ARUZ TASARRUFLARI BAĞLAMINDA ÜÇ GÜL KASİDESİ (NECÂTÎ, HAYÂLÎ, NEV'Î)

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 1682 - 1750, 28.12.2022

Yavuz Bayram

Öz

Aruz, klasik Türk şiirinin ve bu şiirle ilgili çalışmaların vazgeçilmez bir parçasıdır. Zira aruz, manzum bir metnin en doğru şekilde tespit edilmesi noktasında ihmâl edilmez katkılar sağlar. Bu yönüyle aruz, araştırmacı için bir tür navigasyon işlevi görür, metnin okunması sürecinde araştırmacıya kılavuzluk eder.
Nitekim manzum metin eksenli hemen her çalışmada bir şekilde arûza ve arûzla ilgili değerlendirmelere yer verilir. Arûz, özellikle Arap asıllı Türk alfabesiyle yazılmış metinlerin Latin asıllı Türk alfabesine aktarımıyla ilgili çalışmalarda önemlidir. Yeni harflerle yayımlanmış dîvânlar, mesneviler ve diğer manzûm metinler üzerinde müstakilen arûz eksenli çalışmalar da yapılmaktadır. Bunların sayısı son zamanlarda gittikçe artmaktadır.
Bununla birlikte söz konusu çalışmalarda uygulamaya dönük somut örneklere ve sayısal verilere dayalı istatistiksel değerlendirmelere yeterince yer verildiğini söylemek mümkün değildir. Araştırmacılar, arûzla ilgili uygulamaları müstakilen yapar; ancak yayınlarda bu süreçteki uygulamalar yerine sürecin nihayetinde elde ettikleri sonuçları paylaşırlar. Bu sonuçlar da daha çok genel değerlendirmeler ve bunlara ilişkin seçilmiş örneklerden oluşur. Dolayısıyla aruzla ilgili uygulamaya dönük ayrıntılar ve istatistiksel veriler, bütünüyle ortaya çıkmamış olur.
Bu düşüncelerle makalede arûzla ilgili uygulamaların tamamı en küçük ayrıntısına kadar gösterilmiş ve ilgili bütün istatistiksel veriler paylaşılmıştır. Arûz uygulamalarının gösterilmesinde standardize işaretlemelerden yararlanılmış, istatistiksel verilerle ilgili grafikler ve tablolar oluşturularak bunlara dayalı yorum ve değerlendirmeler yapılmıştır.
Makalede gül redifli üç kasidede yer alan toplam 93 beyitteki arûz tasarrufları ayrıntılı bir şekilde incelenmiş, ilgili uygulamalar mısra mısra gösterilmiş ve istatistiksel veriler karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Makale kapsamında incelenen kasidelerin tamamı 16.yüzyılda vefat etmiş olan üstâd şairlerden seçilmiştir. Bu şairler, 16.yüzyılın başlarında vefat etmiş olan Necâtî, ortalarında vefat etmiş olan Hayâlî ve sonunda vefat etmiş olan Nev‘î’dir. Ayrıca karşılaştırma aşamasında yine bu yüzyılın ortalarında vefat etmiş olan Fuzûlî’nin 62 beyitlik gül redifli kasidesiyle ilgili istatistikler de değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

arûz, gül kasideleri, Necâtî, Hayâlî, Nev‘î, Fuzûlî.

Kaynakça

• ABDULKADİROĞLU Abdulkerim ve ABDULKADİROĞLU Nuran (1987), Mehmed Âkif Ersoy’un Makaleleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• AĞAR Kübra (2020), Mecmû‘a-i Eş‘âr (Süleymaniye Kütüphanesi Âşir Efendi Koleksiyonu 458/1 (Vr. 1b-33a), Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Dan.Gülçin Tanrıbuyurdu).
• BAYRAM Yavuz (2022). “Arûz Tasarrufları Bağlamında Bir Gül Kasidesi (Fuzûlî)”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.29, ss.359-383.
• ERDOĞAN Selahattin (2010), Hayali Bey’in Kasideleri Üzerine Yorumlar, İÜ SBE, y.y.l.t., Dan.: Murat Ali Karavelioğlu, İstanbul 2010.
• İPEK Abdulmuttalip (2008), Klasik Türk Şiirinde Gül Redifli Kasideler, y.y.l.t., Dan.: Sebahattin Küçük, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARAVELİOĞLU Murat (2015), Mecmû‘a-i Kasâ’id-i Türkiyye, Ankara: TDK Yayınları.
• TARLAN Ali Nihad (1992), Necâtî Beg Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN Ali Nihat (1992), Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN Ali Nihat Tarlan (1997), Necati Bey Divanı, İstanbul: MEB Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat (1945), Hayâlî Bey Dîvânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• TULUM Mertol ve TANYERİ M.Ali (1977). Nev’î Divan (Tenkidli Basım), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• YILMAZ Ozan (2015a), Necâtî Bey Dîvânı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• YILMAZ Ozan (2015b), Necâtî Bey Dîvânı (tıpkıbasım), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.