MÜTERCİMİ BİLİNMEYEN BİR KIRK HADİS TERCÜMESİ: KIRK DİLBER

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 114 - 153, 20.08.2018

âdem Ceyhan Behiç Ata

Öz

İslâmî konulara dair
kırk hadisi ezberleme hakkındaki rivayetler dolayısıyla Arap ve Fars
edebiyatında başlayıp devam edegelen “hadîs-i erbaîn” yahut “çihl
hadîs” derleme,
tercüme ve şerh faaliyeti, Türk edebiyatında da çok rağbet görmüş; bu türde tahminen 14.
asırdan çağımıza kadar pek çok eser meydana getirilmiştir. Abdülkadir
Karahan’ın bu mevzuda telif ederek ilkin 1954’te, sonra bazı ilâvelerle 1991’de
yayınladığı hacimli eseri, Arap, Fars ve Türk edebiyatında kırk hadis derleme,
tercüme ve şerh çalışmalarının tarihî gelişimini ortaya koymuştur. Aynı konuda
son 25-30 yıldır yapılan ilmî araştırma ve yayınlar, Türk edebiyatı tarihinde
kırk hadis türüyle alâkalı eserlerin tesbit edilenlerden daha fazla sayıda
olduğunu göstermektedir.

 

Kırk hadis tercümesi konusunda yazılmış
ve bugüne kadar müstakil olarak incelenmemiş eserlerden biri de Bursa’da
yayınlanan Nilüfer dergisinde 1889-91
yılları arasında tefrika edilmiştir. İsmi bildirilmeyen mütercim, hadislerin
Arapça asıllarından sonra ikişer beyitli kıt’alar hâlinde Farsçaya
tercümelerini nakletmiş; nihai olarak Hz. Peygamber’e nisbet edilen o Arapça
sözlerin Türkçe manzum çevirilerini sunmuştur. Mukayese sonucunda anlaşıldığına
göre, buradaki hadisler Abdurrahmân-ı Câmî’nin (1414-1492) kırk hadis türündeki
eserinde yer alan rivayetler, Farsça kıt’alarsa onların tercümesi olmak üzere
yazdığı şiirlerdir. Kitapçığı için “Kırk
Dilber” adını seçen mütercim, Câmî’nin söz konusu manzumelerini Türkçeye
tercüme etmeye çalışmamış; doğrudan doğruya hadislerin çevirisi mahiyetinde
birer kıt’a yazmıştır. Kıt’alarında “feilâtün mefâilün feilün” kalıbını
kullanan şairin bazı mısralarında görülen imaleleri ve nadiren rastlanan zihaflarıyla
birkaç kafiye kusuru bir tarafa bırakılırsa, tercüme işinde hayli başarılı
olduğunu söylemek mümkündür. Bu çalışmada Arap harfli dergi sayfalarında kalmış
ve kırk hadislere dair ilmî yayınlarda ele alınmamış bir 19. asır yadigârının
tanıtılarak neşredilmesi hedeflenmiştir.      

Anahtar Kelimeler

Kırk hadis, Abdülkadir Karahan, Abdurrahmân-ı Câmî, Nilüfer, Kırk Dilber

Kaynakça

• AKSOY, Hasan (1991). Mustafa Âlî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümeleri, İstanbul.
• CEYHAN, Âdem (2003). “Harîmî’nin Hz. Ali’den Kırk Vecize Tercümesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Manisa, Sayı 2, Güz, s.s.45-58.
• CEYHAN, Âdem (2003). “Usûlî’nin Hadis ve Vecize Tercümeleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, c. XXX, s.s.147-188.
• CEYHAN, Âdem (2008). “Azmî’nin Kırk Hadis Tercümesi”, Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına Uluslararası Divân Edebiyatı Sempozyumu, 27-28 Mayıs, Beykoz Belediyesi, İstanbul, s.s.131-156.
• CEYHAN, Âdem (2015). “Şirvanlı Hatiboğlu Habîbullâh’ın Kırk Hadis Tercümesi”, Erdem, Aralık, Sayı 69, s.s.53-72.
• CEYHAN, Âdem (2017). “17. Asırda Yaşamış Aksaraylı Bir Âlim, Şair ve Yazar: Dânişî Şa‘bân bin Mustafa’nın Hayatı, Eserleri ve Hz. Ali’den Yüz Söz Tercümesi”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul, C. 27/1, s.s.65-99.
• CEYHAN, Âdem ve YILMAZ, Hasan (2018). “Lutfi Mahlaslı Bir Şairimizin Manzum Bir Eseri: Nazm-ı Nesr-i Leâl”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, Sayı 1, s.s.417-462.
• CUNBUR, Müjgân (1981). “İmadu’l-Cihad ve XVI. Yüzyıl Kadın Şairlerinden Ayşe Hubbî Kadın”, IX. Türk Tarih Kongresi- Bildiriler, C. II, s.s.901-913.
• KANDEMİR, Yaşar (2002). “Kırk Hadis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 25, s.s.467-470.
• KARAHAN, Abdülkadir (1995). “Dini Edebiyatta Kırk Hadis”, Türkiye Gazetesi, 22 Aralık, 10.
• KARAHAN, Abdülkadir (1954). İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadîs Toplama, Tercüme ve Şerhleri, İstanbul. (2. bs. Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 1991).
• KASUMOVİC, Ismet (1994). Ali Dede Bošnjak- I Njegova Filozofijsko Sufijska Misao, Sarajevo.
• METİN, Beyazıt Bilge (2016). “Sâ‘atî- Terceme-i Hadîs-i Erba‘în”, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Necip Âsım (1915). “Hadîs-i Erbaîn Tercemeleri”, Millî Tetebbûlar Mecmuası, Eylül-Teşrîn-i Evvel 1331 (Eylül-Ekim), nr. 4, s.s.143-155.
• Nev‘îzâde Atâyî (2017). Hadâiku’l-Hakâ’ik fi Tekmileti’ş-Şakâ’ik, (Haz: Suat Donuk), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• SEVGİ, Ahmet (1999). “Molla Câmî’nin ‘Erba‘în’i ve Türkçe Manzûm Tercümeleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 6, s.s.1-145.
• SEVGİ, Ahmet (2001). “Azmî’nin Hadis-i Erbain Tercümesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, Sayı 9, s.s.107-132.
• ÜNVER, İsmail (1986). “Kemal- Ümmî”, Bolu İli Halk Edebiyatı Sempozyumu, Bolu, s.s.21-28.
• ÜNVER, İsmail (2002). “Kemâl Ümmî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 25, s.s.229-230.
• YAVUZER, Hayati (1997). Kemâl Ümmî Dîvânı, (İnceleme- Metin), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YAZAR, Sadık (2011). “Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği”, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi
• YILDIRIM, Selahattin (2000). Osmanlı’da Kırk Hadis Çalışmaları, İstanbul.