Öz
Her şair içinde yaşadığı ortamın kültüründen etkilenir. Geniş bir coğrafyaya yayılan, içinde pek çok kültür barındıran Osmanlı Devleti’nin aydın kesimini oluşturan divan şairleri de çevrelerine duyarsız kalmamış şiirlerinde bu unsura doğrudan veya dolaylı yer vermiştir. Klâsik şairlerin coğrafyayla ilişkisi farklı türlerde metinlerin ortaya çıkmasını sağlamış, coğrafya dekoratif bir öğe olarak kullanımı yanında gerçek yönüyle de metinlerde yer almıştır.
Edebî eserler belli bir tarih ve coğrafya içinde oluşur. Bu sebeple edebiyatı iyi anlamanın bir yolu da coğrafyayı iyi tanımaktan geçer. İnsan hayatının bir parçası olan coğrafya edebî eserlere mekân ve içerik sağlar. Şairin hayatını şekillendiren temel etkenlerden olan coğrafya onun hayatında önemli bir yere ve etkiye sahiptir. Edebî eserler bize şairin içinde yaşadığı coğrafya, toplumun örf, adet ve gelenekleri, sanat anlayışı ve döneminin bazı olayları hakkında da önemli ipuçları sunar.
Divan şairleri doğdukları, bulundukları veya bir müddet yaşadıkları yerler, kasaba ve şehirler hakkında onları övücü tarzda şiirler kaleme almışlardır. Klâsik Türk Edebiyatı’nda bir şehri veya yerleşim yerini konu edinen bu şiirler edebî eser olmanın yanında o şehrin tarih ve kültürüne de kaynaklık eder. Bu eserlerde genellikle söz konusu şehir, tabiat güzelliklerinden mimarî eserlerine, güzellerinden meşhur kişilerine kadar birçok yönüyle methedilir. Ancak şehir konulu eserler içinde az da olsa mersiye ve hicivler de bulunmaktadır.
Bu makalede şehir kavramı ve şiirle olan ilişkisi hakkında kısa bilgi verildikten sonra divan şiirinde bir gelenek haline gelen şehir şiirlerine değinilecektir. Daha sonra şiirlerinde gerçek coğrafyayı işleyen 19. Yüzyılın Rumelili şairlerinden Benderli Cesârî tanıtılıp divanında şehirler için yazdığı 11 şiir yorumlanarak şairin şehir algısı anlamlandırılmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Klasik Türk Edebiyatı Coğrafya Şehir şiirleri Cesari Şehirler
Kaynakça
- AKKUŞ, Yasemin (2010). Benderli Cesârî’nin (Ölüm: 1829) Divanı ve Divançesi İnceleme-Tenkitli Metin, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul
- ARSLAN, Mehmet (2018). “Divan Edebiyatında Şehirler Üzerine Yazılan Şiirler ve Bunlar Arasında Amasya Şiirleri”, Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni Bildiriler Kitabı, (Ed: M. Fatih Köksal, Sibel Murat, Mevlüt İlhan), Amasya: Amasya Üniversitesi Yay., s.s. 47-70.
- BATİSLAM, Hanife Dilek (2009). “Şehir Şiirleri ve Şeyhülislâm Yahyâ’nın Edirne Gazelleri”, Atatürk Üniversitesi TAED, Cilt: 39, s.s. 483-498.
- BENYAN, Esin; MISIRLI, Arif (2020). “Edirne Hasan Sezai Dergâhı Üzerine Bir İnceleme”, Turkish Studies, Cilt: 15, Sayı: 2, s.s. 807-830.
- BOSTAN, İdris (1992). Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Amire, Ankara: TTK Yayınları.
- CANIM, Rıdvan (1995). Edirne Şairleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
- CANTAY, Gönül Güreşsever (2019). “Kaynaklarda Kuzeybatı Karadeniz’de Osmanlı Kaleleri”, Erdem, Sayı: 76, s.s. 163-184.
- ÇAKMAKÇI, Selami (2020). “Şiir ve Şehir: Türk Şiirinde İstanbul Sevgisi”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 19, s.s. 1-35.
- ÇELTİK, Halil (2000). “Rumeli Şairlerinde Yöresel Kültür”, Bilig, Sayı: 14, s.s. 99-109.
- DEMİR, Cenk (2019). “Sinop Rum Cemaati’nin 19. Yüzyıldaki Sosyal Yapısı”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı: 27, s.s. 111-142.
- DOĞAN, Muhammet Nur (2009). “Divan Şiirinde Şehir Kültürü”, Hece, Sayı: 150/151/152, s.s. 286-299.
- DONUK, Abdülkadir (1992). “Balık”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 5, s.s. 12.
- ER, Murat (2019). “Sezai Karakoç'ta Şehir Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme”, Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
- ESEMENLİ, Deniz (1989). “Alâeddin Camii ve Medresesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, s.s. 328-329.
- EYİCE, Semavi (1989). “Ali Paşa Çarşısı”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, s.s. 432-433.
- EYİCE, Semavi (1992). “Bender Kalesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 5, s.s. 431-432.
- GÖKA, Şenol (2011). İnsan ve Mekân, İstanbul: Pınar Yayınları.
- GÖKBİLGİN, M. Tayyip (1994). “Edirne”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.10, s.s. 431-442.
- GÖNÜL, Alper; DURAK, Selen (2018). “Bir Osmanlı Kenti Üsküp’ün Tanzimat’tan 20. Yüzyıla Fiziksel Değişim Süreci”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, s.s. 87-110.
- İNBAŞI, Mehmet (2012). “Üsküp”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 42, s.s. 377-381.
- İSEN, Mustafa (2000). “Klâsik Şiirin Merkezi Olarak İstanbul”, Bilig, Sayı: 13, s.s. 1-8.
- KAPLAN, Hasan (2016a). “Mahallî Şairin Mahallî Coğrafyası: Kütahyalı Rahîmi’nin Şiirlerinde Yer Adları”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı:17, s.s. 121-172.
- KAPLAN, Hasan (2016b). “Divan Şiirinde Karaman”, Türkiyat Mecmuası, Cilt: 26, Sayı: 2, s.s. 205-239.
- KAPLAN, Yunus (2016). “Klasik Türk Edebiyatında Bilâdiyyeler ve Zihnî Efendi ile İştibî Ahmed Efendi Bilâdiyyeleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt: 13, Sayı:1, s.s. 102-124.
- KARACASU, Barış (2007). “Türk Edebiyatında Şehr-engizler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 5, Sayı:10, s.s. 259-313.
- KARDAŞ, Sedat (2021). “İshak Çelebi’nin Şiirlerinde Üsküp”, Sosyal Bilimler Metinleri, Sayı: 1, s.s. 15-23.
- KİEL, Machiel (1995). “Eskicuma”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.11, s.s. 396-397.
- KİEL, Machiel (2001). “İslimye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.23, s.s. 73-75.
- KİEL, Machiel (2001). “Karlova”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.24, s.s. 508-509.
- KİEL, Machiel (2010). “Şumnu”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.39, s.s. 227-230.
- KİEL, Machiel (2013). “Yenice-i Zağra”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.43, s.s. 448-450.
- KONUR, Himmet (2009). “Sezâî-yi Gülşenî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.37, s.s. 79-81.
- KURNAZ, Cemal (1997). Divan Edebiyatı Yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları.
- KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri (2010). “Şehir”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.38, s.s. 441-446.
- ORHAN, Mehmet (2012). Benderli Cesârî Divanı, Hayatı, Divanındaki Mazmunlar, Dini-Tasavvufí Kavramlar ve İnsan, Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
- ÖZ, Mehmet (2009). “Sinop”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 37, s.s. 252-256.
- SEZER, Müslih (2009). Cesârî Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
- ŞAHİN, İlhan (1995). “Eskizağra”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.11, s.s. 394-396.
- ŞENYURT, Oya (2013). “III. Selim Döneminde İnşaat Ortamını Yönlendiren İki Fransız Mühendis ve Kale Tamirleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 2, s.s. 487-521.
- TAŞDELEN, Vefa (2009). “Antik Kentlere Doğru”, Hece, Sayı: 150/151/152, s.s. 23-36.
- TURAN, Selami; ÇETİN, Kamile (2018). “Klâsik Türk Şiirinde Balkan Coğrafyasının İzlerini Sürmek”, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 22, s.s. 412-437.
- TÜRKER, Fatma (2011). Sinop Seyyid Bilal Türbesi Haziresindeki Mezar Taşları, Yüksek Lisans Tezi, 19 Mayıs Üniversitesi, Samsun.
- ÜNAL, Mehmet Ali (2002). “XVI XVIII. Yüzyıllarda SinopTersanesi”, 14. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Birdiriler 2. Cilt 2. Kısım, Ankara: TTK Yayınları, s.s. 911-958.
- YILDIZ, Enes (2021). “Kilisli Rıfkî’nin Kesdel, Tekfur ve Kızıldağ Methiyeleri”, Gaziantep University Journal Of Social Sciences, Cilt: 20 Sayı: 4, s.s. 2144-2164.
- YILMAZ, Cevdet (2009). “Tarihi Sinop Kalesi Cezaevi”, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 22, s.s. 1-16.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 23 Mart 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 6 Sayı: 1 |
