Hızırağazâde Dîvançesi.
• İNAL, İbnü'l-Emin Mahmud Kemal (2013). Son Asır Türk Şairleri, AKM Başkanlığı Yay. Ankara.
• KaARA, Mustafa (1989). “Ahmed el-Bedevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 2, s.s. 47-48. Koca Râgıb Paşa (1252/ 1836). Dîvân-ı Râgıb, Bulak.
• MACİT, Muhsin (1994). Nedim Divanı (İnceleme-Tenkidli Metin), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, doktora tezi, Ankara.
• “Medresetü’l-meşâyıh” (1914). Sabah, nr. 8755, 2 Şubat, s. 2.
• “Program Encümeni” (1914). Sabah, nr. 8763, 10 Şubat, s. 2.
• Muallim Nâcî (1303). Âteşpâre, Kostantıniyye.
• Muallim Nâcî (1303). Fürûzân, İstanbul.
• Muallim Nâcî (1299). Mûsâ bin Ebi'l-gāzân yâhûd Hamiyyet, Matbaa-i Ebü’z-ziyâ, İstanbul.
• Nev'î (1977). Divan, haz. Mertol Tulum- M. Ali Tanyeri, İÜ Edebiyat Fakültesi Yay. İstanbul.
• Niyâzî-i Mısrî (1260/ 1844). Dîvân-ı Niyâzî.
• Sâbit, Dîvân, İÜ Nadir Eserler Ktp. TY 1554.
• SÜER, Fatih Ramazan (2017). Şemseddîn-i Sivâsî Dîvânı, H Yay. İstanbul.
• Şeyh Gālib, Dîvân, İÜ Nadir Eserler Ktp. TY nr. 5531.
• Şinâsî, (1287). Müntehabât-ı Eş'âr.
• Şinâsî (1303). Müntehabât-ı Tasvîr-i Efkâr- İkinci Kısım Mübâhesât-ı Edebiyye- Mes’ele-i Mebhûsetün Anhâ, Kostantıniyye: Matbaa-i Ebü’z-Ziyâ.
• Tâhirü’l-Mevlevî (1914). “Medresetü’l-meşâyıh Dolayısıyla Bir Hâtıra”, Sebîlü’r-reşâd, 285, s.s. 398-399.
• ÜNVER, A. Süheyl (2024). Hiç Yoktan Bir Eser Köprülü Kütüphanesi Esrarı, İstanbul.
• YÜCEL, Bilal (2002). Mahmud Paşa Adnî Divanı, Akçağ Yay. Ankara.
• YÜCER, Hür Mahmut (2008). “Sa‘deddin el-Cebâvî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 35, s.s. 387-388.