“KANDİL UÇURMAK” DEYİMİNİN KÖKENİ VE ANLAM ÖZELLİKLERİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 1301 - 1313, 28.12.2022

Hasan Kaya

Öz

Türk dili, deyimler ve mecazlı kalıp yapılar bakımından oldukça zengin bir dildir. Türkçenin deyim zenginliğinin en güzel örneklerinden biri klasik Türk edebiyatı metinleridir. Bu metinlerde yer alan deyimlerin bazıları kullanımdan düşmüşken bazıları bugün de dilimizde kullanılmaktadır. Bu geleneğin metinlerinde deyim sözlüklerinde yer almayan, unutulan ya da bazı anlamları bugün bilinmeyen pek çok deyim veya kalıp yapı vardır. Klasik Türk edebiyatı metinlerinde deyim kullanımı ile ilgili son yıllarda pek çok çalışmanın yapıldığı görülmektedir. Bu çalışmaların bazıları bir deyim özelinde bazıları da bir eserde yer alan deyimlere dairdir. Bu çalışmaların her biri Türkçenin zenginliğine katkı sunan değerli çalışmalardır.
Bu yazıda “kandil uçurmak” deyiminin kökeni ve anlam özellikleri üzerinde durulmuştur. “Kandil uçurmak” aslında bir ramazan âdetidir. Bu âdet sonraları çocuk oyununa da dönüşmüştür. Bu yazıda “kandil uçurmak” tabirinin deyimleşme aşamaları ele alınmıştır. “Kandil uçurmak” deyimi deyim sözlüklerinde yer almamaktadır. Bu çalışmayla deyim sözlüklerinde yer almayan “kandil uçurmak” deyiminin hem kökenine dair bilgiler verilmiş hem de anlam özellikleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca deyimin “kâğıt uçurmak” deyimi ile birlikte kullanımına temas edilmiştir. Bu çalışmayla Türkçenin deyim zenginliğinin bir örneği ortaya konmuş, deyim sözlüklerinde yer almayan bu deyime ve anlam özelliklerine dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk edebiyatı, deyim, kandil uçurmak, kâğıt uçurmak

Kaynakça

• ABDÜLAZİZ BEY (2002). Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• AK, Coşkun (2001). Bağdatlı Rûhî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin, C. 1, Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• APAYDIN, Bilal (2007). Refî‘-i Kâlâyî Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2019). Klâsik Türk Şiirinde Kuş Kondurmak Deyiminin Anlam Çerçevesi”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 2, Sayı: 1, s.s. 215-232.
• AYDEMİR, Yaşar (2017). Vücudî Hayâl ü Yâr, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56189,vucudi-hayal-u-yarpdf.pdf?0.
• BOZKURT, Nebi, (2001). “Kandil”, İslâm Ansiklopedisi, C. 24, s.s. 299-300.
• BOZKURT, Nebi (2003). “Mahya”, İslâm Ansiklopedisi, C. 27, s.s. 396-398.
• ÇAĞLI, Adnan (1998). Halîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nın Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• ÇORUK, Ali Şükrü (2001). Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• DEMİRCİ, Elif Şebnem (2021). “Eski Ramazanlarda Çocuk Oyunları”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı: 2, s.s. 119-138.
• DEMİRKAZIK, Hacı İbrahim (2022). Mustafa Fennî Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin), Editör: Prof. Dr. Nihat Öztoprak, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• DÜZENLİ, Mesut Bayram; ÇUKURLU, Talip (2021). “Enderunlu Fâzıl’ın Ramazaniyye Türü Şiirlerinde Yer Alan Tipler ve Kültürel Unsurlar”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 2, s.s. 695-713.
• ELİAÇIK, Muhittin (2020). “Esrar Hakkında Verilmiş Arapça Manzum Bir Fetvâ”, Kesit Akademi Dergisi, Sayı: 25, s.s. 741-746.
• ERKAL, Abdülkadir (2007). “Divan Şiirinde Afyon ve Esrar”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 33, s.s. 25-60.
• ESİR, Hasan Ali (2017). Lâmiî Çelebi Ferhâd ile Şîrîn, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55974,ferhad-ile-sirinpdf.pdf?0.
• KAPLAN, Yunus; POYRAZ, Yakup (2010). “Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Oyunlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 15, s.s. 151-175.
• KARA, İsmail (2015). “Müslüman İstanbul’a Mahsus Bir Gelenek: Mahya”, Ramazan ve Oruç Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Ümraniye Belediyesi Yayınları, s.s. 181-199.
• KARDAŞ, Mehmet Nuri (2008). Re’fet Mehmed ‘Azîz’in Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Dîvânının Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• KAYA, Hasan (2022). “Klasik Türk Şiirinde Kâğıt Uçurmak Deyimi ve Bu Deyimin Anlam Çerçevesi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı: 47, s.s. 91-110.
• ONAY, Ahmet Talat (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz.: Cemâl Kurnaz), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 2, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• PALA, İskender (2002). İki Dirhem Bir Çekirdek (Hikâyeleriyle Deyimlerimiz), İstanbul: L&M Yayınları.
• SAKAOĞLU, Necdet; AKBAYAR, Nuri (1999). Binbir Gün Binbir Gece Osmanlı’dan Günümüze İstanbul’da Eğlence Yaşamı, İstanbul: Creative Yayıncılık.
• SARAÇ, Mehmet Ali Yekta (2002). Emrî Divanı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (1989). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ŞENGÜN, Necdet (2006). Nazîr İbrahim ve Dîvânı (Metin-Muhtevâ-Tahlîl), Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• TANKUŞ, Mustafa (2002). Ârif Süleyman Dîvânı (Hayatı, Eserleri ve Dîvânı), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• ÜNVER, A. Süheyl (1995). “Mahya ve Mahyacılık”, İstanbul Risaleleri, C. 1, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, s.s. 46-63.
• YILMAZ, Kadriye (2001). İbrahim Tırsî ve Dîvân’ı (İnceleme-Tenkidli Metin-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.